Róża

Z Wikipedii

Róża
Kwiat róży pomarszczonej Rosa rugosa
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	róża
Nazwa systematyczna
Rosa L.
pub. 1753
Galeria zdjęć i grafik

Róża (Rosa L.) – rodzaj krzewów należących do rodziny różowatych (Rosaceae Juss.).

Znanych jest 150-200 gatunków występujących na półkuli północnej, czasem podaje się nawet dwukrotnie większą liczbę, co wynika z różnego traktowania taksonów. Ogólnie wszystkie gatunki występujące dziko nazywane są jedną wspólną nazwą - dzikie róże. Większość ozdobnych odmian róży rozmnaża się przez okulizację na podkładkach z dzikich róż.

Różami zajmuje się nauka rodologia - gałąź botaniki.

Spis treści 1 Rozmieszczenie geograficzne 2 Morfologia 3 Systematyka 4 Pochodzenie 5 Zastosowanie 6 Uprawa 6.1 Klasyfikacja ogrodnicza 7 Obecność w kulturze i symbolice 8 Choroby i szkodniki 9 Galeria 10 Przypisy 11 Bibliografia

[edytuj] Rozmieszczenie geograficzne

W stanie naturalnym róże nie rosną poniżej równika. Większość gatunków rośnie w umiarkowanej strefie półkuli północnej, część w strefie subtropikalnej, nieliczne w Skandynawii, Kanadzie i na Syberii, przekraczając koło podbiegunowe. Na południe sięgają przeważnie zwrotnika Raka, wyjątkowo przekraczając go w Etiopii i na Filipinach.

[edytuj] Morfologia

Łodyga

Wyprostowana, płożąca się lub czepna, często owłosiona i pokryta kolcami.

Liście

Skrętoległe, nieparzystopierzaste, piłkowane lub ząbkowane, o różnej barwie i kształcie, z przylistkami.

Kwiaty

Duże, osadzone pojedynczo lub zebrane w kwiatostany, zwykle 5-płatkowe, pachnące, obupłciowe. Liczne słupki osadzone są we wklęsłym dnie kwiatowym zwanym hypancjum, które następnie zmienia się w zmięśniałą i jadalną okrywę.

Owoce

Tzw owoce pozorne, zwane szupinkowymi, mięsiste, czerwone, pomarańczowe, czasami bardzo ciemne, aż do koloru czarnego, kuliste lub elipsoidalne, długości 5-50 mm. Wewnątrz zawierają twarde owocki - niełupki.

[edytuj] Systematyka

Pozycja w systemie Reveala

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rosanae Takht., rząd różowce (Rosales Perleb), podrząd Rosineae Rchb., rodzina różowate (Rosaceae Juss.), podrodzina Rosoideae (Juss.) Arn., plemię Roseae Lam. & DC., podplemię Rosinae J. Presl., rodzaj róża (Rosa L.)^[1].

Pozycja w systemie Cronquista

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne, podklasa Rosidae, rząd różowate, podrodzina Rosoideae, rodzaj róża. Róże są podzielone na 4 podrodzaje:

• Podrodzaj: Hulthemia (np. Rosa persica)
• Podrodzaj: Platyrhodon (np. Rosa roxburghii)
• Podrodzaj: Hesperhodos (np. Rosa minutifolia)
• Podrodzaj: Eurosa - tu należy największa liczba gatunków, podzielonych na sekcje
  • Sekcja: Banksianae
  • Sekcja: Bracteatae
  • Sekcja: Caninae
  • Sekcja: Carolinae
  • Sekcja: Chinensis
  • Sekcja: Cinnamomea
  • Sekcja: Gallicanae
  • Sekcja: Laevigatae
  • Sekcja: Pimpinellifolia
  • Sekcja: Synstylae

Z gatunków podrodzaju Eurosa wywodzą się wszystkie mieszańce i odmiany powstałe w uprawie. Szacuje się liczbę istniejących odmian na około 4000.

Gatunki flory Polski

Lista obejmuje także gatunki uprawiane oraz efemerofity.^[2]

• róża alpejska (Rosa pendulina L.)
• róża białokwiatowa (Rosa x alba L.) – gatunek uprawiany
• róża czerwonawa (Rosa glauca Pourr., syn. R. rubrifolia Vill.) – gatunek uprawiany, efemerofit
• róża dahurska (Rosa davurica Pall.)
• róża damasceńska (Rosa x damascena Mill.) – gatunek uprawiany
• róża drobnokwiatowa (Rosa micrantha Borrer ex Sm., syn. R. micrantha Sm.)
• róża dzika (Rosa canina L., syn.: R. corymbifera Borkh., R. dumetorum Thuill., R. nitidula auct. non Besser, R. obtusifolia auct. Fl. Pol. non Desv.)
• róża eliptyczna (Rosa inodora Fr., syn.: R. agrestis Savi, R. elliptica Tausch)
• róża francuska (Rosa gallica L.)
• róża frankfurcka (Rosa x francofourtana Münchh.) – gatunek uprawiany
• róża girlandowa (Rosa majalis Herrm., syn. R. cinnamomea L.)
• róża goździkowa (Rosa caryophyllacea Besser nom. ambig.)
• róża gęstokolczasta (Rosa pimpinellifolia L., syn. R. spinosissima L.)
• róża igiełkowata (Rosa acicularis Lindl.)
• róża jabłkowata, róża jabłkowa (Rosa villosa L., syn.: R. mollis Sm., R. pomifera Herrm.)
• róża Jundziłła (Rosa jundzillii Bess.)
• róża karolińska (Rosa carolina L.)
• róża kutnerowata (Rosa tomentosa Sm.)
• róża labradorska (Rosa blanda Aiton)
• róża polna (Rosa agrestis Savi, syn.: R. albiflora Opiz , R. gizellae Borbás)
• róża pomarszczona (Rosa rugosa Thunb.)
• róża rdzawa (Rosa rubiginosa L., syn. R. eglanteria L., R. klukii auct. Fl. Pol. non Besser)
• róża rosyjska (Rosa gorenkensis Besser, syn. R. glabrifolia auct. non C. A. Mey.)
• róża sina (Rosa dumalis Bechst. em. Boulenger, syn.: R. afzeliana Fr., R. caesia Sm., R. coriifolia Fr., R. glauca Vill., R. klßÜterskyi (Popek) Klášt., R. subcanina (H. Christ) Dalla Torre & Sarnth. , R. vosagiaca N. H. F. Desp.)
• róża stulistna (Rosa x centifolia L.) – gatunek uprawiany
• róża wielkokwiatowa (Rosa multiflora Thumb.)
• róża wirgińska (Rosa virginiana Herrm.)
• róża węgierska (Rosa zalana Wiesb., syn. R. caryophyllacea Besser)
• róża zapoznana, róża Sherarda (Rosa sherardii Davies, syn.: R. cujavica Sprib., R. omissa Déségl., R. scabriuscula auct. non Sm., R. tomentosa Sm., R. umbelliflora Sw. ex Heinr. Braun)
• róża żółta (Rosa foetida Herrm.)

Inne gatunki i hybrydy róż (wybór)

• róża chińska (Rosa chinensis Jacq.)
• róża Kostrakiewicza (Rosa kostrakiewiczii)
• róża miękka (Rosa mollis Sm.)

[edytuj] Pochodzenie

Badania paleobiologów w Stanach Zjednoczonych (Kolorado i Oregon) dowodzą, że róże pojawiły się na Ziemi około 40 milionów lat temu.

Większość gatunków, bo około 70% pochodzi z Azji (Chiny, Himalaje, Japonia), pozostałe 30% wywodzi się z Bliskiego Wschodu, Europy, Afryki i Ameryki Północnej.

Jednym z najważniejszych stanowisk róż w Europie, gdzie rośnie aż 11 gatunków dzikich róż, jest rezerwat "Góry Pieprzowe" koło Sandomierza.

Ze Środkowego i Dalekiego Wschodu pochodzą takie gatunki jak:

• Rosa chinensis – róża chińska
• Rosa foetida Herrm. – róża żółta
• Rosa gigantea
• Rosa moschata – róża piżmowa
• Rosa multiflora Thumb. – róża wielokwiatowa
• Rosa phoenicia
• Rosa rugosa Thunb. – róża pomarszczona, fałdzistolistna, japońska
• Rosa wichuraiana Crép. – róża Wichury

W Ameryce Północnej dziko rośnie około 20 gatunków, między innymi:

• Rosa acicularis Lindl. – róża igiełkowata
• Rosa blanda – róża labradorska
• Rosa carolina L. – róża karolińska
• Rosa nitida Willd. – róża błyszcząca
• Rosa palustris Marsh. – róża błotna
• Rosa virginiana Mill. – róża wirginijska

Z Afryki Północnej pochodzą:

• Rosa abyssinica
• Rosa sempervirens
• Rosa stellata

[edytuj] Zastosowanie

• Roślina ozdobna: róże stanowią jeden z najbardziej cenionych krzewów ozdobnych, uprawia się je od starożytności. Ogrody różane nazywa się rosariami.
• Sztuka kulinarna: owoce niektórych róż używane są do produkcji przetworów
• Kwiaty są używane do produkcji olejku różanego.

[edytuj] Uprawa

Około 5000 lat temu róża była hodowana w Sumerze, skąd rozprzestrzeniła się w całej Mezopotamii. W tym czasie (2660 p.n.e.) róże uprawiano także w Chinach. Legenda mówi, że Sargon Wielki około 2300 p.n.e. w swoim ogrodzie posiadał ich krzewy.

Hipokrates znał dobrze zastosowanie i własności lecznicze róż. Herodot (490 p.n.e.) wspomina króla Midasa, który na wygnanie w Macedonii, zabrał z domu róże hodowane we Frygii. Znana też była wtedy róża, która powtarzała swe kwitnienie, co było niespotykane w tamtych czasach. Przypuszcza się, że mogła być to róża damasceńska (Rosa damascena bifera).

Antyczni Rzymianie pasjonowali się różami, hodowali je w ogrodach, przystrajali ich kwiatami sale bankietowe i stoły. Pliniusz Starszy (23–79 n.e.), w swej Historia naturalis (Historia naturalna) wymienił 12 gatunków znanych mu róż, między innymi: Rosa damascena, Rosa moscata, o upajającym zapachu, Rosa gallica, którą nazywa "Różą z Miletu" i Rosa canina, wszystkie hodowane w okolicach Rzymu i Neapolu. Lokalna produkcja nie zaspakajała potrzeb Rzymian, sprowadzali je więc okrętami z Północnej Afryki, głównie z: Egiptu, Kartaginy i Cyrenajki. Przykładem przesady w użyciu róż jest "uczta Heliogabala" (218 n.e.), na której zaledwie 14-letni imperator, przez przypadek, zadusił swych gości nadmierną ilością spadających z sufitu płatków tych kwiatów.

Persowie uważali różę za "królową ogrodu", była ona tak ważna że samo słowo "róża" oznacza w ich języku "kwiat". Kiedy w VII wieku podbili ich Arabowie, przejęli od nich miłość do ogrodnictwa i umiejętność hodowania róż. Omar Chajjam perski poeta i matematyk (zm. 1123) wybrał różę na symbol perfekcji i prosił by jego grób był tak położony, aby północny wiatr mógł na nim rozsiewać płatki róż.

Karol Wielki (742-814), w edykcie z 794 roku (Capitulare de villis et curtis imperialibus) przykazywał imperialnym, wolnym miastom uprawę drzew owocowych, roślin leczniczych, jarzyn i krzewów ozdobnych. Róża była w nim wymieniona na pierwszym miejscu. Pojawienie się w Europie nowej odmiany róży francuskiej zwanej Officinalis spowodowało ożywienie zainteresowania tymi kwiatami na szerszą skalę. Przybyła ona najprawdopodobniej z Ziemi Świętej razem z powracającymi krzyżowcami, przed rokiem 1300. W tych czasach była głównie używana jako roślina lecznicza, początkowo hodowana w ogrodach przyklasztornych i w pierwszych ogrodach botanicznych we Włoszech i Francji. Charakteryzowała się ładnym i silnym zapachem, który jej płatki zachowywały nawet po uschnięciu. Z tego powodu zaczęła być używana w kosmetyce do produkcji wody różanej i perfum. Największym centrum produkcyjnym tego gatunku róży stała się miejscowość Provins we Francji (region Île-de-France).

Linneusz w połowie XVIII w. wymienił, tak jak i Pliniusz, 12 gatunków róż. Natomiast już Parmantier w Słowniku rolniczym wydanym przez Instytut Francuski, w niespełna wiek później mówi o ogromnej ilości odmian hodowanych od wielu lat w europejskich ogrodach, ze względu na piękno tych krzewów i zapach kwiatów. W międzyczasie, a może i wcześniej dotarły do Europy odmiany róż ze Środkowego i Dalekiego Wschodu.

[edytuj] Klasyfikacja ogrodnicza

W ogrodnictwie, ze względu na pokrój i zastosowanie, róże dzieli się na:

• róże wielkokwiatowe
• róże rabatowe
• róże pnące
• róże parkowe
• róże pienne
• róże okrywowe
• róże miniaturowe

[edytuj] Obecność w kulturze i symbolice

Róże odgrywają dużą rolę w różnych dziedzinach życia i działalności ludzkiej: w literaturze, sztuce, zdobnictwie, architekturze, heraldyce, symbolice i obrzędowości.

Na ścianach egipskich grobowców można znaleźć uwiecznione kwiaty róż, które w Egipcie były poświęcone Izydzie, a korona z róż zwanych "Świętymi różami abisyńskimi", stanowiła część wyposażenia zmarłych.

Antyczni Grecy bardzo cenili róże, były symbolem Afrodyty, bogini miłości.

Homer w Iliadzie mówi o Aurorze, różanopalcej bogini jutrzenki, malującej świat wszystkimi barwami. Opisując tarcze Achillesa i Hektora poeta umieścił na nich te kwiaty jako ornament. Safona nazwała różę "królową kwiatów". Anakreont wspomina w jednym ze swych utworów balsam różany. Rzymscy pisarze Katullus, Wergiliusz i Owidiusz wymieniają róże w swych utworach.

W średniowieczu trubadurzy opiewali w swych poezjach piękno róż. Dante porównał do nich rajską miłość. Poemat Powieść o róży (Roman de la Rose), napisany przez Guilleme de Lorris, umiejscowiony jest w ogrodzie pełnym róż. Pisali o nich także: Wawrzyniec Wspaniały i Szekspir w Henryku IV, Wiele hałasu o nic i w Romeo i Julii. Wiliam M. Thackeray napisał baśń Pierścień i róża. Gabriele D'Annunzio, Giovanni Pascoli, Pier Paolo Pasolini i ostatnio Umberto Eco, tytułowali swe utwory imieniem róży. Również Antoine de Saint-Exupéry w swojej powieści Mały Książę uhonorował kwiat róży, wprowadzając jej postać.

Czerwona róża jest symbolem miłości, tęsknoty, ale także różnych ruchów lewicowych.

[edytuj] Choroby i szkodniki

• Przędziorek chmielowiec żeruje od maja do sierpnia. Atakuje liście ,które żółkną ,częściowo zasychają i odpadają.
• Mszyca różano - szczeciowa atakuje liście i kwiaty powodując ich powolny wzrost, oraz zniekształcenie.
• Obnażacz różawki (larwa) atakuje liście powodując ich silne uszkodzenie.
• Psowacz różany (larwa) naruszając blaszkę liści powoduje ich brunatnienie i zasychanie.
• Bruzdownica pędówka (larwa) żeruje w wewnącz pędu powodując jego więdnięcie , czernienie i zasychanie.
• Nimułka różana (larwa) doprowadza do zwijania się liści ,ich żółknienie i przedwczesne opadanie.

[edytuj] Galeria

Odmiana hodowlana róży	Odmiana hodowlana róży	Białe róże	Odmiana hodowlana róży
Odmiana hodowlana róży	Róża 'Sunbonnet'	Róża 'White Cover'	Róża 'Prominent'
Róża 'Magic Meidiland'	Róża "Meillandine" w doniczce

Przypisy

[edytuj] Bibliografia