Katedra św. Szczepana w Wiedniu
Z Wikipedii
Katedra Św. Szczepana Męczennika w Wiedniu – symbol miasta Wiednia, wznosi się przy Stephansplatz w najstarszej części miasta.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwsza dekada XII w. jest uważana za datę rozpoczęcia realizacji tej inwestycji, której inicjatorami byli biskupi z Passawy, którzy ustanowili wznieść w rozwijającym się mieście nową parafię pod wezwaniem patrona katedry w Passawie - Św. Szczepana. Konsekracja nastąpiła w roku 1147. Niebawem na podstawie pierwotnej, romańskiej, trójnawowej świątyni z transeptem i wydzielonym prezbiterium, za panowania ostatnich Babenbergów, wzniesiono nowy większy kościół o formach wczesnogotyckich. Pożar w 1258 roku zniszczył niemal całkowicie kościół. Do dziś zachowały się elementy tej świątyni w dolnych partiach zachodniej fasady: portal zw. Riesentor, dolne kondygnacje wież zachodnich oraz fragmenty pierwotnego chóru zachodniego. Za panowania króla Albrechta I, w latach 1304-1340, wzniesiono nowy gotycki chór (prezbiterium), w formie trójnawowej hali o szerokości dawnego romańskiego transeptu. Za czasów panowania Rudolfa IV od 1359 r. rozpoczęto budowę korpusu nawowego o odmiennej strukturze - w formie tzw. pseudohali (światło pada z okien naw bocznych które są niższe od nawy głównej) nakrytej wspólnym dachem. W celu zintegrowania dawnego westwerku z nawami dobudowano kaplice. Po obu bokach transeptu zaczęto wznosić wieże, które pierwotnie miały mieć taką samą formę i wysokość, jednak w całości wzniesiono jedynie wieżę południową. Na rok 1469, za panowania cesarza Fryderyka III, przypada data podniesienia kościoła do rangi katedry. Pierwszym biskupem Wiednia był Leo von Spaur.
Znamy imiona mistrzów budowlanych, oraz artystów, którzy realizowali tę - jedną z najważniejszych w Austrii - sakralnych inwestycji doby średniowiecza. Na koniec XIV w. przypada działalność Michaela Knaba, nadwornego architekta książąt Austrii, Petera von Prachtitza i jego syna Petera. Dwaj ostatni wznieśli południową, wysoką na 137 metrów, wieżę. Prachtitzowie znali działającego w sąsiednich Czechach Petera Parlera i jego strzechę, stąd można odnaleźć wiele analogii do głównej realizacji Parlera, jaką jest Katedra św. Wita w Pradze. Od 1440 roku znany jest Hans Buchshaum (Puxhaum), autor m.in. niedokończonej wieży północnej, sklepienia nawy głównej i przybudówki pod portalem południowym - tzw. Bramy Śpiewaków (Singertor). Zachowało się ponad 50 rysunków tegoż budowniczego. Elementy rzeźbiarskie oraz ambonę wzniósł Anton Pilgram, znany także m.in. w Brnie. Niedokończoną wieżę północną zwieńczono renesansowym hełmem.
Od roku 1723 katedra jest siedzibą arcybiskupa wiedeńskiego. Na XIX w. przypada gruntowna konserwacja katedry. Dobudowano m.in. wg zachowanych rysunków Hansa Buchshauma wimpergi, planowano także podwyższenie wieży północnej, ale przeciwko tej koncepcji były władze Wiednia. II wojna światowa, a szczególnie walki o Wiedeń w roku 1945, spowodowały zniszczenia katedry, której odbudowa i ponowna konserwacja trwały aż do lat 80. ubiegłego stulecia.
[edytuj] Architektura
Widoczna z daleka charakterystyczna sylwetka katedry, jest świadectwem znajomości gotyckiej sztuki budowlanej która zrodziła się w Île-de-France, choć na tereny Austrii styl gotycki uobecnił się stosunkowo późno. W całości katedra jest wzniesiona z ciosanego kamienia. Zachowane elementy romańskie zawierają bogatą rzeźbę architektoniczną której największa ilość zachowała się w reprezentacyjnym wejściu zwanym Bramą Olbrzymów(Riesentor) który tworzy kruchta, na jej elewacji znajdujemy liczne ornamenty roślinne, gryfy, ptaki, elementy fantastyczne, w niej romański portal z zachowanymi kolumnami romańskimi, w tympanomie przedstawienie Chrystusa w mandorli ze zwróconymi ku niemu dwoma aniołami po bokach. Widoczny jest wpływ rzeźby katedry w Bambergu. Proste bryły wielokondygnacyjnych wież zwieńczone są późniejszymi gotyckimi hełmami. Elewacje północna i południowa z przylegającymi do nich kaplicami czytelnie obrazują poszczególne fazy rozbudowy katedry. Spójności dodaje galeria z balustradą wieńcząca oszkarpowane, zwieńczone wimpergami ściany boczne naw (z parzystymi ostrołukowymi oknami),oraz elewacje prezbiterium i wież. Wszystko to jest urozmaicone bogatym detalem z motywami charakterystycznymi dla dojrzałego gotyku. Nacisk na detal architektoniczny położono na elewacje wieży południowej, której podstawą jest kwadrat, przechodzący od 2/3 wysokości w ośmiobok. Oprócz zdumiewającej wysokości, jej wertykalność i plastyczność podkreśla bogactwo fiali oraz wimperg. Wieża północna pierwotnie miała mieć formę co południowa, jest niedokończona. Wieża ta mieści drugi co do wielkości wiszący dzwon w Europie - Pummerin - odlany w 1711 z tureckich armat zdobytych podczas Odsieczy Wiedeńskiej, zniszczony podczas II wojny, ponownie odlany z resztek pierwotnego spiżu. Waży 23,5 tony, wysoki na 2,15 m, bije w główne uroczystości kościelne oraz na Nowy Rok. Ponadto wieże katedry kryją 22 dzwony.
Oprócz wymienionej zachodniej Bramy Olbrzymów (pierwotnie otwierano ją wyłącznie dla cesarza) do wnętrza katedry wchodzi się innymi wejściami, dwa z nich wyróżniają się pod względem historyczno-artystycznym. Od strony północnej - brama Biskupia (Bischofstor), powstała w 1360 z gotyckim portalem. W tympanomie gdzie kompozycja scen figuralnych jest podzielona na dwie kondygnacje odnajdujemy na dole Zaśnięcie, powyżej Koronację NMP. Od strony południowej, znajduje się brama Śpiewaków (Singerstor), datowana na 2 poł. XIV w. z realistycznymi przedstawieniami na ościeżach, ukazani w strojach koronacyjnych książę Rudolf IV i Katarzyna Czeska. Cesarz jest przedstawiony jako fundator - trzyma model gotyckiej katedry. Parze cesarskiej towarzyszą rycerze trzymający tarcze z herbami. Tympanom tworzy kilka szeregów scen z życia Św. Pawła. Autor Bramy Śpiewaków mógł znać Parlerowskie portrety znajdujące się w chórze praskiej katedry Św. Wita.
[edytuj] Wymiary katedry
Wiedeńska katedra ma następujące wymiary:
- Długość: 107,2 m
- Szerokość: 34,2 m
- Wysokość naw bocznych: 22,4 m
- Wysokość nawy głównej : 28,0 m
- Wysokość prezbiterium : 22,4 m
- Wieża południowa - tzw Steffl : 136,44 m
- Wieża północna : 68,3 m
- Wysokość wież fasady zachodniej : 66,3 m und 65,3 m
- Wysokość dachu (wraz z kalenicą): 47,85 m
[edytuj] Skarby katedry
Katedra zawiera wiele dzieł sztuki m.in.
- Kazalnica Antona Pilgrama, późnogotycka, wykonana z piaskowca w 1513 r. Pod schodami ambony znajduje się autoportret artysty ukazany w sposób bardzo realistyczny, tworzący jednocześnie scenę rodzajową - patrzy się na widza przez okno, wyciągając na zewnętrzny jego parapet naostrzone dłuto/sztylet. Na oknie widnieje jego gmerk, Sama ambona posiada bogatą dekorację o formie gotyckiej architektury, wśród której widnieją popiersia czterech Ojców Kościoła, Świętych: Hieronima, Augustyna, Ambrożego oraz Grzegorza.
- Gotycki poliptyk z Wiener Neustadt wykonany na zamówienie Fryderyka III, rzeźbiony w drewnie i polichromowany, gł. scena składa się z dwóch części, na dole ukazano Matkę Bożą z Dzieciątkiem i Świętymi Katarzyną i Barbarą, górną partię tworzy przedstawienie Koronacji NMP. Na rewersach malowane sceny z życia NMP.
- Gotycki grobowiec Fryderyka III wyk. z czerwonego marmuru zaprojektowany i wykonany przez Mikołaja Gerhardta z Lejdy, przypuszczalnie nauczyciela Wita Stwosza, a następnie dokończony przez Maxa Welmeta i Michaela Tichera, przedstawiający m.in na tumbie wizerunek leżącego władcy w stroju koronacyjnym, trzymających w rękach insygnia - miecz i jabłko królewskie.
- Zespół gotyckich rzeźb w prezbiterium - najstarsze pochodzą z 1 ćw. XIV w. , wśród nich dwa przedstawienia Marii, pierwsza z nich zdradzająca jeszcze formy romańskie, drugą, z 1330 cechuje typowy dla dojrzałego gotyku niemieckiego realizm.
- Późnogotycki balkon w północnej nawie, datowany na 1513, podstawę tworzy misternie sklepiona struktura, krzywobieżne żebra spływają na wspornik, na którym widnieje rzeźbiony portret A. Pilgrama, trzymającego kątomierz i cyrkiel.
- Południowy chór, późnogotycki, przypisywany A. Pilgramowi struktura architektoniczno-rzeźbiarska , pod chórem umieszczono niewielką kaplicę, z XVIII w. ołtarzem św. Leonarda
- Obraz z 1493 późnogotycki przedstawiający koronowaną przez anioły Madonnę z Dzieciątkiem, trzymającym jabłko.
- Gotycka chrzcielnica z płaskorzeźbami przedst. Jezusa z Dwunastoma Apostołami i Św. Szczepanem, datowana na lata 1476-1483
- Kilka XIV wiecznych witraży
- Ołtarz główny, z 1640r., barokowy, z obrazem pędzla Tobiasa Pocla przedstawiający ukamienowanie Św. Szczepana.
[edytuj] Sanktuarium maryjne
Od końca XVII w. wiedeńska katedra jest ważnym ośrodkiem kultu maryjnego. Obraz "Matki Boskiej z Pócs" (niem. Maria Pötsch, Maria Pócs) jest otoczoną wielkim kultem ikoną Marii z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, o wymiarach 50x70 cm. Pod względem artystycznym należy do prowincjonalnego karpacko-ruskiego kręgu artystycznego. Namalowany został według tradycji 1676, jako wotum dla greckokatolickiej cerkwi w Máriapócs (dawniej węg. Pócs) we wschodnich Węgrzech. Czczony był jako ikona płacząca i palladium, dzięki któremu arcyksiążę Eugeniusz Sabaudzki odniósł zwycięstwo nad Turkami pod Zentą. Na rozkaz cesarza Leopolda I w tryumfalnej kilkumiesięcznej procesji ikona została sprowadzona do Wiednia, gdzie została uznana patronką miasta. Z tej okazji cesarzowa Eleonora złożyła bogate dary, by nowy kult otrzymał jak najwystawniejszą oprawę. W latach 1697-1945 obraz był umieszczony w ołtarzu głównym, a po powojennej odbudowie katedry od 1954 znajduje się pod późnogotyckim baldachimem ołtarzowym z 1515 w nawie południowej. Miejsce to nadal przyciąga wielu wiernych.
4 grudnia 1955 św. Josemaría Escrivá de Balaguer, założyciel Opus Dei, modlił się przed "Gwiazdą Wschodu" (Stella Orientis) o rozszerzenie swej misji na kraje Europy Wschodniej, co po latach zostało w pełni zrealizowane. Na Węgrzech, w narodowym sanktuarium maryjnym w Máriapócs, jest czczona ikona z 1707, będąca kopią oryginału.
[edytuj] Ciekawostki
- W starszej literaturze popularnej występuje pod błędnym wezwaniem Św. Stefana - papieża lub, bardziej prawdopodobnie, króla, patrona Węgier. Do dziś błędne wezwanie katedry przeplata się z poprawnym tak w literaturze, jak i w mediach.
- Wizerunek katedry umieszczony jest na europejskiej monecie 10 centowej.
- Steffl - potoczna nazwa najwyższej wieży katedralnej jest nazwą jednego z austriackich piw.
- Katedra była miejscem ślubu i pogrzebu Wolfganga Amadeusza Mozarta.
- Podczas ostatniej pielgrzymki do Austrii w sierpniu 2007 r. Ojciec Św. Benedykt XVI odprawił tu uroczyste nabożeństwo. Podczas trzech pielgrzymek do Austrii Jana Pawła II, katedra wiedeńska była świadkiem odwiedzin Ojca Św. w 1983 r., kiedy to odprawił w niej mszę św.
[edytuj] Bibliografia
- Reinhard H. Gruber, Robert Bouchal: Der Stephansdom. Monument des Glaubens - Stein gewordene Geschichte. Wien 2005
- Rupert Feuchtmüller, Kleines Wiener Dombuch, Wien; München, Herold, 1981, ISBN 3-7008-0204-8
- Maryna Seneńko: Wiedeń, Warszawa 1975
- Robert Donat, Alina Kalbarczyk: Wiedeń i okolice, Narni - Terni 1994
- Tomasz Węcławowicz Palimpsest dziewięciu stuleci [w:] Renowacje i zabytki 1/2007
- Augustin Baumgartner, Maria, Mutter der Gnaden. Wallfahrtsstätten in Österreich und Südtirol, Klagenfurt, Styria, 1989, ISBN 3-85378-336-8
