Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Podstawa prawna i szczeble podziału
Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego regulował art. 64 Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807.
Jednostką podziału administracyjnego pierwszego stopnia był departament. Departamenty dzieliły się na powiaty, powiaty z kolei na gminy wiejskie i gminy miejskie. Departamentami kierowali prefekci, powiatami zaś podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych. Największymi miastami zarządzali prezydenci, pozostałymi miastami burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla Fryderyka Augusta III i podlegali prefektom, burmistrzowie mianowani byli przez ministra spraw wewnętrznych i podlegali podprefektom.
Choć podział administracyjny Księstwa Warszawskiego sankcjonował zmodyfikowany podział administracyjny Prus Południowych i Prus Nowowschodnich z 1796 i w zamierzeniu miał być jedynie podziałem tymczasowym, przetrwał aż do 1816 i stał się wzorem dla podziału administracyjnego kraju na województwa w czasach Królestwa Polskiego.
[edytuj] Okres przejściowy 1807
Dekret Napoleona z 14 stycznia 1807 roku ustanawiający Komisję Rządzącą ustalał przyszły podział kraju na 6 departamentów: warszawski, poznański, kaliski, bydgoski, płocki i białostocki. Z wyjątkiem nieistniejącego w Prusach departamentu bydgoskiego, pozostałe jednostki administracyjne odpowiadały departamentom Prus Południowych i Prus Nowowschodnich. Departament bydgoski tworzono w oparciu o deputację będącą częścią departamentu kwidzyńskiego Prus Zachodnich. Deputacja bydgoska obejmowała Obwód Nadnotecki zagarnięty podczas I rozbioru. W jej skład wchodziły powiaty: bydgoski, wałecki, kamieński i inowrocławski. Przejściowo w skład departamentu wchodził również powiat chojnicki. Ostatecznie na mocy pokoju w Tylży w departamencie bydgoskim pozostały powiaty bydgoski i inowrocławski oraz małe części wałeckiego i kamieńskiego. Do departamentu włączono też powiaty chełmiński i michałowski (bez Grudziądza) wchodzące wcześniej w skład departamentu kwidzyńskiego, nowo utworzony toruński, jak też trzy powiaty kujawskie odłączone od departamentu poznańskiego (brzeski, kowalski i radziejowski). Na mocy pokoju w Tylży część departamentu białostockiego Prus Nowowschodnich obejmująca powiaty bielski, białostocki, drohiczyński oraz fragmenty suraskiego, biebrzańskiego i dąbrowskiego została przyznana Rosji jako obwód białostocki. Pozostałe w księstwie powiaty stworzyły departament łomżyński. Komisji Rządzącej udało się dodatkowo podporządkować sobie dwa powiaty Nowego Śląska (lelowski i pilicki), które włączono do departamentu kaliskiego.
[edytuj] Podział administracyjny w latach 1807–1809
W 1807 kraj został podzielony na sześć departamentów[1]. Dekretem królewskim z 19 grudnia 1807 roku departamenty podzielono na 60 powiatów. Ponieważ liczba powiatów wynikała z konstytucji, a faktycznie funkcjonowało jedynie 58 powiatów, przywrócono powiat zgierski w departamencie warszawskim i utworzono powiat dąbrowski w departamencie łomżyńskim.
- departament bydgoski - 10 powiatów
- powiat brzeski
- powiat bydgoski
- powiat chełmiński
- powiat inowrocławski z siedzibą w Gnojnie, później w Inowrocławiu
- powiat kamiński z siedzibą w Łobżenicy, później w Wyrzysku
- powiat kowalski
- powiat michałowski z siedzibą w Michałowie, później w Brodnicy
- powiat radziejowski
- powiat toruński
- powiat wałecki z siedzibą w Strzelcach, później w Pile
- departament kaliski - 13 powiatów, od 1810 roku 11 powiatów
- powiat częstochowski
- powiat kaliski
- powiat koniński
- powiat odolanowski
- powiat ostrzeszowski
- powiat piotrkowski
- powiat radomszczański
- powiat sieradzki
- powiat szadkowski
- powiat warciański
- powiat wieluński
- powiat lelowski z siedzibą w Żarkach (od 1810 roku w departamencie krakowskim)
- powiat pilicki (od 1810 roku w departamencie krakowskim)
- departament łomżyński - 7 powiatów
- powiat biebrzański z siedzibą w Szczuczynie
- powiat dąbrowski z siedzibą w Lipsku, później w Augustowie
- powiat kalwaryjski
- powiat łomżyński
- powiat mariampolski
- powiat tykociński
- powiat wigierski-sejneński z siedzibą w Sejnach
- departament płocki - 6 powiatów
- powiat lipiński
- powiat mławski
- powiat ostrołęcki
- powiat pułtuski
- powiat przasnyski
- powiat wyszogrodzki
- departament poznański - 14 powiatów
- powiat babimostski
- powiat gnieźnieński
- powiat kościański
- powiat krobski
- powiat krotoszyński
- powiat międzyrzecki
- powiat obornicki
- powiat powidzki
- powiat poznański
- powiat pyzdrski
- powiat śremski
- powiat śródski
- powiat węgrowiecki
- powiat wschowski
- departament warszawski - 10 powiatów, od 1810 roku 12 powiatów
- powiat błoński
- powiat brzeziński z siedzibą w Strykowie
- powiat czerski z siedzibą w Grójcu
- powiat gostyniński
- powiat łęczycki
- powiat orłowski z siedzibą w Kutnie
- powiat rawski
- powiat sochaczewski
- powiat warszawski
- powiat zgierski z siedzibą w Piątku
- powiat siennicki (od 1810 roku)
- powiat stanisławowski z siedzibą w Stanisławowie, później w Okuniewie (od 1810 roku)
W 1808 wydzielono cztery największe miasta: Warszawę, Poznań, Kalisz, Toruń i nadano im rangę miast municypalnych.
[edytuj] Podział administracyjny w latach 1810–1815
Po wojnie polsko-austriackiej i pokoju w Schönbrunn zawartym 14 października 1809 obszar Księstwa Warszawskiego zwiększył się o terytorium Nowej Galicji oraz cyrkułu zamojskiego z Galicji Wschodniej. Stosunek powierzchni części popruskiej i części pogalicyjskiej wynosił 3:2. W 1810 Nową Galicję podzielono na cztery departamenty. Dekretem królewskim z 17 kwietnia 1810 roku obszar ten podzielono na 40 powiatów. Powiaty stanisławowski i siennicki włączono do departamentu warszawskiego. Z departamentu kaliskiego przeniesiono do departamentu krakowskiego powiaty pilicki i lelowski.
- departament krakowski - 11 powiatów
- powiat hebdowski
- powiat jędrzejowski
- powiat krakowski
- powiat krzeszowicki
- powiat miechowski
- powiat olkuski
- powiat skalmierski
- powiat stopnicki
- powiat szydłowski
- powiat pilicki (przyłączony z departamentu kaliskiego)
- powiat lelowski z siedzibą w Żarkach (przyłączony z departamentu kaliskiego)
- departament lubelski - 10 powiatów
- powiat chełmski
- powiat hrubieszowski
- powiat kaźmierski
- powiat krasnostawski
- powiat kraśnicki
- powiat lubartowski
- powiat lubelski
- powiat tarnogrodzki
- powiat tomaszowski
- powiat zamojski
- departament radomski - 10 powiatów
- powiat kielecki
- powiat konecki
- powiat kozienicki
- powiat opatowski
- powiat opoczyński
- powiat radomski
- powiat sandomierski
- powiat solecki
- powiat staszowski
- powiat szydłowiecki
- departament siedlecki - 9 powiatów
- powiat bialski
- powiat garwoliński
- powiat łosicki
- powiat łukowski
- powiat radzyński
- powiat siedlecki
- powiat węgrowski
- powiat włodawski
- powiat żelechowski
Od 1810 miastami municypalnymi oprócz Warszawy, Poznania, Kalisza i Torunia były również Kraków, Lublin i Sandomierz.
Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego na dziesięć departamentów i siedem miast municypalnych przetrwał do 1816.
Przypisy
- ↑ Konstytucja Księstwa Warszawskiego, Tytuł VIII. Podział kraju i administracja. Art. 64. Kraj zostaje podzielony na sześć departamentów.
[edytuj] Bibliografia
- Jacek Arkadiusz Goclon, Polska na królu pruskim zdobyta, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002.
- Mieczysław Bandurka, Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, NDAP, UW w Łodzi, AP w Łodzi, Łódź 1995.
[edytuj] Zobacz też
- Podział administracyjny Polski
- Podział administracyjny Polski 1975-1998
- Podział administracyjny Polski 1957-1975
- Podział administracyjny Polski 1950-1957
- Podział administracyjny Polski 1944-1950
- podział administracyjny Polski 1944-1946
- Podział administracyjny II RP
- Podział administracyjny Królestwa Polskiego 1815-1914
- Podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów
