Hieronim ze Strydonu

Z Wikipedii

Święty Hieronim Albrecht Dürer - Święty Hieronim z czaszką
Urodzony	331 r. w Strydonie, w Dalmacji
Zmarł	420 r. w Betlejem, w Judei
Czczony w	Kościele rzymskokatolickim, Kościele prawosławnym
Beatyfikowany	1747 r. przez Benedykta XIV - zatwierdzenie istniejącego kultu
Kanonizowany	1767 r. przez Klemensa XIII - zatwierdzenie istniejącego kultu
Główna świątynia	Bazylika Santa Maria Maggiore, Rzym
Święto	Św. Hieronima, 30 września
Atrybuty	lew, szaty kardynalskie, krzyż, czaszka, księgi i materiały pisarskie
Patron	archeologów, archiwistów, biblistów, bibliotekarzy, bibliotek, uczniów, studentów, tłumaczy

Hieronim ze Strydonu (Eusebius Sophronius Hieronymus, gr.: Ευσέβιος Σωφρόνιος Ιερόνυμος; ur. w 331 w Strydonie, zm. 30 września 420 w Betlejem) – święty Kościoła katolickiego, doktor Kościoła, apologeta chrześcijaństwa; święty Kościoła prawosławnego i koptyjskiego. Przetłumaczył Pismo Święte z języka greckiego i hebrajskiego na łacinę, przez co najbardziej utrwalił się w pamięci potomnych. Przekład ten, znany jako Wulgata, wciąż należy do znaczących tekstów biblijnych Kościoła rzymskokatolickiego.

Spis treści 1 Życie 2 Dzieła 2.1 Tłumaczenia 2.2 Pisma historyczne 2.3 Listy 2.4 Pisma teologiczne 3 Odbiór Hieronima w późniejszym okresie chrześcijaństwa 4 Kult 5 Ikonografia 6 Bibliografia 7 Literatura przedmiotu 8 Przypisy

[edytuj] Życie

Hieronim urodził się w 331 roku w Strydonie, na granicy Panonii z Dalmacją^[1].

Istnieją rozbieżności w sprawie daty urodzenia. Prosper z Akwitanii (ur. ok. 390, zm. ok. 455) podaje 331 rok. Część badaczy kwestionuje tę datę na podstawie wspomnienia Hieronima, który pisał, że gdy uczył się w szkole, zmarł cesarz Julian Apostata (363 r). Przesuwają oni datę urodzenia na ok. 347 rok. Ucząc się w szkole Hieronim miałby 16 lat. Są jednak przekazy pozwalające potwierdzić datę podawaną przez Prospera z Akwitanii. Z korespondencji pomiędzy Hieronimem a Augustynem z Hippony (ur. 354) wynika, że była między nimi duża różnica wieku, sięgająca pokolenia. Od 396 r. Hieronim pisze o sobie jako o starcu. Tak wówczas pisano o ludziach, którzy przekroczyli 60. rok życia. Po 400 r. pojawiają się określenia "późna starość" i "niemal zniedołężniały". Wreszcie niektóre wydarzenia, które Hieronim umieszczał w czasach swojego dzieciństwa są datowane na lata trzydzieste lub początek lat czterdziestych IV wieku. Jedno z nich, spotkanie pomiędzy Atanazym, Antonim Pustelnikiem i Didymem miało miejsce w 338 roku^[2].

Hieronim był Iliryjczykiem. Mimo chrześcijańskich korzeni swoich rodziców, został ochrzczony dopiero około 360 roku. Wtedy to, w celu zgłębiania tajników retoryki i filozofii, udał się wraz ze swoim przyjacielem Bonozem do Rzymu, gdzie studiował pod opieką Eliusza Donata, utalentowanego nauczyciela gramatyki. Hieronim uczył się również języka greckiego w odmianie koine, jednak nie myślał wówczas jeszcze o studiach nad klasyczną literaturą grecką czy literaturą chrześcijańską. Przypuszcza się, że chrztu Hieronimowi udzielił papież Liberiusz^[3].

Po kilku latach spędzonych w Rzymie, Hieronim wyruszył z Bonozem w podróż do Galii i osiadł w Trewirze "nad barbarzyńskimi na poły brzegami Renu", gdzie prawdopodobnie rozpoczął studia teologiczne. Tam też przepisał dla swojego przyjaciela Rufina komentarz św. Hilarego do Psalmów oraz traktat De synodis. Przez następne kilka miesięcy, a może nawet lat, Hieronim przebywał wraz z Rufinem w Akwilei i zaprzyjaźnił się z wieloma chrześcijanami.

Około 373 roku niektórzy z nich towarzyszyli mu w podróży przez Trację i Azję Mniejszą do północnej Syrii. W Antiochii, gdzie zatrzymał się najdłużej, zmarło dwóch towarzyszy jego podróży, a on sam nieraz zapadał na poważne choroby. Podczas jednej z nich (na przełomie 373 i 374 roku) Hieronim doznał wizji, która przesądziła o jego decyzji dotyczącej porzucenia studiów nad literaturą świecką i poświęcenia się sprawom boskim. Prawdopodobnie przez długi czas powstrzymywał się od zgłębiania literatury klasycznej i rozpoczął wnikliwe studia nad Pismem Świętym. Wpływ na to miał nauczający wówczas w Antiochii biskup Laodycei, Apolinary, zanim został oskarżony o herezję.

Pragnienie ascetycznego życia w pokucie skłoniło Hieronima do tego, aby udać się na pewien czas na pustynię Chalkis, położoną na południowy zachód od Antiochii. Miejsce to, zamieszkane przez wielu pustelników zwane było syryjską Tebaidą. Prawdopodobnie w czasie pobytu na pustyni Hieronim znalazł również czas na pracę naukową oraz literacką i z pomocą nawróconego Żyda podjął próbę przyswojenia sobie języka hebrajskiego. Możliwe jest, że w tym okresie Hieronim utrzymywał kontakty z Żydami przebywającymi w Antiochii i już wtedy zainteresował się Ewangelią Hebrajczyków, uważaną przez nich za źródło Ewangelii wg św. Mateusza.

Po przybyciu do Antiochii w 377^[4], 378 lub 379 roku Hieronim przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Paulina, jednak zgodził się na to niechętnie i pod warunkiem, że będzie mógł nadal wieść ascetyczne życie. Wkrótce potem udał się do Konstantynopola, gdzie zatrzymał się na prawdopodobnie dwa lata, aby pod kierunkiem Grzegorza z Nazjanu kontynuować swe studia nad Pismem Świętym. Kolejne trzy lata (382-385) Hieronim spędził ponownie w Rzymie, pozostając w bliskim kontakcie z papieżem Damazym oraz prominentnymi chrześcijanami. Początkowo zaproszony tam w 382 roku na synod zwołany w celu zakończenia schizmy antiocheńskiej, stał się niezbędny dla papieża i zajął znaczące miejsce u jego boku.

Pośród innych obowiązków, Hieronim podjął się również rewizji łacińskiego tłumaczenia Pisma Świętego, mając za podstawę Nowy Testament napisany w języku greckim oraz Stary Testament powstały w języku hebrajskim. W ten sposób chciał usunąć wyraźne rozbieżności obecne w ówczesnych tekstach zachodnich. Przed dokonanym przez niego tłumaczeniem wszystkie przekłady Starego Testamentu opierały się na Septuagincie. Jednakże, wbrew apelom innych chrześcijan (łącznie z Augustynem) Hieronim zadecydował, że nie oprze swego tłumaczenia na Septuagincie, lecz na hebrajskim Starym Testamencie.

Tłumaczenie Pisma Świętego z języka greckiego na język łaciński, nazwane Wulgatą (od łac. Vulgatus – pospolity, rozpowszechniony), wyznaczyło wieloletni bieg działalności naukowej Hieronima i zaliczane jest do jego najważniejszych osiągnięć. Podczas trzech lat pobytu w Rzymie Hieronim bez wątpienia wywierał istotny wpływ na chrześcijan, do czego, poza niespotykaną wiedzą, przyczyniło się w dużym stopniu jego dążenie do pełnej ascezy oraz realizacja ideału życia zakonnego.

Hieronim otoczony był gronem dobrze urodzonych i wykształconych kobiet. Niektóre z nich, jak na przykład wdowy Marcella i Paula wraz z córkami Blezyllą i Eustochium, pochodziły z najszlachetniejszych rodzin. Wykazywana przez te kobiety chęć prowadzenia życia zakonnego oraz bezlitosna krytyka skierowana przez Hieronima przeciwko trybowi życia świeckich duchownych wywołały narastającą wrogość wśród kleru i jego popleczników. Niedługo po śmierci Damazego (10 grudnia 384 r.) i utracie niezbędnego poparcia, w następstwie przeprowadzonego przez rzymskie duchowieństwo dochodzenia i oskarżeniach o niestosowne relacje z wdową Paulą, Hieronim został zmuszony do porzucenia stanowiska, które zajmował w Rzymie.

W sierpniu 385 roku Hieronim wraz ze swoim bratem Paulinem i kilkoma przyjaciółmi wrócił do Antiochii. Nieco później dołączyły do niego Paula i Eustochium, które zdecydowały się opuścić swoje arystokratyczne otoczenie i resztę życia spędzić w Ziemi Świętej. Hieronim towarzyszył im zimą 385 roku, przyjmując rolę duchowego doradcy. Pielgrzymi, do których przyłączył się biskup Paulinus z Antiochii, zwiedzili Jerozolimę, Betlejem i święte miejsca w Galilei, po czym udali się do Egiptu, gdzie przebywali wielcy mistrzowie ascetycznego życia.

W aleksandryjskiej szkole katechetycznej Hieronim słuchał nauk niewidomego katechety Dydyma Ślepego, który objaśniał proroctwa Hosei i wspominał Antoniego Wielkiego, zmarłego 30 lat wcześniej. Przez pewien czas przebywał także w Nitrii, gdzie podziwiał zdyscyplinowane życie we wspólnocie prowadzone przez mieszkańców tego "miasta Pana", jednak nawet tam znalazł "ukryte węże" (tj. wpływy teologii Orygenesa). Późnym latem 388 roku Hieronim wrócił do Palestyny i resztę swojego życia spędził w pustelni w pobliżu Betlejem. Tam pozostawał w otoczeniu kilku swoich przyjaciół, zarówno kobiet jak i mężczyzn (m.in. Pauli i Eustochium), dla których był duchowym przewodnikiem i nauczycielem.

Hieronim stale pogłębiał swój dorobek literacki, podczas gdy Paula zapewniała mu utrzymanie oraz dostarczała środki na powiększanie kolekcji książek. W okresie ostatnich trzydziestu czterech lat jego działalności powstały najważniejsze dzieła: wersja Starego Testamentu przetłumaczona z oryginału, najlepsze z komentarzy Hieronima do Ksiąg Pisma Świętego, katalog pisarzy katolickich oraz dialog przeciwko pelagianom, którego doskonałość literacką dostrzegali nawet jego przeciwnicy. Do tego okresu należy również większość płomiennych polemik, które wyróżniały go spośród ortodoksyjnych Ojców Kościoła. Zaliczane są do nich w szczególności traktaty przeciwko biskupowi Janowi Jerozolimskiemu – Orygenesowi oraz przyjacielowi Hieronima z czasów młodości – Rufinowi. Na skutek pism Hieronima, skierowanych przeciwko pelagianizmowi, w 416 roku włamano się do jego klasztoru, podpalono go, a także zaatakowano przebywające w nim mniszki i zabito diakona, zmuszając Hieronima do schronienia się w pobliskiej fortecy.

Hieronim zmarł niedaleko Betlejem, 30 września 420 roku. Datę jego śmierci podaje Chronicon św. Prospera z Akwitanii. Szczątki Hieronima, początkowo złożone w Betlejem, zostały podobno przeniesione w późniejszym okresie do bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Także innym miejscom na Zachodzie przypisuje się przechowywanie pewnych jego relikwii: katedra w Nepi szczyci się tym, iż posiada głowę świętego, która wedle innej tradycji znajduje się w Eskurialu.

[edytuj] Dzieła

[edytuj] Tłumaczenia

Hieronim był znanym uczonym w zakresie łaciny w czasach, gdy takie stwierdzenie sugerowało również biegłość w grece. Gdy rozpoczynał pracę nad przekładem Biblii, znał w pewnym stopniu język hebrajski, jednak chcąc doskonalić jego znajomość, a także poszerzyć wiedzę na temat żydowskich komentarzy do Ksiąg Pisma Świętego, przeniósł się do Betlejem.

Jego pierwszym tłumaczeniem była korekta istniejącej już łacińskiej wersji Nowego Testamentu, znana powszechnie jako Itala lub Vetus Latina (wersja "włoska" lub "starołacińska"), a rozpoczęta w 382 roku. Przed rokiem 390 Hieronim przystąpił do przekładu hebrajskiej Biblii na język łaciński, koncentrując się wcześniej na tłumaczeniu fragmentów greckiej Septuaginty, którą ukończył przed 405 rokiem. Hieronim pracował nad tłumaczeniami w Betlejem, w klasztorze pełniącym funkcję ośrodka naukowego, który założyła dla niego bogata rzymska arystokratka Paula.

Przez następne 15 lat, aż do momentu śmierci, spod pióra Hieronima wyszło wiele komentarzy do Ksiąg Pisma Świętego, w których często argumentował swoje wybory podejmowane w procesie tłumaczenia. Dzięki znajomości języka hebrajskiego, która była nieodzowna w tej dziedzinie pracy, także traktaty egzegetyczne autorstwa Hieronima (szczególnie te napisane po 386 r.) są bardziej wartościowe niż większość komentarzy sporządzonych przez innych Ojców Kościoła. Komentarze Hieronima bliskie są tradycji żydowskiej. Poza tym oddaje się on alegorycznym i mistycznym subtelnościom, wzorując się na stylu Filona i szkole aleksandryjskiej. W przeciwieństwie do współczesnych mu uczonych, Hieronim podkreślał różnicę między hebrajską Biblią (większość z jej ksiąg znajduje się obecnie w księgach deuterokanonicznych), a Hebraica veritas ksiąg kanonicznych. Dowody na to można spotkać w jego wstępach do pism Salomona, Księgi Tobiasza oraz Księgi Judyty. Najsłynniejszym jest jednak stwierdzenie Hieronima ze wstępu do Ksiąg Królewskich (Prologus Galeatus):

„	Ta przedmowa do Pisma Świętego może służyć jako uniwersalny wstęp do wszystkich ksiąg, które tłumaczymy z języka hebrajskiego na łacinę i możemy być pewni, iż to, czego nie znajdujemy w naszym spisie, z pewnością znajduje się w pismach apokryficznych.	”
— Hieronim, Prologus Galeatus

Komentarze Hieronima dzielą się na trzy kategorie:

• Tłumaczenia bądź przeróbki dzieł greckich poprzedników włącznie z czternastoma homiliami na temat Księgi Jeremiasza i taką samą liczbą homilii na temat Księgi Ezechiela autorstwa Orygenesa (przetłumaczone ok. 380 r. w Konstantynopolu); dwie homilie Orygenesa o Pieśniach Salomona (przetłumaczone w Rzymie, ok. 383 r.) jak również trzydzieści dziewięć homilii na temat Ewangelii wg św. Łukasza (przetłumaczone ok. 389 r. w Betlejem). Błędnie przypisuje się Hieronimowi tłumaczenia dziewięciu homilii Orygenesa na temat Księgi Izajasza. Należy tutaj również wspomnieć o jego pracy pt. De situ et nominibus locorum Hebraeorum, będącej istotnym wkładem w badania nad topografią Palestyny. Jest to tłumaczenie Onomastikonu Euzebiusza wzbogacone przez Hieronima o pewne fragmenty, przy jednoczesnym pominięciu niektórych części oryginalnego tekstu. Do tego samego okresu (ok. 390 r.) należy Liber interpretationis nominum Hebraicorum, oparta na pracy, która prawdopodobnie powstała w czasach Filona i została później rozwinięta przez Orygenesa.

• Oryginalne komentarze do Starego Testamentu. Do okresu poprzedzającego osiedlenie się Hieronima w Betlejem należy seria krótkich prac na temat Starego Testamentu: De seraphim, De voce Osanna, De tribus quaestionibus veteris legis (zazwyczaj zawarte w listach jako 18, 20 i 36); Quaestiones hebraicae in Genesin; Commentarius in Ecclesiasten; Trctatus septem in Psalmos 10-16 (zaginiony); Explanationes in Mich/leaeam, Sophoniam, Nahum, Habacuc, Aggaeum. Około roku 395 Hieronim stworzył serię dłuższych komentarzy, dobór dzieł zdaje się jednak przypadkowy: najpierw do pozostałych siedmiu drugorzędnych proroków, następnie do Izajasza (ok. 395-400 r.), Daniela (ok. 407 r.), Ezechiela (między 410 a 415 r.) oraz Jeremiasza (po 415 r., który pozostał niedokończony).

• Komentarze do Nowego Testamentu, obejmujące List do Filemona, List do Galatów, List do Efezjan oraz List do Tytusa (napisany pośpiesznie w latach 387-388); komentarze do Ewangelii wg św. Mateusza (spisane w dwa tygodnie w 398 r.); do Ewangelii wg św. Marka, do wybranych fragmentów w Ewangelii wg św. Łukasza, do prologu Ewangelii wg św. Jana oraz Księgi Objawienia. Ostatnią z wymienionych ksiąg Hieronim potraktował pobieżnie, wykorzystując fragment komentarza napisanego przez Tykoniusza, pisarza pochodzącego z Północnej Afryki. Komentarz ten to swoista dyskusja stanowiąca wstęp do bardziej rozbudowanego dzieła autorstwa hiszpańskiego prezbitera, Beatusa z Liébana. Przedtem jednak Hieronim podszedł do Księgi Objawienia w inny sposób – miało to swoje odzwierciedlenie we wprowadzeniu zmian do komentarza św. Wiktoryna (zm. 303), z którego chiliastycznymi poglądami się nie zgadzał. Z tego względu chiliastyczne zakończenie zastąpił własnym, uduchowionym wyjaśnieniem, dopisał wstęp i wprowadził pewne zmiany w tekście.

[edytuj] Pisma historyczne

• Jedną z pierwszych prac Hieronima w dziedzinie historii była Kronika (znana również jako Chronicon lub Temporum liber), którą napisał ok. 380 roku w Konstantynopolu. Jest to łacińskie tłumaczenie tablic chronologicznych, które stanowią drugą część Kroniki autorstwa Euzebiusza wraz z dodatkiem opisującym okres między 325 a 379 rokiem. Mimo licznych błędów przejętych z tekstu Euzebiusza oraz pomyłek ze strony samego Hieronima praca ta jest wartościowa choćby dlatego, że była bodźcem do kontynuowania pracy historiograficznej Hieronima dla późniejszych kronikarzy takich jak: Prosper, Kasjodor, czy Wiktor z Tunnuny.

• Trzy inne prace o charakterze hagiograficznym to:
  • Vita Pauli monachi napisana podczas pierwszego pobytu Hieronima w Antiochii (ok. 376 r.). Praca oparta jest na legendach wywodzących się z egipskiej tradycji klasztornej.
  • Vita Malchi monachi captivi (ok. 391 r.). Prawdopodobnie oparta na wcześniejszej pracy, mimo iż wywołuje wrażenie dzieła zainspirowanego przekazami zasłyszanymi przez starego ascetę Malchusa, podczas jego pobytu na pustyni Chalkis.
  • Vita Hilarionis (ok. 391 r.). Zawiera materiał historyczny, który jest bardziej wiarygodny niż pozostałe dwie prace i jest oparta na biografii Epifaniusza, a także na przekazach ustnych.

• Tak zwane Martyrologium Hieronymianum. Dzieło to błędnie przypisuje się Hieronimowi, gdyż zostało napisane na początku szóstego lub początku siódmego wieku przez mnicha pochodzącego z zachodu. Autor tekstu odniósł się do rozdziału rozpoczynającego Vita Malchi, w którym Hieronim wyrażał zamiar spisania historii świętych oraz męczenników z czasów apostolskich.

• Jednak najważniejszą z prac historycznych Hieronima jest praca pt. De viris illustribus, napisana w Betlejem w 392 roku. Dzieło, którego tytuł oraz układ zostały zapożyczone od Swetoniusza, zawiera krótkie zapiski o charakterze biograficznym oraz literackim, które dotyczą 135 chrześcijańskich autorów, począwszy od św. Piotra aż do samego Hieronima. Głównym źródłem informacji na temat pierwszych siedemdziesięciu pięciu autorów jest Historia ecclesiastica Euzebiusza. W drugiej części utworu, traktującego na początku o Arnobiuszu i Laktancjuszu, Hieronim zamieszcza wiele oddzielnych informacji odnoszących się głównie do pisarzy zachodnich.

[edytuj] Listy

Listy, które wyszły spod pióra Hieronima, ze względu na ogromną różnorodność tematyczną, jak i na swe walory artystyczne, stanowią najbardziej interesującą część jego spuścizny literackiej. Niezależnie od tego czy omawia on kwestie naukowe, czy rozmyśla nad problemami sumienia, pociesza ludzi dotkniętych cierpieniem, czy mówi coś miłego swoim przyjaciołom, gani występki i zepsucie panujące w jego czasach nawołując do ascezy i wyrzeczenia się świata, czy też ściera się ze swoimi teologicznymi przeciwnikami, Hieronim przedstawia żywy obraz ukazujący nie tylko jego myśli, lecz także czasy, w których żyje, wraz z charakterystycznymi dla nich cechami.

Listy Hieronima, które są najczęściej przedrukowywane oraz te, będące nierzadko przedmiotem odniesień, mają charakter nawołujący. Na przykład: List 14, Ad Heliodorum de laude vitae solitariae; List 22, Ad Eustochium de custodia virginitatis; List 52, Ad Nepotianum de vita clericorum et monachorum, który stanowi doskonały przykład teologii pastoralnej z ascetycznego punktu widzenia; List 53, Ad Paulinum de studio scripturarum; List 57, Ad Paulinum de institutione monachi; List 70, Ad Magnum de scriptoribus ecclesiasticis; oraz List 107, Ad Laetam de institutione filiae.

[edytuj] Pisma teologiczne

Właściwie wszystkie prace Hieronima z zakresu dogmatyki mają charakter zdecydowanie polemiczny i skierowane są przeciwko wrogom doktryn ortodoksyjnych. Nawet jego łacińskie tłumaczenie traktatu o Duchu Świętym, napisanego przez Dydyma Ślepego (traktat został rozpoczęty w Rzymie, w 384 r. i ukończony w Betlejem) ukazuje apologetyczną niechęć w stosunku do arian oraz macedonian. Podobnie jest w przypadku jego wersji De principiis, napisanej przez Orygenesa ok. 399 roku, która miała przewyższyć nieprecyzyjne tłumaczenie Rufina. Pisma o charakterze ściśle polemicznym tworzone były przez Hieronima w każdym okresie jego życia. W czasie pobytu w Antiochii i Konstantynopolu Hieronim zajmował się głównie kontrowersyjnymi poczynaniami arian, w szczególności zaś rozłamami wywoływanymi przez Melecjusza z Antiochii oraz biskupa Kalaris, Lucyfera. W dwóch listach skierowanych do papieża Damazego (15 i 16) Hieronim skarży się na postępowanie melecjan oraz paulinian, którzy próbowali uwikłać go w spór dotyczący użycia terminów ousia i hypostasis odnośnie do Trójcy Świętej. W tym samym czasie, lub nieco później (379 r.), Hieronim napisał Liber Contra Luciferianos, gdzie zręcznie posłużył się dialogiem, aby podważyć założenia odłamu, jakim byli lucyferianie, a w szczególności odrzucenie przez nich chrztu.

Około 383 roku w Rzymie Hieronim napisał płomienną ripostę skierowaną przeciwko naukom Helwidiusza. Bronił w niej doktryny głoszącej dziewictwo Najświętszej Marii Panny oraz wyższość stanu wolnego nad stanem małżeńskim. Podobnego rodzaju przeciwnikiem Hieronima był Jowinianin, z którym wszedł w konflikt w 392 roku [Adversus Jovinianum (Przeciw Jowinianowi) oraz obrona tej polemiki skierowana przez Hieronima do jego przyjaciela, Pammachiusza, w listach oznaczona numerem 48]. W 406 roku Hieronim kolejny raz stanął w obronie katolickiej zwyczajowej pobożności oraz swej etyki ascetycznej, kiedy to wystąpił przeciw hiszpańskiemu prezbiterowi, Wigilancjuszowi. Był on przeciwny kultowi męczenników oraz relikwii, jak też ślubom ubóstwa i celibatowi duchownych. W międzyczasie pojawiły się kontrowersje wokół poglądów religijnych wyznawanych przez Orygenesa, które wywołane zostały przez Jana Jerozolimskiego i Rufina. W tym okresie powstały jedne z najbardziej płomiennych oraz obszernych polemik Hieronima: Contra Joannem Hierosolymitanum (398 lub 399 r.); dwie bliskie sobie: Apologiae contra Rufinum (402 r.); oraz "ostatnie słowo" Hieronima, napisane kilka miesięcy później: Liber tertius seu ultima responsio adversus scripta Rufini. Ostatnią polemiczną pracą Hieronima jest umiejętnie skonstruowany Dialogus contra Pelagianos (415 r.).

[edytuj] Odbiór Hieronima w późniejszym okresie chrześcijaństwa

Święty Hieronim jest bez wątpienia największym uczonym spośród zachodnich ojców Kościoła. W Kościele rzymskokatolickim jest on uznawany za patrona tłumaczy, bibliotekarzy oraz encyklopedystów.

Przewyższa on innych znajomością języka hebrajskiego oraz szczególną umiejętnością posługiwania się nim, które zdobył dzięki ciężkiej pracy. Hieronim zdawał sobie sprawę ze swych zalet i nie był całkowicie wolny od pokusy umniejszania zasług swoich konkurentów literackich, w szczególności Ambrożego. Z reguły wynikało to nie tyle z olbrzymiej wiedzy, którą emanował, ile z jego niemal poetyckiej elegancji, ostrego dowcipu, umiejętności dostosowania do swych potrzeb znanych lub przysłowiowych wyrażeń, a także ze skuteczności osiąganego przez niego efektu oratorskiego. Ideał ascezy był dla Hieronima przedmiotem szerszego zainteresowania oraz wzbudzał w nim więcej entuzjazmu niż rozważania teoretyczne, przez co tak ostro oceniał go Marcin Luter. Czytelnicy protestanccy nie są na ogół skłonni uznać pism Hieronima za autorytatywne, głównie z powodu jego braku obiektywizmu jako dogmatyka oraz uległości wobec tradycji ortodoksyjnej. Papież Damazy I jest dla niego bezwzględnym autorytetem, któremu całkowicie ulega, nie zdobywając się na wyrażenie własnego zdania. Skłonność do podporządkowania się autorytetowi ujawnia się równie istotnie w jego korespondencji z Augustynem (por. listy Hieronima oznaczone numerami 56, 67, 102-105, 110-112, 115-116; oraz listy Augustyna: 28, 39, 40, 67-68, 71-75, 81-82).

Niemniej jednak, mimo pewnych wad oraz słabości, Hieronim zachowuje swą wysoką pozycję wśród zachodnich ojców Kościoła. Należy mu się ona, chociażby ze względu na olbrzymi wpływ jego łacińskiej wersji Pisma Świętego na późniejszy rozwój literatury o tematyce kościelnej i teologicznej. Protestanci natomiast uważają, iż uzyskanie przez Hieronima tytułu świętego oraz doktora Kościoła katolickiego było możliwe jedynie dzięki temu, że zerwał zupełnie z orygenistyczną szkołą teologiczną, w której został wychowany.

[edytuj] Kult

Wkrótce po śmierci Hieronima zaczęły powstawać żywoty mówiące o jego świętości i cudach. Oddawano mu cześć w grocie w Betlejem, która jest ośrodkiem jego kultu do dziś. W VIII wieku Hieronim został ogłoszony jednym z czterech doktorów Kościoła. Pod koniec XIII w. duchowni z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie ogłosili, że jego relikwie zostały przeniesione do ich kościoła, gdzie były czczone wraz z fragmentami żłóbka Chrystusa.

Istniały cztery zakony katolickie, których patronem był św. Hieronim. Najbardziej znany z nich jest założony ok. 1350 roku hiszpański zakon Pustelników św. Hieronima, którego zakonników zwano hieronimitami. Posiadali oni w Hiszpanii klasztory: Eskurial, Guadalupe i Yuste (miejsce śmierci cesarza Karola V), a w Portugalii Belém. Pod koniec XV wieku powstały we Włoszech bractwa pod wezwaniem św. Hieronima, które zajmowały się działalnością charytatywną.

Oficjalne potwierdzenie kultu świętego Hieronima nastąpiło w 1747 roku (beatyfikacja przez papieża Benedykta XIV) oraz w 1767 roku (kanonizacja przez papieża Klemensa XIII).

Święty Hieronim jest patronem archeologów, archiwistów, biblistów, bibliotekarzy, bibliotek, uczniów, studentów i tłumaczy.

W Kościele prawosławnym kult świętego Hieronima, obdarzonego tytułem "błogosławionego"^[5], jest dużo mniej rozpowszechniony.

[edytuj] Ikonografia

Przedstawienia świętego Hieronima są bardzo popularne w tradycji zachodniej, a przy tym dość różnorodne: Hieronim jest przedstawiany jako kardynał i ojciec Kościoła, jako uczony, a najczęściej jako pustelnik. Najczęściej spotykanymi atrybutami świętego są krzyż, czaszka i księga (Biblia) oraz oswojony lew (nawiązujący do legendy o wyjęciu ciernia z łapy tego zwierzęcia); innymi gołębica, kamienie pokutne, klepsydra, pióro pisarskie, rylec do pisania i tabliczka, model kościoła, wielbłąd i trąba mająca przypominać Sąd Ostateczny. Na obrazach, także przedstawiających Hieronima jako pokutnika, pojawia się też czerwony kapelusz kardynalski lub inny znak świadczący o randze świętego.

• Jako ojciec Kościoła i kardynał święty jest przedstawiany najczęściej u boku biskupa Augustyna, arcybiskupa Ambrożego i papieża Grzegorza I (tzw. czterech wielkich doktorów Kościoła). Na miniaturze w Dyptyku Boecjusza z VII wieku jest wyobrażony jako bezbrody mężczyzna w średnim wieku z księgą w dłoni. Późniejsze dzieła (od końca XIII wieku) przedstwiają Hieronima jako siwowłosego, łysiejącego, długobrodego starca z kapeluszem kardynalskim, księgą i piórem. Niekiedy atrybutem świętego jest symbolizująca natchnienie Ducha Świętego gołębica bądź model kościoła, symbol obrońcy Kościoła przed herezją.
• Jako uczony, teolog i tłumacz, z otwartą księgą, przepisujący lub dyktujący, święty jest wyobrażony na licznych miniaturach z VII-IX wieku. Motyw studiującego w celi św. Hieronima cieszył się dużą popularnością w nowożytnej sztuce włoskiej, niemieckiej i niderlandzkiej. W ten sposób świętego przedstawiali m.in. Jan van Eyck (1442, obecnie Institute of Art w Detroit), Antonello da Messina (1456, National Gallery w Londynie), Albrecht Dürer (Muzeum Miejskie w Lizbonie), Lucas Cranach Starszy (Muzeum w Darmstadt), Georges de La Tour (Luwr), Caravaggio (Galleria Borghese w Rzymie).
• Jako pokutujący eremita, półnagi, o wyniszczonym ciele lub w ubrany długą szatę starzec, na ogół w towarzystwie lwa, na tle skalistego pustkowia, święty Hieronim jest przedstawiany od XV wieku; ten motyw jest szczególnie popularny w sztuce włoskiej (np. na obrazie Antonella z Messyny, znajdującym się w Musco della Magna Grecia w Reggio di Calabria lub Vittore Carpaccia w katedrze w Trogirze). W sztuce niemieckiej i niderlandzkiej pokutujący Hieronim był umieszczany na tle symbolizującego pasję leśnego krajobrazu (obrazy Dürera z 1526 i 1632 roku); szczególnym przykładem jest obraz pędzla Hieronima Boscha z 1505 roku, ukazujący leżącego św. Hieronima obejmującego krzyż na tle obumierającej roślinności (Museum voor Schone Kunsten w Gandawie). Hieronim był też przedstawiany z atrybutami umartwienia: uderzający się kamieniami w pierś (obraz Leonarda da Vinci) lub biczującego się (Georges de La Tour).

Święty Hieronim występuje też w kompozycjach przedstawiających Chrystusa bądź Matkę Boską w towarzyszeniu świętych, także w typie Sacra Conversazione. Od okresu wczesnochrześcijańskiego datują się cykle, ilustrujące sceny z życia św. Hieronima; najwcześniejszym jest miniatura z 846 roku w Biblii Wiwiana. Innym przykładem jest malowidło z ok. 1280 roku, znajdujące się na sklepieniu górnego kościoła św. Franciszka w Asyżu. Wśród pojedynczych przedstawień scenicznych najpopularniejsza była scena, w której św. Hieronim opatruje łapę zranionego lwa, często pojawiał się też temat Kuszenie św. Hieronima na pustyni oraz Ostatnia komunia św. Hieronima.

W sztuce polskiej świętego przedstawiano wg reguł ikonograficznych sztuki europejskiej. Przedstawienia św. Hieronima znajdują się m.in. w kościele Mariackim w Krakowie (ołtarz w nawie południowej), katedrze we Fromborku, kościele w Szamotułach.

W ikonografii prawosławnej Hieronim przedstawiany jest jako sędziwy, długobrody mnich w czarnym habicie, bez żadnych szczególnych atrybutów.

[edytuj] Bibliografia

• B. Altaner, A. Stuiber, Patrologia, tłum. P. Pachciarek, Warszawa 1990
• H. Fros, F. Sowa, Księga imion i świętych, t. 3, Kraków 1998, szpalta 62.
• Hieronim, [w:] Encyklopedia katolicka, t. VI, Lublin 1993, kolumny 851-856
• J.N.D. Kelly, Hieronim. Życie, pisma, spory, Warszawa 2003
• A. Klawek, Princeps exegetrum. Ku czci św. Hieronima, Poznań 1920
• J. M. Szymusiak, M. Starowieyski, Słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, Poznań 1971
• A. Żurek, Wprowadzenie do Ojców Kościoła, Wyd. Biblos, Tarnów 1998
• Jarosław Charkiewicz, Błog. Hieronim Strydoński cerkiew.pl

[edytuj] Literatura przedmiotu

• E. Staniek, W skarbcu starożytnego Kościoła, Kraków, Wydawnictwo m, ss. 125-128, 1997. ISBN 83-907766-1-8

Przypisy