Literatura amerykańska
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Termin literatura amerykańska odnosi się do ogółu dzieł literackich stworzonych na terenach byłych kolonii brytyjskich obecnie należących do Stanów Zjednoczonych oraz (po 1776 roku) do literatury tworzonej w Stanach Zjednoczonych.
Ze względu na przeszłość kolonialną i język angielski, będący głównym medium, amerykańska tradycja literacka łączy się ściśle z tradycją literatury angielskiej. Jednakże, ze względu na unikalne cechy i bogactwo twórcze, przyjęło się literaturę amerykańską rozpatrywać oddzielnie.
Swoistą częścią literatury amerykańskiej jest również twórczość rodzimych mieszkańców USA.
Spis treści |
[edytuj] Literatura kolonialna (do 1776 roku)
![Frontispis A Description of New England Johna Smitha, 1616](../../../../images/shared/thumb/e/ec/New_England"_in_John_Smith's_book_of_1616..jpg/150px-New_England"_in_John_Smith's_book_of_1616..jpg)
Najwcześniejsze przykłady literatury amerykańskiej to różnego rodzaju teksty zachwalające korzyści niesione przez kolonie, a skierowane zarówno do odbiorców europejskich jak i miejscowych. Za pierwszego amerykańskiego autora uznawany jest kapitan John Smith z Jamestown ze swoimi A True Relation of ... Virginia ... (1608) oraz The generall Historie of Virginia, New England, and the Summer Isles (1624). Inni twórcy podobnych tekstów z tego okresu to np. Daniel Denton, Thomas Ashe, William Penn, George Percy, William Strachey, John Hammond, Daniel Coxe, Gabriel Thomas oraz John Lawson.
Tematem wczesnego piśmiennictwa były również dysputy religijne, będące bodźcem XVII-wiecznego osadnictwa w Ameryce Północnej. John Winthrop w swoim dzienniku opisał religijne założenia leżące u podstaw purytańskiej Massachusetts Bay Colony. Edward Winslow również w dzienniku dał opis pierwszych lat po przybyciu do Ameryki na żaglowcu "Mayflower". Inni autorzy poruszający tematykę religijną to np. Increase Mather, William Bradford (autor Of Plymouth Plantation, 1620–47}, Roger Williams i Nathaniel Ward. W utworach swoich podkreślali również ważność pracy i obowiązku, łącząc to z przekonaniem o posłannictwie cywilizacyjnym osadników.
W tym wczesnym okresie powstawała również poezja. Szczególnie godni wzmianki są tutaj Anne Bradstreet (poruszająca świecką tematykę) i Edward Taylor (tworzący lirykę w stylu metafizycznym).
Niektóre wczesne teksty opisywały konflikty oraz wzajemne relacje kolonistów z Indianami, np. autorstwa Daniela Gookina, Alexandra Whitakera, Johna Masona, Benjamina Churcha czy Mary Rowlandson. Misjonarz John Eliot przełożył Biblię na język algonkiński.
Jonathan Edwards oraz Cotton Mather byli przedstawicielami tzw. Great Awakening, ruchu religijnego odrodzenia na początku XVIII wieku, który postulował ścisłe stosowanie się do zasad kalwinizmu. Inni autorzy purutańscy lub poruszający tematykę religijną tego okresu to: Thomas Hooker, Thomas Shepard, Uriah Oakes, John Wise oraz Samuel Willard.
Okres walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych zaowocował szeregiem utworów o tematyce politycznej, np. autorstwa Samuela Adamsa, Josiah Quincy'ego, Johna Dickinsona oraz Josepha Gallowaya (zwolennika pozostania kolonii w obrębie korony brytyjskiej). Powstawały również wtedy licznie teksty o charakterze społecznym i polityczno-filozoficznym związane z ogłoszeniem w 1776 roku Deklaracji Niepodległości i formułujące na podłożu ideowym oświecenia europejskiego oryginalną koncepcję demokracji amerykańskiej. Kluczowe postacie tego okresu to Benjamin Franklin, Thomas Paine i Thomas Jefferson. Przedstawiająca obowiązujący wciąż wzór obywatela amerykańskiego Autobiografia (1768) Franklina oraz Poor Richard's Almanack również jego autorstwa miały spory wpływ na wykształcenie się amerykańskiej tożsamości narodowej. Pamflet Common Sense oraz The American Crisis Paine'a odegrały również znaczącą rolę w tworzeniu politycznego klimatu tego okresu.
W czasach rewolucji niepodległościowej powstały również popularne do dziś piosenki takie jak "Yankee Doodle" i "Nathan Hale". Ważniejsi satyrycy tego okresu to John Trumbull i Francis Hopkinson. Philip Morin Freneau był autorem wierszy o tematyce związanej z wojną o niepodległość.
[edytuj] Amerykańskie nagrody literackie
Najważniejsze nagrody literackie w USA to National Book Award i Nagroda Pulitzera, przyznawane corocznie w kategoriach prozy, poezji i książki dla dzieci, PEN/Faulkner Award for Fiction za dzieła prozaiczne oraz O. Henry Awards za nowele i opowiadania.
[edytuj] Amerykańscy laureaci literackiej Nagrody Nobla
Do chwili obecnej (2005) jedenaścioro obywateli Stanów Zjednoczonych zostało laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie literatury:
Uwagi: Singer był pochodzenia polsko-żydowskiego i tworzył przede wszystkim w jidisz. Brodski został w 1972 roku wydalony ze Związku Radzieckiego i otrzymał obywatelstwo amerykańskie w 1977 roku, tworzył w językach rosyjskim i angielskim. Bellow posiadał oprócz amerykańskiego również paszport kanadyjski. T. S. Eliot przyjął w roku 1927 obywatelstwo brytyjskie.
[edytuj] Najbardziej znani pisarze, eseiści, dramaturdzy i poeci amerykańscy
- Alcott Louisa May
- Alger Horatio
- Asimov Isaac (1920-1992)
- Ashbery John
- Barth John
- Benioff David
- Bishop Elizabeth (1911 - 1979)
- Burroughs William S.
- Baldwin James
- Berryman John
- Brown Dan
- Capote, Truman
- Chandler Raymond (1888-1959)
- Clancy Tom
- Carol Higgins Clark
- Cooper James Fenimore
- Crichton Michael (1942-)
- Cunningham Michael
- Cussler Clive
- DeLillo Don
- Dick Philip Kindred
- Dickey James (1923-1997)
- Doctorow E. L.
- Dickinson Emily
- Eliot T.S. (1888-1965)
- Eugenides Jeffrey
- Faulkner William (1897-1962)
- Fitzgerald F. Scott (1896-1940)
- Flag Fannie
- Foer Safran Jonathan
- Franzen Jonathan
- Gerber Michael
- Gibson William (1914-)
- Gibson William (1948-)
- Ginsberg Allen (1926-1997)
- Grisham John
- Carolyn G. Hart
- Hawthorne Nathaniel
- Heller Joseph (1923-1999)
- Hemingway Ernest (1899-1961)
- Herbert Frank
- Irving John
- Kerouac Jack
- King Stephen (1947-)
- Jerzy Kosiński
- Lewis Sinclair (1885-1951)
- Lovecraft Howard Phillips
- Lowell Robert
- Mailer Norman
- McCullers Carson (1917-1967)
- Miller Arthur
- Morrison Toni
- Oates Joyce Carol
- Ozick Cynthia
- O'Hara Frank
- Plath Sylvia (1932-1963)
- Poe Edgar Allan
- Pound Ezra
- Proulx E. Annie
- Pynchon Thomas
- Roth Philip
- Sagan Carl (1934-1996)
- Salinger, Jerome David
- Steinbeck John (1902-1968)
- Twain Mark (1835-1910)
- Vonnegut Kurt (1922-2007)
- Wharton William
- Williams Tenessee (1911-1983)
[edytuj] Znane dzieła
- Sherwood Anderson - Miasteczko Winesburg
- James Baldwin - Inny kraj
- James Baldwin - Głoś to na górze
- Harriet Stowe Beecher - Chata wuja Toma (Uncle Tom's Cabin)
- Saul Bellow - Herzog
- Saul Bellow - Korzystaj z dnia
- Pearl Buck - Ziemia błogosławiona
- Pearl Buck - Synowie
- Erskine Caldwell - Droga tytoniowa
- Erskine Caldwell - Poletko Pana Boga (God's Little Acre)
- Erskine Caldwell - Ziemia tragiczna
- Truman Capote - Harfa traw
- Truman Capote - Zatrzaśnij ostatnie drzwi
- James Fenimore Cooper - Ostatni Mohikanin (Last of the Mohicans)
- James Fenimore Cooper - Pogromca zwierząt (The Deerslayer)
- James Fenimore Cooper - Tropiciel śladów (The Pathfinder)
- Michael Cunningham- "Godziny" ("The Hours")
- Theodore Dreiser - Tragedia amerykańska
- William Faulkner - Światłość w sierpniu (Light In August)
- William Faulkner - Intruz
- William Faulkner - Gambit
- William Faulkner - Absalomie, Absalomie
- Francis Scott Fitzgerald - Wielki Gatsby (Great Gatsby)
- Francis Scott Fitzgerald - Czuła jest noc
- Ernest Hemingway - Komu bije dzwon (For Whom the Bell Tolls)
- Ernest Hemingway - Stary człowiek i morze (Old Man and the Sea)
- Ernest Hemingway - Śniegi Kilimandżaro
- Washington Irving - Rip van Winkle
- Washington Irving - The Legend of Sleepy Hollow
- Sinclair Lewis - Ulica główna
- Jack London - Martin Eden
- Jack London - Zew krwi (Call of the Wild)
- Jack London - Biały kieł (The White Fang)
- Howard Phillips Lovecraft - Zew Cthulhu (The Call of Cthulhu)
- Norman Mailer - Nadzy i martwi
- Herman Melville - Moby Dick
- Arthur Miller - Czarownice z Salem
- Arthur Miller - Śmierć komiwojażera (Death of a Salesman)
- Henry Miller - Zwrotnik Raka (The Tropic of Cancer)
- Margaret Mitchell - Przeminęło z wiatrem
- Eugene O'Neill - Pożądanie w cieniu wiązów
- Edgar Allan Poe - Groteski i arabeski
- Edgar Allan Poe - Kruk (The Raven)
- Ezra Pound - Pieśni
- Jerome David Salinger - Buszujący w zbożu (Catcher in the Rye)
- Upton Sinclair - Grzęzawisko
- Upton Sinclair - Król węgiel (King Coal)
- John Steinbeck - Grona gniewu (Grapes of Wrath)
- John Steinbeck - Na wschód od Edenu (East of Eden)
- Mark Twain - Przygody Tomka Sawyera (Adventures of Tom Sawyer)
- Mark Twain - Przygody Hucka (Adventures of Huckleberry Finn)
- Kurt Vonnegut - Rzeżnia numer pięć (Slaughterhouse-Five)
- Kurt Vonnegut - Kocia Kołyska (Cat's Cradle)
Zobacz też: literatura, noty biograficzne, skarbnica Wikipedii.
