Radymno

Miasto jest położone w Bramie Przemyskiej na lessowym płaskowyżu Pogórza Karpackiego przechodzącego w dolinę Sanu, rozlokowane na jego lewym brzegu nad rzeką Radą, przy drodze międzynarodowej A-4 Kraków–Korczowa (Granica Państwa)–Lwów.

Spis treści

1 Dane
2 Historia
3 Infrastruktura
4 Turystyka
5 Sport
6 Gospodarka
7 Oświata
8 Służba zdrowia
9 Struktura powierzchni
10 Demografia
11 Zobacz też
12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Dane

w dniu 31 grudnia 2006² miasto liczyło 5792, mieszkańców;
powierzchnia miasta – 1359 ha (13,6 km²);
kopaliny – gaz ziemny, gliny ceramiczne, kruszywa mineralne;
podmioty gospodarcze – 421;
status – samodzielna gmina miejska w powiecie jarosławskim województwie podkarpackim;
na terenie miasta Radymno ma swoją siedzibę Gmina Radymno, na dzień 31 sierpnia 2007 licząca 19 sołectw, 11 338 mieszkańców i zajmująca powierzchnię 182,44 km²;
siedziba dwóch dekanatów rzymskokatolickich (Radymno I oraz Radymno II).

[edytuj] Historia

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Radymna sięgają czasów neolitu. W 1958 nieopodal dzisiejszej cegielni odkryto pozostałości dużej osady z II–III w. naszej ery. Jan Długosz wspomina o istnieniu w czasach przedpiastowskich lechickiego plemienia Radymiczan, od których być może wywodzi się dzisiejsza nazwa miasta. Żyli oni nad Wisłą i Sanem w IV–VI w., po czym przemieścili się w rejon położony między Dnieprem, Desną a Sożem.

W 1366 Bernard z Szynwałdu otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego zezwolenie na założenie osady lokowanej na polach zwanych Radymnie wcześniej już zaludnionej. W 1377 książę Władysław Opolczyk nadał Mikołajowi Żelazna Głowa sołectwo we wsi Radymno z prawem pobierania czynszów od kramów. Królowa Maria – córka Ludwika Węgierskiego w 1384 podarowała Radymno biskupom przemyskim. W 1431 król Władysław Jagiełło nadał wsi Radymno prawa miejskie z przywilejem cotygodniowych i dorocznego jarmarku na św. Wawrzyńca, potwierdzonym w 1467 przez króla Kazimierza Jagiellończyka.

Ze względu na położenie przy spławnej rzece (San) oraz uczęszczanym szlaku handlowym już w VI w. Radymno stanowiło ruchliwy ośrodek targowy i rzemieślniczy z licznymi cechami (m.in. rzeźniczy, sitniczy czyli powroźniczy). Tutejsi powroźnicy zaopatrywali w liny flotę królewską Władysława IV.

Położenie geograficzne miasta przyczyniało się do częstych zniszczeń wojennych (w 1488 – Wołosi, w 1502 i 1624 – Tatarzy). Drewniana zabudowa i duży przepływ ludności sprzyjały wybuchowi niszczących pożarów (1603, 1638, 1647).

Mimo zbudowania w 1625 wałów i parkanów obronnych Radymno zostało zdobyte przez Szwedów w 1656 i Węgrów Rakoczego w 1657. Zniszczenia były tak duże, że nawet nadanie przywileju na fundamencie dawnych praw przez biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego celem podniesienia z ruin nie spowodowało wyraźnego rozwoju miasta. Rozwój, aczkolwiek powolny, miał jednak miejsce.

Pod koniec lipca 1683 obozowały pod Radymnem wojska hetmana Stanisława Jabłonowskiego idące na odsiecz Wiedniowi obleganemu przez Turków. Na 29 lipca został na radymniańskich błoniach zarządzony popis.

W połowie XVIII w. Radymno liczyło 1200 mieszkańców i 154 domy, 3 kościoły, szpital dla ubogich, szkołę parafialną i 2 cegielnie.

Dopiero w XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze. W latach 1857–1867 Radymno było siedzibą powiatu. Po jego likwidacji utrzymywały się niektóre urzędy, np. powiat sądowy, obejmujący 32 gminy i 29 obszarów dworskich, z których podatek bezpośredni w 1910 wynosił 109 722 korony. W 1893 powstał urząd podatkowy, w 1884 zawiązane zostało Towarzystwo Powroźnicze, w 1893 zbudowano nowy zakład powroźniczy, a w 1874 otwarto nową szkołę. Powstały w tym okresie; Towarzystwo Oświaty Ludowej, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Straż Ogniowa, wybudowano ratusz (XIX w.). Pod koniec XIX w. Radymno liczyło 2700 mieszkańców.

Nieistniejąca już cerkiew greko-katolicka w Radymnie

Radymniańskie śródmieście

W czasie I wojny światowej miasto zostało zniszczone w wyniku bitwy pod Radymnem 24 maja 1915 stoczonej przez rosyjską 8. Armię gen. Aleksego Brusiłowa i niemiecko-austriacką 11. Armię gen. Augusta von Mackensena.

W czasie wojny obronnej 10 września 1939 walkę z niemiecką 4 Dywizją Lekką o przeprawę na Sanie w Radymnie stoczyła Grupa „Jarosław” ppłk. Jana Wójcika wspierana przez pododdziały 10 Brygady Kawalerii płk. Stanisława Maczka.

Wieczorem 22 lipca 1944 czołówki radzieckiego 11. Korpusu Pancernego Gwardii gen. por. Andrieja Gietmana dotarły do Sanu pod Radymnem. Korpus jednakże nie mógł sforsować rzeki z marszu, ponieważ spotkał się z silnym oporem oddziałów niemieckiej 24 Dywizji Pancernej generała wojsk pancernych Maximiliana von Edelsheima. 23 lipca pododdziały zmotoryzowane i czołgi trzykrotnie próbowały sforsować San i zdobyć przyczółek pod Zagrodami, lecz każdorazowo zostali zatrzymani silnym ogniem czołgów, dział szturmowych, artylerii i broni maszynowej. Dopiero 26 lipca 1944, po silnym przygotowaniu artyleryjskim, radziecki 11 Korpus Pancerny Gwardii we współdziałaniu ze 102 Korpusem Strzeleckim sforsował San i do północy opanował Radymno, rozwijając z powodzeniem natarcie w kierunku południowym i południowo-zachodnim.

Po II wojnie światowej miasto liczyło 3500 mieszkańców. Po wyzwoleniu reaktywowano I Krajowe Towarzystwo Powroźnicze oraz utworzono powiat radymniański, który istniał do 1960. W latach 60. XX w. zaczął się kolejny etap rozwoju gospodarczego, powstały nowe zakłady pracy, m.in. Zakład Eksploatacji Kruszywa (1968).

Ostatni burmistrzowie miasta:

Zdzisław Koniuch (MiG),
Mieczysław Piziurny,
Wiesław Pirożek,
Marek Lechowicz,
ponownie Wiesław Pirożek.

[edytuj] Infrastruktura

Radymno jest ważnym węzłem komunikacyjnym:

skrzyżowanie dróg: międzynarodowej Zgorzelec–Korczowa Granica Państwa i krajowej Radymno–Przemyśl,
linia kolejowa Kraków–Medyka).

Miasto jest całkowicie zaopatrywane w wodę z wodociągów. Sieć gazociągów pokrywa prawie całe miasto. Liczba abonentów telefonicznych na 1000 ludności wynosi 239,78.

[edytuj] Turystyka

Zbiornik wodny

Największą atrakcją turystyczną jest zbiornik wodny o powierzchni około 70 ha mający wodę I klasy czystości. W sezonie letnim można wypożyczyć sprzęt pływający, funkcjonuje kąpielisko strzeżone. W sezonie wędkarskim (od 1 stycznia do 31 grudnia) można pokusić się o złowienie rekordowej ryby. Istnieje możliwość zakwaterowania, w mieście do dyspozycji gości jest przez cały rok 201 miejsc noclegowych.

Centrum miasta usytuowane w otoczeniu Rynku posiada zabytkowy układ urbanistyczny sięgający XIV–XV w., przekształcony w późniejszych wiekach, zwłaszcza w XVIII–XIX w., z powodu budowy dróg oraz regulacji zabudowy. W obrębie miasta zachowało się kilkadziesiąt zabytkowych budowli, w większości domów i kamieniczek z XIX i początków XX w. W Rynku zwraca uwagę hala targowa zbudowana około 1918. Nieopodal Rynku kościół parafialny pod wezwaniem św. Wawrzyńca, murowany, zbudowany w latach 1724–1730 w stylu barokowym. Przy kościele dzwonnica z 1729 oraz plebania z drugiej połowy XVIII w. Na terenie dawnej posiadłości biskupiej przy ul. Lwowskiej zachowały się: czworaki, spichlerz, brama, a przy ul. Budowlanych - w tym samym kompleksie - dworek z około 1920.

[edytuj] Sport

Od 1934 roku w Radymnie działa klub sportowy. Stadion MKS przy ul. Lwowskiej mieści 1000 osób, nie posiada oświetlenia. Od sezonu 2004-2005 drużyna występuje w klasie okręgowej.

[edytuj] Gospodarka

Radymno charakteryzuje się wysoką dynamiką przyrostu ludności mającą od 1996 nieprzerwanie tendencję zwyżkową. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi około 60% ogółu mieszkańców, stopa bezrobocia wynosi 15,3%. W Radymnie działa 421 podmiotów gospodarczych, w tym ponad 50% w sferze handlu i usług. Sektor ten charakteryzuje się największą dynamiką rozwoju w ostatnich 5 latach. Na 971 ha użytków rolnych funkcjonuje 172 gospodarstw rolnych.

Hala targowa w Rynku

Dawna synagoga w Radymnie

[edytuj] Oświata

W Radymnie funkcjonują następujące placówki oświatowe;

Szkoła Podstawowa (liczba uczniów – 499, liczba nauczycieli – 40).
Gimnazjum (liczba uczniów – 238, liczba nauczycieli – 22).
Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych im. Adama Mickiewicza (liczba uczniów; Liceum Ogólnokształcące – 267, Liceum Ekonomiczne – 200, liczba nauczycieli – 26).
Zespół Szkół Technicznych i Agrobiznesu (liczba uczniów – 308, liczba nauczycieli – 28).

[edytuj] Służba zdrowia

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „ARS-MEDICA” w Radymnie zatrudnia 14 lekarzy, w tym 2 stomatologów oraz 18 pielęgniarek. Obsługuje 11 500 mieszkańców miasta i gminy Radymno, pozostawiając do ich dyspozycji 11 gabinetów o różnych specjalnościach, a także nowoczesną pracownię radiologiczną i gabinet rehabilitacji. W mieście funkcjonują dwie apteki.
Indywidualna Praktyka Pielęgniarki Środowiskowej - Rodzinnej.