10 Brygada Kawalerii
Z Wikipedii
10 Brygada Kawalerii (10 BK) – zmotoryzowany związek taktyczny Wojska Polskiego w latach 1937-1939[1]
Spis treści |
[edytuj] 10 Brygada Kawalerii w latach 1937-1939
W 1937 10 Brygada Kawalerii została zmotoryzowana. Skład:
- Dowództwo 10 BK – Rzeszów:
- dowódca brygady – płk dypl. Antoni Trzaska-Durski (1937–1938),
- szef sztabu – mjr dypl. Franciszek Skibiński,
- Szwadron Łączności – Rzeszów – kpt. Stanisław Jakub Gronek,
- Pluton Regulacji Ruchu – Rzeszów – rtm. Anatol Pieregorodzki,
- Dywizjon Przeciwpancerny – Rzeszów – mjr dypl. Franciszek Stachowicz (1937–1939),
- Dywizjon Rozpoznawczy – Rzeszów – mjr Ksawery Święcicki,
- 24 Pułk Ułanów - Kraśnik – ppłk dypl. Kazimierz Dworak,
- 10 Pułk Strzelców Konnych – Łańcut – ppłk dypl. Witold Cieśliński (1937–1939).
Podczas wielkich manewrów wojskowych na Wołyniu w 1938 zostały przećwiczone działania zaczepne z jej udziałem, ale wypadły niezbyt zachęcająco ze względu na słaby potencjał ofensywny jednostki. Do 1939 10 BK pozostawała w podporządkowaniu Departamentu Kawalerii MSWojsk, po czym została podporządkowana Dowództwu Broni Pancernych MSWojsk.
[edytuj] Udział w wojnie obronnej 1939 r.
10 Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. dypl. Stanisława Maczka wchodziła w skład Armii "Kraków" jako jej szybki odwód.
1 września otrzymała rozkaz zatrzymania wojsk niemieckich przed Myślenicami i Dobczycami, aby nie dopuścić do ich wyjścia z wąwozów górskich. Pod jej dowództwo został oddany 1 Pułk KOP z 1 Brygady Górskiej. 2 września zacięte walki z niemiecką 2 Dywizją Pancerną toczył o wzgórze Wysoka 24 Pułk Ułanów i szwadron przeciwpancerny. Po południu Niemcom za cenę dużych strat w wyniku polskich kontrataków udało się zdobyć wzgórze. Pod Chabówką 1 pułk KOP zatrzymał niemiecką 4 Dywizję Lekką. Brygada wykonała swoje zadanie, zatrzymując cały niemiecki XXII Korpus Armijny i zadając mu duże straty (zniszczenie ok. 50 czołgów). W nocy z 2 na 3 września wycofała się na północ od doliny Skawy, zamykając przejścia do Krzeczowa, Naprawy i Mszany Dolnej.
3 września toczyła całodniowy bój pod Jordanowem, w rejonie Krzeczowa i Mszany Dolnej. Po południu lewe skrzydło 10 Pułku Strzelców Konnych zaatakowały duże siły Niemców, na które z kolei spod Krzeczowa uderzyła 121 Kompania Vickersów, co pozwoliło zlikwidować włamanie. 4 września 10 BK otrzymała zadanie odwrotu nad Dunajec w kierunku Tarnowa. 24 Pułk Ułanów uderzył na oddziały niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej, zmuszając je do wycofania się. Odebrano Niemcom dwa pasma wzgórz pod Kasiną Wielką i Mszaną Dolną. Tego dnia stracono 2 czołgi typu Vickers E i kilka tankietek typu TKS.
5 września 10 Pułk Strzelców Konnych przeprowadził kontratak pod Pcimiem na oddziały niemieckich 3 Dywizji Górskiej i 2 Dywizji Pancernej, lecz wobec ich dużej przewagi musiał odstąpić. Cały dzień nie ustawał duży napór wroga. Tego dnia ponownie stracono kilka tankietek. Postępy Niemców pod Myślenicami zmusiły Brygadę do odwrotu w kierunku Nowego Wiśnicza. 6 września pod Nowym Wiśniczem i Bochnią Brygada walczyła z niemieckimi oddziałami 2 Dywizji Pancernej i 4 Dywizji Lekkiej. Obie miejscowości musiała jednak opuścić.
7 września osłaniała odwrót 6 Dywizji Piechoty i 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Następnie otrzymała rozkaz przejścia w rejon Rzeszowa do odwodu Armii "Małopolska". 8 września zdziesiątkowana Brygada znajdowała się w rejonie Mielca. Dostała wówczas rozkaz osłony odwrotu 24 Dywizji Piechoty na kierunku Dębica-Jarosław. Tego samego dnia po walkach z niemiecką 2 Dywizją Pancerną Brygada oddała Rzeszów i wycofała się pod Łańcut. 9 września pod Łańcutem odrzuciła pierwsze natarcie niemieckie. Pod Albigową Niemcy przełamali jednak skrzydło polskiej obrony i dopiero kontratak kompanii TKS i dywizjonu rozpoznawczego ich odrzucił. Późnym wieczorem, wobec groźby okrążenia, Brygada opuściła Łańcut i przeszła do odwrotu za San. 10 września walczyła w rejonie Jarosławia. Po przeprawieniu się niemieckich oddziałów pancernych przez San pod Radymnem Brygada otrzymała rozkaz wycofania się na Lwów. Pod Lwowem stoczyła wiele ciężkich walk z niemiecką 1 Dywizją Górską.
W dniach 14–17 września walczyła z sukcesem o miejscowość Zboiska oraz wzgórze 324, które obsadzili Niemcy, kontrolując drogą do Lwowa z północy. 17 września odeszła spod Lwowa, gdyż – wobec agresji ZSRR na Polskę – otrzymała rozkaz wycofania się na Węgry poprzez tzw. przedmoście rumuńskie. 19 września resztki Brygady w sile ok. 1,5 tys. żołnierzy z kilkoma tankietkami na czele z płk. dypl. Stanisławem Maczkiem przekroczyły granicę węgierską na Przełęczy Tatarskiej, po czym zostały internowane.
Po klęsce w wojnie obronnej 1939 r., 10 Brygada Kawalerii Pancernej została odtworzona w 1940 we Francji i wzięła udział w kampanii 1940 roku. W Wielkiej Brytanii w 1942, na jej podstawie utworzono 1 Dywizję Pancerną.
[edytuj] Skład
Dowództwo i sztab (zmobilizowane w Rzeszowie)
- płk dypl. Stanisław Maczek – dowódca
- płk Leonard Łodzia-Michalski – zastępca dowódcy
- mjr dypl. Franciszek Skibiński – szef sztabu
- rtm. dypl. Stanisław Maleszewski – kwatermistrz
Oddziały i pododdziały
- Kwatera Główna (zmobilizowana przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie) – komendant rtm. w st. spocz. Adam Lipski
- pluton regulacji ruchu (zmobilizowany przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie) – dowódca rtm. Anatol Pieregorodzki
- szwadron łączności (zmobilizowany przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie) – dowódca kpt. Stanisław Jakub Gronek
- 24 Pułk Ułanów (zmobilizowany w Kraśniku) – dowódca płk dypl. Kazimierz Dworak
- 10 Pułk Strzelców Konnych (zmobilizowany w Łańcucie) – dowódca ppłk dypl. Janusz Bokszczanin
- dywizjon rozpoznawczy (13 tankietek typu TKS[2]), (zmobilizowany przez Dywizjon Przeciwpancerny w Rzeszowie) – dowódca mjr Ksawery Święcicki
- dywizjon przeciwpancerny (zmobilizowany w Rzeszowie) – dowódca ppłk Zygmunt Moszczeński
- 16 Dywizjon Artylerii Motorowej (zmobilizowany przez 1 Pułk Artylerii Motorowej w Stryju) – dowódca mjr Kazimierz Żmudziński
- 90. Zmotoryzowany Batalion Saperów (zmobilizowany przez 4 Pułk Saperów w Przemyślu) – dowódca mjr Jan Dorantt
- 71 Bateria Motorowa Artylerii Przeciwlotniczej typu "A" (zmobilizowana przez 6 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej we Lwowie) – dowódca por. Roman Zwil
- 121 Kompania Czołgów Lekkich (16 czołgów Vickers E) (zmobilizowana przez 2 Batalion Pancerny w Żurawicy) – dowódca por. Stanisław Raczkowski
- 101 Kompania Czołgów Rozpoznawczych (13 czołgów rozpoznawczych typu TKS) (zmobilizowana przez 2 Batalion Pancerny w Żurawicy) – dowódca por. Zdzisław Ziemski
Służby
- pluton żandarmerii [3] (improwizowany) – dowódca p.o. st. sierż. Sylwester Jackowski
- tabory – dowódca mjr Stanisław Maniak
- Kolumna Samochodów Ciężarowych nr 551 (typ I, lekka) (zmobilizowana przez 5 Batalion Pancerny w Krakowie) – dowódca ppor. rez. Tadeusz Spychalski
- park intendentury – komendant ppor. rez. Stanisław Bobra
Ośrodek Zapasowy 10 Brygady Kawalerii
- ppłk Jarosław Kaczyński – dowódca
- rtm. Jerzy Liehr – kwatermistrz
[edytuj] Etaty i wyposażenie
Zgodnie z etatem poszczególne pododdziały Brygady miały posiadać następujące wyposażenie i uzbrojenie:
- szwadron gospodarczy i pluton sanitarny: 11 oficerów i 55 szeregowych wyposażonych w 6 samochodów osobowych i terenowych, 2 samochody łączności, 5 samochodów ciężarowych, 7 motocykli;
- pluton regulacji ruchu: 1 oficer i 29 szeregowych wyposażonych w 5 samochodów ciężarowych, 8 motocykli;
- szwadron łączności: 3 oficerów i 84 szeregowych wyposażonych w 1 samochód osobowy, 4 samochody łączności, 10 samochodów półciężarowych, 8 motocykli;
- 2 pułki zmotoryzowane, każdy złożony z czterech szwadronów liniowych, szwadronu ckm, plutonu przeciwpancernego, plutonu pionierów, plutonu motocyklistów, w każdym pułku po 34 oficerów i 940 szeregowych wyposażonych w 20 ckm, 42 rkm, 12 karabinów przeciwpancernych, 2 moździerze kalibru 81 mm, 3 armaty przeciwpancerne kalibru 37 mm, 20 samochodów osobowych i terenowych, 6 samochodów łączności, 56 samochodów ciężarowych, 3 ciągniki, 66 motocykli;
- dywizjon rozpoznawczy złożony ze szwadronu czołgów rozpoznawczych, szwadronu zmotoryzowanego, plutonu ckm, plutonu przeciwpancernego, plutonu motocyklistów i plutonu łączności: 15 oficerów i 363 szeregowych wyposażonych w 13 czołgów rozpoznawczych, 3 armaty przeciwpancerne kalibru 37 mm, 3 ckm, 15 rkm, 3 karabiny przeciwpancerne, 9 samochodów osobowych i terenowych, 9 samochodów łączności, 23 samochody ciężarowe, 6 ciągników, 52 motocykle;
- dywizjon przeciwpancerny złożony z dwóch kompanii armat przeciwpancernych i plutonu łączności: 12 oficerów i 241 szeregowych wyposażonych w 18 armat przeciwpancernych kalibru 37 mm, 5 samochodów osobowych i terenowych, 4 samochody łączności, 16 samochodów ciężarowych, 18 ciągników, 20 motocykli;
- dywizjon artylerii zmotoryzowanej złożony z baterii haubic kalibru 100 mm i baterii armat kalibru 75 mm: 21 oficerów i 394 szeregowych wyposażonych w 4 haubice kalibru 100 mm, 4 armaty kalibru 75 mm, 7 samochodów osobowych i terenowych, 32 samochody ciężarowe, 12 samochodów łączności, 8 ciągników, 9 motocykli;
- batalion saperów złożony z kompanii zaporowej i kompanii przeprawowej: 24 oficerów i 424 szeregowych wyposażonych w 3 samochody osobowe, 16 samochodów ciężarowych, 4 samochody półciężarowe, 3 samochody łączności, 4 ciągniki, 3 motocykle;
- bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej: 6 oficerów i 163 szeregowych wyposażonych w 4 armaty przeciwlotnicze kalibru 40 mm wz. 36, 1 samochód osobowy, 1 samochód łączności, 15 samochodów ciężarowych, 8 ciągników, 6 motocykli;
- kompania czołgów lekkich złożona z 3 plutonów po 5 wozów oraz wozu dowódcy: 4 oficerów i 110 szeregowych wyposażonych w 16 czołgów Vickers E (w tym 6 uzbrojonych tylko w ckm), 1 samochód osobowy, 8 samochodów ciężarowych, 3 terenowe samochody półgąsienicowe, 9 motocykli;
- kompania czołgów rozpoznawczych złożona z 2 plutonów po 6 wozów oraz wozu dowódcy: 3 oficerów i 50 szeregowych wyposażonych w 13 czołgów rozpoznawczych TKS, 1 samochód terenowy, 1 samochód łączności, 2 samochody ciężarowe, 5 motocykli;
- dwie kolumny transportowe i kolumna benzynowa: 6 oficerów i 201 szeregowych wyposażonych w 3 samochody osobowe, 23 cysterny, 43 samochody ciężarowe, 5 motocykli,
- warsztat naprawczy: 1 oficer i 29 szeregowych wyposażonych w 2 samochody-warsztaty, 4 samochody ciężarowe, 1 motocykl.
Dawało to łącznie:
- Żołnierzy - 5.527
- oficerów: 175
- szeregowych: 5.352
- Samochodów - 439
- osobowych i terenowych - 77
- łączności - 44
- ciężarowych - 276
- półciężarowych - 14
- samochodów-warsztatów - 2
- półgąsienicowych - 3
- cystern - 23
- Ciągniki - 32
- Motocykle - 265
- czołgów - 42
- Vickers E - 16
- rozpoznawczych - 26
- broni strzeleckiej
- pistoletów i karabinów - około 5.300?
- ciężkich karabinów maszynowych - 43
- ręcznych karabinów maszynowych - 99
- karabinów przeciwpancernych - 27
- dział - 43, w tym:
- armat przeciwpancernych 37 mm - 27
- armat przeciwlotniczych 40 mm - 4
- moździerzy - 4
- haubic 100 mm - 4
- armat 75 mm - 4
[edytuj] Bibliografia
- Jerzy Majka, Brygada Motorowa płk. Maczka. 10 Brygada Kawalerii 1937–1939, wydanie I, Wydawnictwo Libra, Rzeszów 2004, ISBN 83-89183-08-0
- Rajmund Szubański, Polska broń pancerna w 1939 roku, Wydawnictwo MON, Warszawa 1982,
- tenże, Polska broń pancerna 1939, wydanie II poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989, ISBN 83-11-07660-X,
- tenże, Polska broń pancerna w 1939 roku, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2004, ISBN 83-11-10031-4.
Przypisy
- ↑ W celu odróżnienia 10 BK od pozostałych brygad kawalerii, w niektórych opracowaniach nazywana jest 10 Brygadą Pancerno-Motorową lub częściej 10 Brygadą Kawalerii Zmotoryzowanej
- ↑ 2 Batalion Pancerny dostarczył czołgi TKF, którymi zastąpiono wyeksploatowany sprzęt szkolny będący na wyposażeniu dywizjonu
- ↑ Etatowy 124 Pluton Żandarmerii, zmobilizowany przez 5 Dywizjon Żandarmerii w Krakowie, rozformowano na rozkaz dowódcy Okręgu Korpusu nr X w dniu 25 sierpnia 1939 r., tzn. 10 dni po jego zmobilizowaniu dla 10 BK
[edytuj] Zobacz też:
Dowództwo Broni Pancernych • Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych • Mundur, oznaki i odznaki
Brygady zmotoryzowane: 10 Brygada Kawalerii • Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa Pułki pancerne: 1 • 2 • 3
Bataliony pancerne: 1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12 • Bataliony czołgów lekkich: 1 • 2 • 21• Dywizjony pancerne: 11 • 21 • 31 • 32 • 33 • 51 • 61 • 62 • 71 • 81 • 91
Samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych: 31 • 32 • 41 • 42 • 51 • 52 • 61 • 62 • 63 • 71 • 72 • 81 • 82 • 91 • 92 • Kompanie czołgów: 11 • 12 • 101 • 111 • 112 • 113 • 121
Pociągi pancerne: 11 • 12 • 13 • 14 • 15 • 51 • 52 • 53 • 54 • 55 • Smok Kaszubski