Robert Stiller
Z Wikipedii
Robert Reuven Stiller (ur. 25 stycznia 1928 w Warszawie) – polski tłumacz, pisarz, poliglota, filolog, religioznawca, językoznawca, publicysta, krytyk, i żołnierz AK oraz działacz antykomunistyczny podczas istnienia Polski Ludowej żydowskiego pochodzenia. Odznaczony w 2003 roku orderem Polonia Restituta za duże zasługi w kontaktach międzynarodowych Polski z Azją. W 2005 r. kandydował do Sejmu z ramienia Platformy Janusza Korwin-Mikke.
Zna ponad 60 języków z tego czynnie 30 – m.in. angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, białoruski, ukraiński, czeski, malajski, oba języki łużyckie, łacinę, niderlandzki, islandzki, szwedzki, hiszpański, jidysz, hebrajski, a także sanskryt, grekę, chiński, jawajski i kilka języków polinezyjskich. Oprócz tłumaczeń jest znany jako autor książek i esejów o charakterze językoznawczym oraz sztuk teatralnych, a także jako współzałożyciel żydowskiej gminy reformowanej i propagator odrodzenia judaizmu reformowanego w Polsce. Jednym z jego przyjaciół jest filozof i tłumacz Jerzy Prokopiuk, z którym dzieli zainteresowania ezoteryczne (na przełomie lat 80.-90. XX w. na łamach czasopisma "Mój Świat" opublikował krótką, a mimo to legendarną serię artykułów na ten temat, był też współredaktorem pisma "Gnosis").
W swoim życiu imał się też zawodów niezwiązanych z tłumaczeniem i pisaniem książek. O swej młodości pisze: "(...) byłem chłopcem dość nerwowym i bojącym się duchów, dopóki mi nie przyszło w wieku lat szesnastu zająć się pracą, której spora część przebiegała z nieboszczykami i w trupiarni." (we wstępie do antologii "Strofy z dreszczykiem", Iskry 1986).
W latach 60. publikował pod pseudonimami (Tomasz Harasiuk, Jerzy Szperak, Józef Salmanowicz), był m.in. autorem książki "Semantyka zbrodni" o propagandzie w sprawie zbrodni katyńskiej.
Niektóre tłumaczenia Roberta Stillera:
- Vladimir Nabokov
- Anthony Burgess
- Człowiek z Nazaretu
- Mechaniczna pomarańcza (wersja R książki A Clockwork Orange)
- Nakręcana pomarańcza (wersja A książki A Clockwork Orange)
- Rok 1985 (przy czym ta ostatnia pozycja to przekład wspólny Roberta Stillera i Zbigniewa Batko)
- Rozpustne nasienie
- Lewis Carroll
- Mitologie świata
- Gilgamesz (kompilacja)
- Krymhilda – kompilacja trzech historycznych wersji Pieśni o Nibelungach i innych, osnutych wokół postaci Zygfryda
Twórczość własna:
- Baśnie
- Niewinny Tygrys – baśnie indonezyjskie
- Skamieniały Statek – baśnie malajskie
- Zardzewiały miecz – baśnie skandynawskie
- Narzeczony z morza – baśnie skandynawskie (zawiera opowieści z Zardzewiałego miecza w nieco złagodzonej formie i kilka nowych historii, na uwagę zasługuje wybitna oprawa graficzna Andrzeja Strumiłło)
Szczególnie zwraca uwagę "Lolita", w której Stillerowi dość skutecznie udaje się godzić przekazywanie sensu z przekazywaniem brzmienia oryginału, pomimo iż w tej powieści literackość formy jest niezwykle wyśrubowana. Niestety, przekład ten od lat nie jest wznawiany.
"Krymhilda" nie jest wiernym przekładem Pieśni o Nibelungach, a kompilacją dostępnych kompletnych niemieckich wersji opowieści Nibelungenlied i jej wariantów ukrytych w Eddach (starszej i młodszej, tzw. prozaicznej) oraz innych utworach. Z drugiej strony to właśnie czyni "Krymhildę" ciekawą pozycją, dodatkowo zwraca uwagę szereg zastosowanych przez Stillera zabiegów formalnych, a w tym wybór formy prozaicznej, która pozwoliła na pełniejsze oddanie treści.
Tłumaczenia Stillera (np. prozy Burgessa) wyróżniają dołączone do wydań artykuły na temat stosowanego przez autora języka, neologizmów, gwary a także pracy tłumacza. Powieść "Mechaniczna pomarańcza" tłumacz przełożył w trzech wariantach, wykorzystując fakt że oryginalny język bohaterów był gwarą angielską z licznymi wtrętami wywodzącymi się m.in. z rosyjskiego – polski przekład powstał analogicznie w wersjach z wtrętami pochodzącymi z angielskiego, rosyjskiego i niemieckiego.
Wśród dokonań Roberta Stillera zwraca też uwagę opracowanie "Antologii literatury malajskiej". Dzieło to zawiera prawie 80 stron wprowadzenia oraz ponad 500 stron najróżniejszych tekstów tłumaczonych z oryginału malajskiego.
