Rutyl

Z Wikipedii

Rutyl - minerał z gromady tlenków. Jest minerałem bardzo pospolitym, szeroko rozpowszechnionym składnikiem wielu skal

Nazwa pochodzi od łac. rutilus = czerwony (gorejący), nawiązując do barwy niektórych odmian tego minerału.

Spis treści 1 Właściwości 2 Występowanie 3 Zastosowanie 4 Bibliografia

[edytuj] Właściwości

• Wzór chemiczny: TiO₂ - dwutlenek tytanu
• Układ krystalograficzny: tetragonalny
• Twardość: 6 -6,5
• Gęstość: 4,2 -4,3
• Rysa: brunatnoczerwona
• Połysk: półmetaliczny, diamentowy, tłusty
• Łupliwość: niewyraźna
• Przełam: nierówny, muszlowy
• Barwa: brunatna, czerwonobrunatna, czerwona, zielonoczarna, żółta, lub niebieskawa
• wykazuje dwójłomność, wpółczynniki załamania:n_o = 2,616 i n_e = 2,903 (długość fali ~ 590 nm)
• wykazuje dyspersję prawie sześciokrotnie wyższą od diamentu.

Zazwyczaj tworzy kryształy o pokroju słupkowym, pręcikowym, igiełkowym, włosowatym. Ma zazwyczaj postać słupa tetragonalnego (o przekroju kwadratu) zakończonego podwójną piramidą. Często tworzy zbliźniaczenia - kolankowe, czasami wielokrotne. Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, włóknistych. Tworzy impregnacje. Spotkać go można także w postaci pojedynczych ziarn. Jest izostrukturalny z kasyterytem. Nie rozpuszcza się w kwasach, ma bardzo wysoką temperaturę topnienia.

• Czysty rutyl spotykany w przyrodzie jest przezroczysty, a wszelkie jego barwne odmiany wynikają z zanieczyszczeń, jakie w nim się znajdują. W zależności od rodzaju zanieczyszczenia może przyjmować on barwę czerwonoczarną i brunatnoczerwoną, rzadziej niebieskawą, zielonkawą, żółtobrązową lub czarną.

• Często tworzy wrostki w różnych minerałach, głównie w kwarcu : kwarc rutylowy, kwarc sagenitowy, "włosy Wenus"; niekiedy powoduje efekt kociego oka bądź asteryzmu.

• Rutyl jest najtrwalszą, wysokotemperaturową, najbardziej rozpowszechnioną w przyrodzie odmianą dwutlenku tytanu (pozostałe to anataz i brukit ).
• Rutyl posiada najprostszą i najlepiej poznaną strukturę w porównaniu z pozostałymi odmianami polimorficznymi. Krystalizuje w układzie tetragonalnym.

• Struktura rutylu jest bardzo charakterystyczna i krystalizuje w niej wiele tlenków: SnO₂, PbO₂, MnO₂, CoO₂, NbO₂, IrO₂, RuO₂, VO₂, jak również niektóre fluorki: MgF₂, CoF₂, ZnF₂, FeF₂, NiF₂.

Parametry komórki elementarnej to:
a = 0,45933 [nm]
b = 0,45933 [nm]
c = 0,29592 [nm]

[edytuj] Występowanie

Stanowi bardzo pospolity, szeroko rozpowszechniony składnik większości skał magmowych i metamorficznych. Duże kryształy spotykane są w niektórych pegmatytach, sjenitach, amfibolach. Zazwyczaj współwystępuje z magnetytem, hematytem, tytanitem, apatytem.

Miejsca występowania: Największe zasoby znajdują się w Australii, Republice Południowej Afryki i Indiach, poza tym występuje w Szwajcarii - St. Gothard, Binnatal, Cavradi, Campolugno, Austrii - Modriach, Tyrol, Norwegii - Foque, Kragero, Rosji -G.Ilmeńskie, Ural, USA - Wirginia, Georgia, Kalifornia, Australii - Adelaide, Kanadzie - Quebec.

W Polsce na Dolnym Śląsku, w Tatrach, Pieninach, G. Sowich. Kryształy igiełkowe - w G. Izerskich, okolicach Suwałk.

[edytuj] Zastosowanie

W przeszłości był wykorzystywany w metalurgii jako ruda tytanu (60%Ti), obecnie niemal cały naturalny i syntetyczny rutyl jest zużywany w przemyśle chemicznym do produkcji bieli tytanowej - pigmentu do farb, tworzyw sztucznych papieru i ceramiki. Niewelkie ilości są surowcem dla przemysłu szklarskiego, do wyrobu powłok pochłaniającch promieniowanie UV.

Ma znaczenie jubiterskie i kolekcjonerskie. Kwarc rutylowy jest poszukiwanym kamieniem ozdobnym. Szafiry, rubiny i inne kamienie szlachetne zawierające nici rutylu są cenniejsze i bardziej poszukiwane od zwykłych ze względu na efekt asteryzmu.

[edytuj] Bibliografia

• J.Żaba - Ilustrowany słownik skał i minerałów – Videograf II Sp. z o. o - 2003r.
  • uzupełniono na podst:
• A. Bolewski, A. Manecki – Mineralogia szczegółowa – Wyd. PAE W-wa 1993
• A. Bolewski – Mineralogia szczegółowa – Wyd. Geologiczne W-wa 1965
• W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. ”Alma - Press” 2003r.
• Leksykon Przyrodniczy - Minerały i kamienie szlachetne –„Horyzont” 2002r.