Jedlicze

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Jedlicze - wieś w woj. łódzkim, w pow. zgierskim.

Współrzędne: 49°42'59" N 21°38'44" E49.7163889 21.6455556 (Jedlicze)

Jedlicze

krośnieński (podkarpacki)

Gmina
- rodzaj

Jedlicze
miejsko-wiejska

Założono

XV w.

Prawa miejskie

1768 r.

Burmistrz

Zbigniew Sanocki

Powierzchnia

10,6 km²

Położenie

49° 42'59'' N
21° 38'44'' E

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

5576
526 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

38-460

Tablice rejestracyjne

RKR

Położenie na mapie Polski

Jedlicze

TERC10
(TERYT)

3182507044

Miasta partnerskie

Mallersdorf-Pfaffenberg

Niemcy

Urząd miejski³

Rynek 6
38-460 Jedlicze
tel. 013-43-520-09; faks 013-43-520-25
(e-mail)

Strona internetowa miasta

Jedlicze to miasto w woj. podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, położone nad rzeką Jasiołką; siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jedlicze. Miasto położone jest w zachodniej części Kotliny Krośnieńskiej, będącej centralną częścią Dołów Jasielsko-Sanockich.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2006, miasto miało 5576 mieszkańców.

Spis treści

1 Historia
- 1.1 II wojna światowa w Jedliczu
2 Związani z Jedliczem
3 Architektura
4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Genezy nazwy miejscowości doszukiwać się można w prasłowiańskim słowie "jedla", które oznacza jodłę. Nazwa ta została podczas zaboru austriackiego przekształcona na bliższe miejscowemu językowi Jedlicze. Osada powstała u schyłku XIV wieku. W pierwszych wzmiankach poświadczających istnienie miejscowości wymieniony zostaje w 1410 r. sołtys Piotr z Jedlicza jako uczestnik Bitwy pod Grunwaldem. W tych czasach Jedlicze było własnością rodu Mleczków i Bączalskich. W roku 1427 w dokumentach figuruje Jedlicze, kiedy to Piotr Mleczko z Jedlicza (właściciel Polanki 1429-1435), pożycza szlachetnemu Fryderykowi z Jaćmierza 100 marek. W 1464 r. Mikołaj Mleczko z Jedlicza sprzedał wolne użytkowanie lasu w Polance Klemensowi Zebrzydowskiemu. W 1530 r. Jedlicze należało do Mikołaja Mleczki i Stanisława Bączalskiego. W 1536 r. w parafii Jedlicze są wsie szlacheckie Polanka i Żarnowiec i należą do Mikołaja Żarnowieckiego. Pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Justus Romer z Chyżowa, który utworzył prebędę w 1598 r. W roku 1630 właścicielem Jedlicza był Jan Bączalski. W 1655 i 1657 roku miejscowość splądrowały wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. W roku 1680 dziedzicem Jedlicza był Piotr Wielowiejski. Po nim miejscowość była w posiadaniu rodziny Wielowiejskich. Remigiusz Wielopolski w 1740 r. zbudował w Jedliczu kościół. Przy ogólnej tendencji do zakładania miast, rodzina Wielowiejskich starała się o nadanie praw miejskich osadzie. W II poł. XVIII wieś stanowiła własność Karnickich, za których staraniem Jedlicze w 1768 r. otrzymało prawa miejskie. W 1768 roku Stanisław August Poniatowski potwierdził nadanie tych praw. Jedlicze miało wówczas prawo do urządzania pięciu jarmarków rocznie. W kwietniu 1769 roku na Ziemi Krośnieńskiej pod Jedliczem, odbył się Zjazd szlachty zawiązującej konfederację i wybierającej jej marszałkiem Adama Parysa (ok. 1740-1817), {którego oficjalne wybory na konfederackiego marszałka sandomierskiego odbyły się w Pilźnie). 5 kwietnia 1770 roku rozegrała się bitwa pod Jedliczem oddziału Mączyńskiego z wojskami rosyjskimi Jełczaninowa. W pierwszej połowie XIX wieku Jedlicze staje się własnością rodziny Stojowskich. Adam Stojowski, dziedzic Jedlicza, wspierał działalność emisariuszy Edwarda Dębowskiego i był jednym z organizatorów Gwardii Narodowej. Od Stojowskich ( od Ewy Stojowskiej) nabył je Seweryn Stawiarski i jego ród był ostatnim właścicielem Jedlicza.

W l. 1872-1884 – trwała budowa linii kolejowej; ze Stróż przez Jedlicze do Zagórza, a w 1890 r. łączącej Rzeszów -Jedlicze z Krosnem ze stacją kolejową w Jedliczu W 1899 r. w Jedliczu rozpoczęto budowę rafinerii nafty, oddanej do użytku w 1902 r.

Miasto utraciło te prawa w czasie zaborów i uzyskało je ponownie w 1967 roku.

[edytuj] II wojna światowa w Jedliczu

8 września 1939 r. bataliony 1 Pułku skoncentrowały się w rejonie Jedlicza, skąd rozpoczęły odwrót na wschód w kierunku Lwowa.

W czasie okupacji w 25 lutego 1942 r. gestapo z Krakowa w Pałacu Stawiarskich aresztowało ;pisarza Kazimierza Zdziechowskiego, hr. Władysława Krasickiego, dr. Stanisława Żejmo-Żejmisa i oficera ZWZ Rudka z Krakowa i w tym dniu aresztowano Adama Stanisława Mickiewicza - męża córki Marii Konopnickiej, a następnego dnia na plebanii ks. Józefa Przybylskiego i prof. Stefana Firleja oraz następnego dnia; hr Tadeusza Dzieduszyckiego. ( 6 lutego 1995 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą aresztowanych i zamordowanych Oświęcimiu ).

W 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, wywożąc ok. 200 Żydów do Warzyc. W roku 1944 gestapo jasielskie rozstrzelało w Jedliczu 22 mężczyzn, najprawdopodobniej więźniów z Jasła w odwecie za zastrzelenie policjanta. Zwłoki pomordowanych dwa dni leżały na drodze jako przestroga dla ludności. Ciała ofiar złożono w końcu do wspólnej mogiły przy drodze do Długiego. Działała tu Placówka AK Jaśmin, Jaga, OP-15, która brała udział w wielu akcjach. Placówką tą dowodził por. Józef Domaniecki Szczerba; (do I 1942) i chor. Franciszek Kaczkowski Dragat; (od II 1942-IX 1944). Do największej akcji na terenie gminy należało zaatakowanie, w kwietniu 1943 roku, szkoły ukraińskich Werkschutzów, później wcielonej do S.S. "Galizien", oraz wysadzenie torów kolejowych w lecie 1944 roku. Wykoleiło się wówczas 13 wagonów z bronią i amunicją przeznaczoną dla frontu wschodniego. Po por. Domanieckim, komendę placówki przejął ppor. Stanisław Betlej ps. "Lampart", "Sierp". który dowodził placówką w Akcji "Burza". i wspólnie z placówkami w Krośnie "Korzeń" i Korczynie "Konwalia", wystawiło 2 batalion 6 Pułku Strzelców Podhalańskich. Akowcy z tej Placówki brali udział w zgrupowaniu w Odrzykoniu i w walkach w okolicach Iwonicza.

[edytuj] Związani z Jedliczem

kpt.Stanisław Betlej ps.Lampart- 1910-22 kwietnia 1945 żołnierz AK, zginął bohaterską śmiercią w ataku na bunkier niemiecki nad rzeką Schwarzer Schops.
ks. Edward Janicki - dziekan w Jedliczu, budowniczy szkoły w Polance, organizator w sierpniu 1914 r. Komitetu Narodowego w Krośnie; uwięziony w dniu 25 września 1914 r. przez Rosjan po kilku miesiącach zmarł w więzieniu.
Kasper Wojnar - ur. 3 stycznia 1871 r. w Jedliczu- Borku, uczeń Wincentego Manierskiego i ks. dziekana Edwarda Janickiego w Jedliczu, krakowski księgarz i wydawca książek, założyciel organizacji patriotycznych, patron miejskiej biblioteki.
Tytus Trzecieski- powstaniec krakowski, przemysłowiec naftowy, pierwszy w świecie twórca przemysłu naftowego. Zmarł w 1878 i pochowany został w Jedliczu.

[edytuj] Architektura

W Jedliczu warto zobaczyć neogotycki kościół z 1925 r. a także zespół pałacowo - parkowy. W Pałacu Stawiarskich z 1925 roku dziś mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej.

Na uwagę zasługuje neogotycka kaplica cmentarna z 1864 r. Na tutejszym cmentarzu pochowane są dwie córki Marii Konopnickiej - Laura Pytlińska i Zofia Mickiewiczowa.

Jednym z najważniejszych zabytków jest, znany w całej Polsce, dworek z XVIII wieku w Żarnowcu, w którym mieszkała Maria Konopnicka. Dworek został jej przekazany jako dar narodu polskiego w dwudziestopięciolecie twórczości pisarskiej. Jest on pięknie położony w parku krajobrazowym, na stromej skarpie, tuż obok rzeki Jasiołki. W dworku mieści się Muzeum Biograficzne im. Marii Konopnickiej.