Polskie nazwiska
Z Wikipedii
Polskie nazwiska są znane od średniowiecza, jednak dopiero od XIX wieku nazwiska dziedziczne są w Polsce obowiązkowe.
Badacze od wielu lat starali się zdefiniować nazwisko jako odrębną jednostkę językową i historyczną (prawną). W wyniku ich ustaleń można przyjąć, że jest to obowiązkowa, dziedziczna i niezmienna w swojej formie słowotwórczej, fonetycznej i graficznej. W tym ścisłym znaczeniu nazwisko na ziemiach polskich funkcjonuje na podstawie prawa stanowionego od XIX wieku.
[edytuj] Początki
Jednym z wczesnych sposobów dodatkowego wyróżniania osób - oprócz imienia - były m.in. przydomki. Proces ten bardzo dobrze oddaje obserwacja jednej rodziny - dynastii Piastów (w jej gronie byli m.in. Leszek Biały, Leszek Czarny, Bolesław Kędzierzawy). Ich przydomki odnosiły się do cech fizycznych, nierzadko towarzyszących od początku życia, ale były też spotykane przydomki nadawane w trakcie aktywnego życia lub po śmierci. Mogły się one odnosić do epizodów z życia władcy bądź stanowiły rodzaj oceny jego panowania. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że tworzenie dziedzicznego nazwiska od przydomku nie było automatyczne, masowe – były tylko jedną z możliwości.
Przydomki bądź przezwiska pozostają jednym z najwcześniejszych źródeł, który mogły służyć do tworzenia nazwisk. Podobnie jak imiona. Chodzi tu głównie o imię lub przezwisko ojca osoby, która po raz pierwszy otrzymywała nazwisko. Syn człowieka nazywanego w jakiejś społeczności Jaśkiem przyjmował do swojego imienia miano Jaśkowski, Jaśkowik (czyli syn Jaśka), a syn Piotra mógł nazywać się np. Piotrowicz, Piotrowski albo Pietraszak. Odojcowski charakter nazwisk wiąże się głównie z grupą przyrostków typu: -ak, -ek, -ec, -ik, -yk, -ewicz, -owicz.
[edytuj] Pranazwiska i pierwsze nazwiska dziedziczne
Proces tworzenia pranazwisk przymiotnikowych rozpoczął się w drugiej połowie XIII wieku. Badacze tematu przyjmują, że było to zjawisko związane z rozwojem miast. W ich obrębie znacząco wzrastała liczba mieszkańców, do identyfikacji których nie wystarczały już same imiona. Nieco później, w XV i XVI wieku, nazwisk zaczęła używać szlachta. Proces ten rozpoczął się też wśród chłopów, ale stabilizacja ich nazwisk trwała o wiele dłużej.
Wczesne nazwy osobowe występujące od średniowiecza w dokumentach archiwalnych, traktuje się umownie jako oparte na prawie zwyczajowym. Kształtowały się one w ciągu XIV i XV wieku dzięki procesowi dziedziczenia nazwiska ojca przez dzieci, obejmowania wspólnym nazwiskiem całego rodu, rodziny lub generacji oraz przyjmowania nazwiska męża przez żonę. Tak pojmowane prawo zwyczajowe w stosunku do nazwiska skrystalizowało się w końcu XVI wieku.
Niegdyś praktyka nadawania nazwisk, szczególnie na wsi, była bogatsza. Nazwisko mogło przechodzić nie tylko z ojca na syna, ale też z teścia na zięcia. Niejednokrotnie wdowa nosząca nazwisko po pierwszym mężu przenosiła to nazwisko na drugiego męża. Ostatni sposób (ekonomiczny) polegał na tym, że osoba nabywająca daną chałupę, gospodarstwo lub pole była nazywana nazwiskiem dotychczasowego właściciela.
[edytuj] Stabilizacja językowa oraz okres zaborów
Brzmienie i forma graficzna nazwisk generalnie ustaliły się na przełomie XVIII i XIX wieku wraz z szerszym przyjęciem i stosowanie reguł ortograficznych i słowotwórczych. Nie zapobiegło to jednak powstawaniu różnych wariantów pisowni, odmiany czy tworzeniu nowych form, spowodowanych codzienną praktyką urzędów państw zaborczych, które usiłowały zapisać nazwiska Polaków przy zastosowaniu norm ortograficznych języka rosyjskiego lub niemieckiego. Tą drogą zniekształcono nie tylko głoski zapisywane po polsku ze znakami diakrytycznymi, np. ć, ś, ą, ę, ale też głoski typu ch/h, rz/ż, sz/s i inne. Nagminnie zamieniano polską literę h w rosyjskie g, bądź polskie sz w niemieckie sch.
Proces germanizacji dotknął także nazwiska. Przykładowo tylko w Gdańsku w okresie od 1874 do 1944 roku urzędowo zmieniono 24 810 nazwisk polskich. Praktyka ta polegała m.in. na wyrażaniu nazwisk polskich za pomocą niemieckich odpowiedników (tłumaczenie), zapisywaniu fonetyki polskiej zgodnie z zasadami pisowni niemieckiej oraz zmianie elementu nazwiska, np. przyrostka. Dlatego nie każde obco brzmiące nazwisko jest jednoznacznym dowodem, że dana rodzina ma cudzoziemskie korzenie.
Kwestie dotyczące nazwisk usiłowało uporządkować prawodawstwo związane z kodeksem Napoleona, a następnie normy prawne poszczególnych państw zaborczych. Następowało to w kilku etapach, odrębnie w każdym z zaborów. Za w pełni ścisły, urzędowy nakaz używania stałej, niezmiennej formy nazwiska na ziemiach polskich uważa się pruskie przepisy z 1875 roku (następne regulacje były dokonywane przez prawodawstwo II Rzeczypospolitej - w 1926 roku dla mieszkańców dawnego zaboru rosyjskiego, a w 1928 roku byłego zaboru austriackiego).
[edytuj] Odzyskanie niepodległości
Po odzyskaniu niepodległości urzędnicy przy wyrabianiu dokumentów nierzadko błędnie odczytywali zapis nazwiska w języku zaborcy, dlatego po 1918 roku pojawiły się liczne nazwiska zniekształcone, "zepsute" błędną repolonizacją. Szczególnie jaskrawo widać to w środowiskach wiejskich. Niepiśmienni chłopi, stanowiący większą część społeczeństwa, znali swoje nazwisko tylko w formie mówionej i nie potrafili wyegzekwować określonej formy jego zapisu. Błędne zapisy powstawały też wskutek przyczyn prozaicznych, takich jak: niewyraźna werbalizacja nazwiska przez petenta (np. jąkającego się, sepleniącego) lub nieuważne słuchanie przez urzędnika. Niektóre rodziny na przestrzeni pięciu, dziesięciu czy dwudziestu lat posługiwały się nawet kilkoma różnymi formami swojego nazwiska (np. Zawadzki → Zawadski → Zawacki).
[edytuj] Czasy obecne
Wedle obowiązującego w Polsce prawa posiadanie nazwiska jest obowiązkowe. Zwykle przyjmuje się je po ojcu, natomiast żona na ślubie przyjmuje najczęściej nazwisko męża, choć obecnie wiele kobiet zachowuje swe nazwisko, zwłaszcza te, które pod swym panieńskim nazwiskiem mają osiągnięcia zawodowe, naukowe lub artystyczne. Coraz częściej małżonkowie przyjmują nazwiska podwójne. Polskie prawo dopuszcza także na przyjęcie przez męża nazwiska żony, co jednak jest rzadko praktykowane.
[edytuj] Zmiana nazwiska
Każdy obywatel naszego kraju na podstawie obowiązujących przepisów może wystąpić o zmianę nazwiska. Prawo do tego mają osoby noszące do tej pory nazwiska ośmieszające lub uwłaczające ich godności, obcobrzmiące, równe imionom.
Na zmianę może też zdecydować się osoba nosząca nazwisko brzmiące neutralnie, formalnie poprawnie. Podstawą może być fakt, że dana osoba stwierdziła, iż ktoś inny o tym samym nazwisku okrył je niesławą w wyniku popełnienia czynów karalnych.
[edytuj] Tradycyjna odmiana nazwisk żeńskich
W polskiej tradycji językowej ugruntowały się formy nazwsk mężatek, panien odmiennych nieco od nazwisk ich mężów, ojców. Obecnie stan prawny nie uznaje tradycyjnej odmiany nazwiska za nazwisko właściwe (wyjątkami są nazwiska pochodzenia odprzymiotnikowego, tj. zakończone na: -dzki, -cki, -ski w formie męskiej, zamienione odpowiednio na żeńskie; np.: Janicki - Janicka). Do dokumentów prawnych wpisywane jest nazwisko w niedmienionej formie ze względu na tradycyjne uwarunkowania. Jednak używane są one często na miejsce nazwisk właściwych, a używanie zarówno odmiany jak i nazwiska właściwego nie jest niezgodne z zasadami językowymi. W wypadku, gdy kobieta nie wyraża zgody na używanie tradycyjnej odmiany jej nazwiska w stosunku do niej samej należy uszanować jej decyzję - podobnie jeżeli wskazuje na używanie tej formy.
Przy tradycyjnej odmianie nazwisk żeńskich należy pamiętać o odpowiednich zasadach gramatycznych. Są one inne dla mężatek jak dla panien.
[edytuj] Rodzaje tradycyjnych odmian nazwisk żeńskich
Nazwiska mężatek utworzone od nazwisk właściwych będących rzeczownikami odmieniają się poprzez dodanie do tematu rzeczownika (nazwiska właściwego) odpowiedniej końcówki, tj. -owa (np.: Podsiadło - Podsiadłowa, Rychło - Rychłowa, Wilk - Wilkowa itd.). Jeżeli zaś odmiana dotyczy nazwiska panny należy do tematu zakończonego spółgłoską dodać końcówkę -ówna (np. Borowik - Borowikówna, Wilk - Wilkówna itd.), a zakończonego samogłoską -anka (np.Skarga - Skarżanka, Podsiadło - Podsiadlanka). Obecnie zanika stosowanie form panieńskich nazwisk, szczególnie tradycyjnej formy nazwisk zakończonych spółgłoską (np. Podsiadło - Podsiadłówna, Rychło - Rychłówna).
[edytuj] Typy nazwisk
Dzieje kształtowania się polskich nazwisk były analizowane przez wielu badaczy. Wszyscy się zgadzają, że był to proces długotrwały i różnorodnie przebiegający. Formowanie się nazwisk na terenie Rzeczypospolitej dokonywało się w sposób złożony i na każdym z jej terenów mogły dominować te lub inne trendy. Dotyczy to m.in. różnic w doborze przyrostków. W jednym regionie mogły przeważać przyrostki jednego typu, w innym odmiennego. Dodatkowo na różnice terytorialne i chronologiczne nakładały się złożone uwarunkowania kulturowe, związane z rozwartswianiem stanowym społeczeństwa Rzeczypospolitej.
Wobec rozwoju naszego państwa w dobie średniowiecza oraz zależności związanych ze służbą wojskową, podatkami, stanem posiadania itp. gdzie wystarczały imiona, których zasób był ograniczony. Do imion zaczęto więc dodawać element dodatkowy (przydomek, pranazwisko), pozwalający na dokładniejszą identyfikację osoby w społeczności, w tym także w dokumentach. Uważa się, że do końca XV wieku przyjęły się podstawowe typy budowy rodzimych nazwisk. Co prawda w wiekach późniejszych mogły pojawiać się nowe elementy słowotwórcze, ale przystosowały się do funkcjonujących wcześniejszych typów budowy.
[edytuj] Podział nazwisk ze względu na treść zawartą w rdzeniu
| Przybliżone znaczenie rdzenia | Przykładowe nazwiska | Odsetek wśród 1000 najpopularniejszych nazwisk |
| imiona (głównie od imienia ojca lub świętego patrona) nazwiska równe imionom |
Szymański, Jankowski, Wojciechowski, Piotrowski, Pawłowski | 25,6% |
| zawody (profesja, funkcja, zajęcie), status, stosunki rodzinne, pokrewieństwo |
Kowalski, Woźniak, Krawczyk, Szewczyk, Kaczmarek, Wdowiak | 15,3% |
| opisowe, np. cechy fizyczne, charakteru (typ przezwiska) |
Cichocki, Wysocki, Czarnecki, Wesołowski, Małecki, Kędzierski | 13,6% |
| zwierzęta (praktycznie cały świat fauny oraz owady) | Kozłowski, Zając, Wróbel, Dudek, Sikora | 11,6% |
| przedmioty (np. narzędzia) substancje, produkty spożywcze, potrawy |
Krupa, Kopeć, Socha, Skiba, Żurek | 9,3% |
| rośliny (w tym również określenia ogólne, dotyczące szaty roślinnej, np. las, zieleń oraz części roślin - kwiat, kłos) |
Wiśniewski, Kwiatkowski, Jabłoński, Malinowski, Chmielowski, Dąbrowski | 8,3% |
| pochodzenie charakteryzowane szczegółowo (np. miejsce zamieszkania, urodzenia, ze wskazaniem relacji geograficznych i przestrzennych) nazwy etniczne |
Mazur, Górski, Potok, Borkowski, Krajewski, Czech | 8,2% |
| liczebniki określenia kalendarzowe czas |
Wieczorek, Majewski, Piątek, Kwiecień, Niedzielski | 1,8% |
| nazwiska obce | Szulc, Szwarc, Miller, Hoffmann, Lange | 1,5% |
| pochodzenie charakterystycznie ogólne | Nowak, Przybysz, Niewiadomski | 1,1% |
| inne (w tym również wieloznaczne oraz trudne do wyjaśnienia) |
Lewandowski, Lewicki, Miciun, Sudoł, Wyrzykowski, Galiński | 3,7% |
Tabelę zaczerpnięto z książki "1000 najpopularniejszych nazwisk w Polsce" - w rzeczywistości podział ten może wyglądać inaczej, gdyż w tej statystyce uwzględniono 1/3 ludności Polski
[edytuj] Nazwiska równe imionom
Jedną z wymienionych wyżej kategorii są nazwiska równe imionom. Warto przyjrzeć się źródłom ich formowania. Część takich nazwisk mogła powstać w wyniku nazywania w małej społeczności (głównie na wsi) kilkorga dzieci jednego ojca jego imieniem, np. Adamy (od imienia ojca: Adam), Jany (od imienia ojca: Jan), Piotry (od imienia ojca: Piotr) czy Kuby (od zdrobnionego imienia ojca: Jakub). Gdy te Adamy Jany Piotry i Kuby osiągały pełnię praw dorosłego człowieka, to tak urobione miano (już jako Adam, Jan, Piotr czy Kuba) mogło dołączyć do właściwego imienia (tego nadanego na chrzcie) i stać się nazwiskiem, np. Karolina Adam, Piotr Jan , Barbara Piotr czy Anna Kuba.
Część nazwisk równych imionom wiązała się z faktem, że chociaż dana osoba posiadała imię otrzymane na chrzcie, to potocznie, na co dzień, zwracano się do niej używając innego imienia. Można przypuszczać, że praktykowano to od wprowadzenia w Polsce chrześcijaństwa. Obok silnej, zakorzenionej tradycji przedchrześcijańskiej pojawiła się wówczas nowa, zupełnie odmienna: w dalszym ciągu noszono dawne, tradycyjne imiona słowiańskie, a jednocześnie przy chrzcie duchowni nadawali imiona dotąd na ziemiach polskich nieznane. Taka dwuimienność w czasach późniejszych, np. w momencie spisu powinności pańszczyźnianych, powodowała, że jeden z elementów kancelista mógł uznać za imię, a drugi za nazwisko.
Kolejny, najbliższy nam chronologicznie sposób mnożenia nazwisk równych imionom określają normy prawne z pierwszej połowy XIX wieku. Przepisy kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego z roku 1825 nie regulowały kwestii nadawania nazwiska dziecku nieznanych rodziców. Ówczesny urzędnik stanu cywilnego, sporządzający akt urodzenia takiego dziecka, nie znając nazwiska, wpisywał niekiedy dwa imiona. Wtedy to drugie pełniło funkcję nazwiska. Powstałe tymi sposobami nazwiska drogą dziedziczną przechodziły z pokolenia na pokolenie i dziś tworzą wśród nazwisk polskich dość liczną grupę.
[edytuj] Nazwiska odmiejscowe i od nazw etnicznych
|
[edytuj] Nazwiska od wyrazów pospolitych i nazw czynności
Wielka liczba nazwisk została utworzona od wyrazów pospolitych (tzw. apelatywów). Część tych nazwisk brzmi tak samo jak ich pierwowzór, np. ogórek (warzywo) i Ogórek (nazwisko). Natomiast druga część tego zbioru została wzbogacona o przyrostki, np. grzyb (roślina) i Grzyb-owski (nazwisko).
Część z nich była i pozostała znaczeniowo obojętna, ale część zachowała konotacje negatywne.
Początkowo przezwiska, a z czasem nazwiska pochodzące od zwierząt czy roślin, bardzo często miały nie tylko nazywać, odróżniać danego człowieka, ale mogły być metaforycznym komentarzem do jego przypadkowego, jednostkowego zachowania lub posiadania jakiejś cechy charakteru. Wykorzystując je, można było na ogół dość dokładnie i praktycznie określić prawie każdego człowieka. Tak więc osobnika o sporej tuszy, a zarazem bardzo silnego zwano przeważnie Bykiem, Niedźwiedziem lub Zwierzem, innego, uchodzącego w danym środowisku za wyjątkowo przebiegłego i chytrego - Lisem, a jego syna (w zależności od regionu Polski) - Lisowczykiem, Lisieckim lub Lisowskim, człowieka mieszkającego na końcu wsi lub za rzeką – Koniecznym lub Zarzecznym, a wypuszczającego dość często i głośno swoje wiatry – Bździochem lub Pierdziochem. I takie właśnie przezwisko zapisywano przy jakiejś urzędowej potrzebie przez miejscowe władze, zwłaszcza przez administrację dworską i kościelną, przeważnie przy rozpisywaniu i ewidencjonowaniu pańszczyźnianych powinności, przy czym zupełnie nie troszczono się, aby brzmiało ono jakoś godziwie. Chodziło tylko o to, by wyróżniało ono pańszczyźnianego chłopa spośród innych - by pozwalało na jego identyfikację. Autorytet dworu i plebanii był w tym czasie tak duży, że poddany nie śmiał po prostu oponować i godził się na takie określenie jego osoby, jakie funkcjonowało już w miejscowym środowisku. Obie strony nie uświadamiały sobie wówczas, jak ważną sprawą w życiu człowieka stanowić będzie nazwisko.
Podstawą powstania dużej grupy nazwisk były uprawiane przez ludzi rzemiosła (czyli zawody), zajęcia oraz narzędzi z nimi związanych. Klasycznym przykładem jest nazwisko Kowal i jego późniejsze formy, np. Kowalik, Kowalski oraz Kowalczyk. Osoby zajmujące się krawiectwem można było nazwać Krawiec, ale też obdarzano je nazwiskami typu: Guzik, Pętelka, Nitka, Igła czy Nogawka.
Opisane wyżej nazwiska (głównie odapelatywne, czyli powstałe od wyrazów pospolitych) Kształtowały się już od XIII wieku a proces ten zamknął się wraz z reformam w zakresie prawa cywilnego pod koniec XVIII w. Nazwiska odapelatywne utożsamiane są często wyłącznie w ludnością niższych klas społecznych, jednak nie jest to prawda, gdyż warstwa szlachecka przybierała tego typu nazwiska i to już od XIV wieku. [1]
[edytuj] Najpowszechniejsze przyrostki
| Przyrostek / grupa przyrostków |
Odsetek poszczególnych przyrostków | Odsetek grup przyrostków |
|---|
| -ski -cki -dzki |
30,3% 4,9% 0,4% |
35,6% |
| -ak | 11,6% | 11,6% |
| -ek | 8,6% | 8,6% |
| -ik -yk |
3,1% 4,2% |
7,3% |
| -ka | 3,2% | 3,2% |
| -owicz -ewicz |
0,9% 1,4% |
2,3% |
| pozostałe | 31,4% | 31,4% |
[edytuj] Nazwiska zakończone na -ski, -cki i -dzki
Nazwiska z tego typu przyrostkami wiążą się z kulturą szlachecką. Należy jednak przyznać, że stanowią zasadniczą i istotną część zbioru nazwisk polskich.
Typ takiego przyrostka jest najbardziej charakterystycznym wyróżnikiem nazwisk polskich wśród nazwisk zagranicznych. Przy czym zbliżony przyrostek -s'kyj (-ський) można spotkać wśród znacznej części nazwisk ukraińskich, a przyrostek -skij (-ский) wśród pewnej części nazwisk rosyjskich; takież -ský jest charakterystyczne dla czeskich, a -ski (-ски) dla macedońskich nazwisk. Podobieństwo ma dwa źródła: wspólne, słowiańskie korzenie języków oraz silne oddziaływanie polskiej kultury, począwszy od XIV wieku, na terenie kresów południowo-wschodnich i wschodnich.
Badacze nazw osobowych stwierdzili, że w drugiej połowie XIII wieku nastąpił początek procesu tworzenia się nazwisk, w tym z przyrostkiem typu -ski.
[edytuj] Nazwiska pochodzenia obcego
- Nazwiska pochodzenia niemieckiego:
Braun, Braunek, Benner (obecnie Bonar), Büttner (obecnie Butnar/Bytnar) Dressler (Dreslar), Eschenrath, Flossnitzer, Fakenday, Grebestetter, Gerlach (obecnie Gierlach, Gierloch), Glockenbrecht, Grob Hoffmann, Hofman, Haechsler, Hansel, Heckerth (Ekiert), Klein, Klejna, Krause, Krauze, Korlak (austriackie) , Krüger, Kruger, Keller (Kyellar, obecnie Kielar/Kielur), Kolb, Krauss (Krausz), Kassner, Linde, Linda Matthorn, Müller, Miiller, Megger Meyer, Mayer, Majer, Mejer, Meierth, Neumaier Neumayer, Niemeyer, Naumaier, Nickel (Nikiel), Niebel Neumann, Nojman, Nauman, Sauhaar, Schiller (Sziler, Szeler, Szylar, Silar), Schmidt, Szmid, Scholz (Solcz), Schindler (obecnie Szyndlar), Struner, Springler (Szprynglar), Scheiner, Schröder, Szreder, Schweingreber, Strampe, Schulz, Schultz, Szulc, Schulzenhayn, Schwartz (Szwarc), Tasz, Polnar (Pojnar), Paetzhold, Rosenberg (Rozenbark, Rozembark), Rumpel, Reiss, Rothbart, Reichel (Rajchel, Raichel), Regel, Ross, Rautenkranz, Vlamann, Weiss (Weys, Weisz, Wajs, Wais), Weissgerber (Weisgirb), Zöckler,
- Nazwiska pochodzenia rosyjskiego
Aksjonow Aleksandrow Aleksiejew Andrejew Antonow Archipow Babuszkin Baranow Bełkin Below Bieliajew Bobrow Bogdanow Borisow Borodin Brusilow Bułchakow Buturlin Bykow Chernow Charitonow Charlamow Danilow Davidow Demidow Dmitrjew Dubinin Fedotow Fokin Fomin Frołow Fjodorow Gierasimow Gołowin Gołubiew Grigoriew Gusew Ignatow Ignatiew Iwanov Ismajłow Jakowlew Jefimow Jegorow Jerszow Jurjew Kalinin Kaszin Kazakow Kisieliew Klimow Kobrin Komarow Konowałow Konstantinow Korowin Korsakow Kozłow Krawczenko Krugłow Kriuczkow Kulikow Kurakin Kuzmin Kuzniecow Łarionow Ławrow Łazariew Lebedew Leontiejew Makarow Markow Martynow Matwiejew Majkow Medwedow Michajłow Mironow Murawiow Nazarow Niekrasow Nesterow Nikitin Nikolajew Novikow Orłow Osipow Owczinnikow Ozerow Panin Pawłow Petrenko Petrow Pirogow Pletniow Poliakow Ponomarjow Popow Prochorow Reznik Romanow Rumiancew Saltykow Samojlow Siemionow Sergiejew Szczerbakow Szubin Sidorow Simonow Smirnow Sobolew Sokolow Sołowiow Sorokin Stepanow Suworow Tarasow Tichomirow Tichonow Tkaczow Trietiakow Uljanow Wasiljew Wawilow Winogradow Wladimirow Wołkow Worobjow Woronow Woroncow Zacharow Zajcew Żdanow Żukow Zinowiew Zujew
- Nazwiska pochodzenia gruzińskiego
Cereteli, Musioł, Tumaniszwilej, Towstonog
- Nazwiska pochodzenia czeskiego
Nemeczek, Jelinek
- Nazwiska pochodzenia litewskiego
Eidrigevicius, Użdawinis
- Nazwiska łemkowskie [2]
Babej, Barna, Bohula, Boiwka, Burianych, Harhaj, Homa, Choma, Hrynio, Dziurdzio, Diadio, Kantolak, Kapustianik, Kopylec, Kuchyna, Lenczyszyn, Mankowicz, Pankowicz, Patrosz, Pelesz, Palumachanycz, Romanik, Slymak, Stanczak, Stec, Suszko, Chomka, Car, Czopik, Czurma, Halyk, Galik, Holiniak, Chrycyszyn, Husak, Huska, Drybak, Kaliniak, Kit, Krokosz, Kus, Litusiak, Mikita, Proc, Rytar, Tyszko, Trubko, Fedronko, Fecko,
- Nazwiska pochodzenia białoruskiego
-
- z końcówką -ko np. Kościuszko, Moniuszko
- Nazwiska pochodzenia żydowskiego
Ziemie polskie były obszarem wielokulturowym. Oddziaływały tu na siebie nie tylko tradycje – ogólnie mówiąc – wschodnia i zachodnia, ale też chrześcijańska, muzułmańska i judaistyczna.
W zasadzie do końca XVIII wieku Żydzi wschodniej i centralnej Europy nie posiadali nazwisk dziedzicznych we współczesnym rozumieniu. Nie znaczy to, że do identyfikacji wystarczało im samo imię. Radzili sobie w podobny sposób jak inne narody: obok imienia używali nazwy miejsca pracy, urodzenia czy pochodzenia, wykonywanego zawodu itp., dodając do tego imię ojca lub matki.
W zaborze rosyjskim od 1845 roku Żydzi, podobnie jak inni obywatele, zmuszeni byli przybrać nazwiska dziedziczne. Należy podkreślić, że nie zawsze mogli sami decydować o wyborze nazwiska. Bardzo często zależało to od urzędnika, który mógł narzucić swoją wolę i często tak robił (szczególnie w Galicji). Dlatego też nazwiska Żydów mogą zawierać różne elementy językowe: hebrajskie, aramejskie, niemieckie, jidysz, słowiańskie i inne. Cechą charakterystyczną nazewnictwa żydowskiego jest hybrydalność nazwisk, np. do hebrajskiego lub słowiańskiego tematu (rdzenia) dodawano końcówkę lub sufiks z innego języka.
- Nazwiska pochodzenia tatarskiego
Achmetowicz, Assanowicz
- Nazwiska pochodzenia ormiańskiego
Agopsowicz, Awedykowicz, Isakowicz, Isakiewicz, Manugiewicz, Sarkisiewicz, Torosiewicz, Torosowicz; często są to nazwiska dosłownie tłumaczone z ormiańskiego (np. Astwacatur "dar Boga" - Bogdanowicz)
- Nazwiska pochodzenia ukraińskiego
Marczenko, Bondar, Andrejczuk, Tkaczuk, Tymoszenko, Łukianenko, Fedoruk, Bandera, Kostiuk, Antonycz, Kowalczuk,
- Nazwiska pochodzenia węgierskiego
Balazs, Geremek, Gierek
- Nazwiska pochodzenia wołoskiego
Cap, Romaniak, Bryndza, Gajda,
- Nazwiska pochodzenia holenderskiego
Lorenc, Lorentz
- Nazwiska pochodzenia jaćwieskiego (jaćwińskiego)
Kierbedź, Kiersnowski, Korejwo, Korybut, Magalengo, Rukść, Santor, Waraksa
- inne: włoskie, łacińskie, szwedzkie, francuskie, angielskie, hiszpańskie
[edytuj] Najpowszechniejsze nazwiska w Polsce
| stan na grudzień 2004 [3] | ok. 2002 | ||||
| 1. | Nowak | 199 008 | 203 506 | ||
| 2. | Kowalski (a) | 136 937 | 139 719 | ||
| 3. | Wiśniewski (a) | 108 072 | 109 855 | ||
| 4. | Wójcik | 97 995 | 99 509 | ||
| 5. | Kowalczyk | 96 435 | 97 796 | ||
| 6. | Kamiński (a) | 92 831 | 94 499 | ||
| 7. | Lewandowski (a) | 90 935 | 92 449 | ||
| 8. | Zieliński (a) | 89 118 | 91 043 | ||
| 9. | Szymański (a) | 87 570 | 89 091 | ||
| 10. | Woźniak | 87 155 | 88 039 | ||
| 11. | Dąbrowski (a) | 84 497 | 86 132 | ||
| 12. | Kozłowski (a) | 74 790 | 75 962 | ||
| 13. | Jankowski (a) | 67 243 | 68 514 | ||
| 14. | Mazur | 66 034 | 66 773 | ||
| 15. | Wojciechowski (a) | 65 239 | 66 361 | ||
| 16. | Kwiatkowski (a) | 64 963 | 66 017 | ||
| 17. | Krawczyk | 62 832 | 64 048 | ||
| 18. | Kaczmarek | 60 713 | 61 816 | ||
| 19. | Piotrowski (a) | 60 255 | 61 380 | ||
| 20. | Grabowski (a) | 57 426 | 58 393 | ||
| 21. | Zając | 54 673 | |||
| 22. | Pawłowski (a) | 54 368 | |||
| 23. | Michalski (a) | 53 649 | |||
| 24. | Król | 53 050 | |||
| 25. | Jabłoński (a) | 49 538 | |||
| 26. | Wróbel | 49 461 | |||
| 27. | Wieczorek | 49 385 | |||
| 28. | Nowakowski (a) | 48 684 | |||
| 29. | Majewski (a) | 47 977 | |||
| 30. | Olszewski (a) | 46 942 | |||
| 31. | Stępień | 46 812 | |||
| 32. | Jaworski (a) | 46 212 | |||
| 33. | Malinowski (a) | 46 145 | |||
| 34. | Dudek | 44 982 | |||
| 35. | Adamczyk | 45 503 | |||
| 36. | Pawlak | 44 319 | |||
| 37. | Górski (a) | 44 397 | |||
| 38. | Nowicki (a) | 44 588 | |||
| 39. | Sikora | 43 259 | |||
| 40. | Walczak | 43 442 | |||
| 41. | Witkowski (a) | 43 728 | |||
| 42. | Baran | 42 727 | |||
| 43. | Rutkowski (a) | 42 701 | |||
| 44. | Michalak | 41 681 | |||
| 45. | Szewczyk | 41 536 | |||
| 46. | Ostrowski (a) | 40 870 | |||
| 47. | Tomaszewski (a) | 39 282 | |||
| 48. | Pietrzak | 38 652 | |||
| 49. | Wróblewski (a) | 38 100 | |||
| 50. | Borowski (a) | 36 200 | |||
[edytuj] Najpowszechniejsze nazwiska w województwach [4]
Uwzględniono te nazwiska na miejscu czwartym, które nie są w pierwszej trójce w żadnym województwie.
Przypisy
- ↑ Zofia Kowalik-Kaleta. Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII-XV wiek). Tom I. Warszawa 2007
- ↑ Prof. Ewa Wolwowicz-Pawłowska Antroponimia łemkowska w XVI-XIX wieku na tle polskim i słowackim Warszawa 1993, ISBN 83-901394-0-5, ss. 340
- ↑ STATYSTYKA 50 NAJPOPULARNIEJSZYCH NAZWISK W POLSCE W PODZIALE NA PŁEĆ PDF
- ↑ STATYSTYKA NAJPOPULARNIEJSZYCH NAZWISK W POLSCE W PODZIALE NA WOJEWÓDZTWA I PŁEĆ PDF
[edytuj] Bibliografia
- 1000 najpopularniejszych nazwisk w Polsce, Jarosław Maciej Zawadzki, Warszawa 2002, ISBN 83-7311-265-0
- Nazwiska Polaków. Słownik historyczno etymologiczny, Kazimierz Rymut, Kraków 1999, ISBN 83-87623-18-0; ISBN 83-87623-35-0
[edytuj] Przypisy prawne
- Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 Dz.U. z 1964r. Nr 9, poz. 59, 2007.05.09 zm. Dz.U.07.121.83
- Dekret z dnia 10 listopada 1945 o zmianie i ustaleniu imion i nazwisk Dz. U. z dnia 16 grudnia 1945, Na podstawie ustawy z dnia 3 stycznia 1945 o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy (dz. U. R. P. Nr 1 , poz. 1).
- Ustawa z dnia 24 października 1919 w przedmiocie zmiany nazwisk (dz. U. R.P. Nr 88, poz. 478)
- Rozporządzenie Rządu Pruskiego o zmianie nazwisk z dnia 3 listopada 1919 (Zb. u. prusk. str. 177)
- Rozporządzenie rządu Pruskiego o przybieraniu nazwisk szlacheckich w postaci zupełnej z dnia 3 listopada 1919 (Zb. u. prusk. str. 179)
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych Prus z dnia 12 lutego 1920 (Dziennik Ministerialny Pruskiej Administracji Wewnętrznej str. 74)
- Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 kwietnia 1937 w sprawie zmiany imion osób, zamieszkałych na obszarze górnośląskiej części województwa śląskiego Dz. Urzęd. Min. Sprawiedl. N5 str. 69)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- "Słownik nazwisk" wg bazy PESEL z pocz. lat 90. XX wieku - słownik z podziałem na 49 województw (wybór z menu głównego, po prawej stronie)
- Baza nazwisk Biblioteki Kórnickiej
- 20.000 najpopularniejszych nazwisk w Polsce
- Znaczenie nazwiska (imienia) oraz podpisu w prawie cywilnym i na gruncie prawa o notariacie - Miesięcznik Notariatu Polskiego
