Jaćmierz

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°37' N 22°01' E49.6166667 22.0166667 (Jaćmierz)

Jaćmierz
Herb Jaćmierza
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Zarszyn
Położenie	49° 37'  N 22° 01'  E
Wysokość	398 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006)  • liczba ludności	około 830
Strefa numeracyjna (do 2005)	13
Kod pocztowy	38-530 Zarszyn
Tablice rejestracyjne	RSA
Położenie na mapie Polski Jaćmierz

Jaćmierz – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Zarszyn, dawniej miasto, prawa miejskie utraciło w roku 1919.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Spis treści 1 Historia 1.1 Kalendarium 2 Architektura sakralna 3 Zabytki 4 Personalia 5 Drogi krajowe 6 Linki zewnętrzne 7 Bibliografia

[edytuj] Historia

Miejscowość położona jest na terenie dołów jasielsko-sanockich, w okolicy przeważają gleby bardzo żyzne, I klasy.

Za panowania Kazimierza Wielkiego w miejscu dzisiejszego Jaćmierza powstała niewielka osada. W 1390 r. rycerz Fryderyk Myssnar z Miśnii otrzymał wieś jako dar za zasługi wojenne od Władysława Jagiełły.W dokumencie z 1390 r., dotyczącym Jaćmierza w opisie granic wymieniono "...campum dictum Dlugie pole".

W roku 1427 w dokumentach figuruje Jaćmierz kiedy to Piotr Mleczko z Jedlicza, pożycza szlachetnemu Fryderykowi z Jaćmierza 100 marek. Prawa miejskie Jaćmierz ma od 1437 w. Miasto stanowiło następnie własność rodu Jacimierskich, którzy wywodzili się od wspomnianego Fryderyka Myssnara, a nazwę miejscowości dawniej zapisywano jako: Oppido Iaczymyrz (1437), Iaczymyerz (1484), Jaczmyerz (1508), Jacimierz (1653). W owym czasie miejscowość leżała w dawnym województwie ruskim (ziemia sanocka). W roku 1460 odnotowano pierwszych rajców miejskich Michaela Naydethera i Stanisława Steala, którzy złożyli podpisy z okazji fundacji kościoła przez Fryderyka pana na Jaćmierzu. Pod koniec XV wieku własność Jakuba Pieniążka od 1493 wojskiego sanockiego, starosty sanockiego oraz jego żony Anny Zarszyńskiej, córki Stanisława Zarszyńskiego.

W II poł. XVI wieku Jaćmierz był własnością Stanisława Drohojowskiego - kasztelana przemyskiego h. Korczak (zm. ok. 1583) sekretarza królewskiego. Od roku 1558 funkcjonował dość krótko, zbór ewangelicki, kalwiński, a mecenasem kościoła był Stanisław Drohojowski kasztelan przemyski. Zbór przetrwał najazdu tatarskiego w roku 1624.

Grunty miejskie dzielą się w tym czasie na niwy Piernikówka, Obszary, Podłe Błonie i Janikówka. W XVII Jacmierz był własnością Adama Bala-chorążego przemyskiego, (zm. ok. 1646), w 1634 r. ożenionego z Reginą Konstancją z Konar. Potem Jaćmierz należał do wdowy po Adamie Balu. W XVIII do Śleszyńskiego- kasztelana brzeskiego, potem do wdowy Anastazji Grabowskiej Sleszyńskiej. W 1819 r. Jaćmierz został sprzedany przez ówczesnego właściciela, Feliksa Grodzickiego, Sebastianowi Ostaszewskiemu. Ten z kolei przepisał te dobra swej córce, Marii Ostaszewskiej, która poślubiła w 1829 r. Franciszka Grotowskiego. W XIX w. był własnością Leona Grotowskiego z Grotowic h. Rawicz, kolatora parafii w Jaćmierzu.

W Jaćmierzu od czasów lokacji miasta odbywały się trzy jarmarki w roku 12 marca, 8 maja i 24 czerwca, targ odbywał sie co tydzień. Handlowano bydłem i końmi oraz drobnicą. W interesach przyjeżdżali kupcy z Węgier. Do majątku Grotowskich należała jedna z największych w całej Galicji hodowla bydła zarodowego rasy simentalskiej i berneńskiej sprowadzonego z Szwajcarii. Od tamtych czasów tradycję hodowlaną simentali podtrzymuje ośrodek bydła zarodowego w Odrzechowej. Istniały cechy rzemieślnicze, stolarski, ślusarski, tkacki, garncarski, garbarski - największym był cech szewski. Pod koniec XIX wieku do nowych zajęć doszło chmielarstwo, a zbyt zapewniał nowo otwarty browar w Zarszynie.

W roku 1880 miasto liczyło 145 domów oraz 840 mieszkańców, wyłącznie Polaków.

W roku 1898 miasteczko (nm. Markt) liczyło 148 domów oraz 716 mieszkańców, w tym 650 rzymskich katolików oraz 52 Żydów, językiem polskim posługiwało się 716 osób. Powierzchnia miasta wynosiła 4,06 km². Obszar dworski z folwarkiem Stefanówka wynosił 3,56 km² i zamieszkany był przez 32 osoby.

Całkowicie zniszczony przez armię rosyjską w roku 1915, prawa miejskie Jaćmierz utracił po I wojnie światowej.

W roku 1929 miasteczko liczyło 620 mieszkańców, właścicielem większościowym był Leon Grotowski. W miasteczku funkcjonowała Kasa Stefczyka, Spółdzielnia Rolnicza. Działalność usługową prowadzili handlarz bydła Wilner A., kowal Lutecki S., rzeźnik Musiał k., sklep Silberman E., i Smolnicki B. oraz gospodę Wilner K.

Obwód sanocki AK wydawał w czasie okupacji, tygodnik pt. Przegląd Tygodniowy wychodzący w Jaćmierzu pod red. Jana Radożyckiego

[edytuj] Kalendarium

• 1437 lokacja miasta na prawie magdeburskim
• 1460 fundacja Fryderyka Jaćmirskiego syna Fryderyka Myssnara z Miśnii dla kościoła
• 1530 i 1556 napad zbójników beskidzkich na miasto
• 1558 - 1624 kościół zostaje zamieniony na zbór protestancki
• 1624 spalenie kościoła przez Tatarów
• 1640 budowana nowego drewnianego kościoła fundacji Jana Kantego Oleszko, (doktor praw)
• 1646 dotacja dla kościoła fundacji Reginy Konstancji z Konar Balowej, wdowie po Adamie Balu chorążym przemyskim
• 1664 erygowanie i poświęcenia przez biskupa przemyskiego Stanisława Sarnowskiego kościoła pw. Najświętszej Marii Panny i Wszystkich Św.
• 1737 pożar kościoła
• 1760 budowa kościoła fundacji Anastazji Grabowskiej Sleszyńskiej, poświęcenia w roku 1798
• 1892 r. założono Kółko Rolnicze
• 1897 r. zostały założone dwie Ochotnicz Straże Pożarne w mieście Jaćmierzu i Posadzie Jaćmierskiej.
• 1899 r. wybudowano sześcioklasową Szkołę Powszechną do której, uczęszczały dzieci i młodzież z okolicznych miejscowości: Górek, Bażanówki, Wzdowa i Strachociny.
• XIX w pełnił funkcję centrum kulturalnego. W latach międzywojennych działał Klub Kawalerów, który organizował życie społeczno - kulturalne, działały dwa Koła Gospodyń w Jaćmierzu i Posadzie Jaćmierskiej.
• 2005 - rewitalizacja rynku w Jaćmierzu

[edytuj] Architektura sakralna

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wzniesiony został w poł. XVII w. Zniszczony przez pożar w 1737 r., został odnowiony i przebudowany w 1760 r. Rozbudowa objęła m.in.: wzniesienie dwóch wież i kruchty w fasadzie zachodniej, powiększenie zakrystii, wydzielenie trzech naw we wnętrzu. W XIX w., dobudowano do nawy dwie kaplice tworzące rodzaj transeptu. Kościół w Jaćmierzu jest jednym z nielicznych dwuwieżowych kościołów drewnianych naśladujących architekturę murowaną.

[edytuj] Zabytki

Pozostałe zabytki to zabudowa rynku, kaplica cmentarna Ostaszewskich 1856 r., kapliczki przydrożne z XIX w. Trwają prace przy rewitalizacji rynku.

[edytuj] Personalia

• Stanisław Haduch (1844-1917) budowniczy oraz pierwszy dyrektor gimnazjum w Jaćmierzu.
• Józef Stachowicz (1900-1985) pedagog, polonista, organizator tajnego nauczania w pow. sanockim w okresie okupacji.
• Maciej Augustyn, polski pisarz, autor artykułów opisujących dawne Bieszczady w miesięczniku "Bieszczad".
• Stanisław Jakiel 1957 - 1983 biskup sufragan Diecezji przemyskiej
• Henryk Stankiewicz (1900 - 1942) - działacz ludowy w okresie międzywojennym, prezes PSL w latach trzydziestych, łącznik AK w latach II wojny św, twórca BCh na terenie powiatu sanockiego. Zastrzelony przez gestapo 21 września 1942 r. -źródło kronika PSL powiat sanocki.
• ks. Bronisław Józef Kraus, ur. 1 lutego 1923 r. w Jaćmierzu s. Stanisława i Zofii z d. Ochęduszko.Uczestnik kampanii wrześniowej, męczennik więzienia hitlerowskiego w Nowym Sączu.
• Jan Szot - działacz ludowy, społecznik organizator OSP w Posadzie Jaćmierskiej i Jaćmierzu, założyciel KóŁka Rolniczego w Posadzie Jaćmierskiej.
• Janusz Konieczny - senator RP w latach 2001 - 2005
• Malik Mieczysław (1921 - 1990)- rzeźbiarz ludowy
• Ząbkiewicz Zbigniew - rzeźbiarz ludowy

[edytuj] Drogi krajowe

Wieś położona jest 5 km od drogi krajowej 28 Zator - Wadowice - Nowy Sącz - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Sanok - Medyka.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• zapomniana fortalicja Jaćmirskich

[edytuj] Bibliografia

• Prof. Adam Fastnacht, "Osadnictwo Ziemi Sanockiej",
• AGZ
• Prof. Przemysław Dąbkowski, "Stosunki narodowościowe Ziemi Sanockiej w XV stuleciu", Lwów 1921
• Józef Stachowicz Monografia Jaćmierza
• Księga Praw i Realności Parafii Jaćmierz