Szympans
Z Wikipedii
| Szympans | |
 Głowa szympansa - rysunek z 1887 |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarioty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ssaki |
| Podgromada | ssaki żyworodne |
| Szczep | łożyskowce |
| Rząd | naczelne |
| Rodzina | człowiekowate |
| Rodzaj | szympans |
| Nazwa systematyczna | |
| Pan | |
| Oken, 1816 | |
| Zasięg występowania | |
 Zasięg występowania: czerwony - Pan paniscus pozostałe kolory - podgatunki Pan troglodytes |
|
 Systematyka w Wikispecies |
|
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Szympans (Pan) - rodzaj dużej, człekokształtnej małpy wąskonosej z rodziny człowiekowatych, obejmujący dwa odrębne gatunki: szympans zwyczajny (Pan troglodytes) i szympans karłowaty (Pan paniscus) zwany również bonobo. Obydwa gatunki są najbliżej spokrewnione z rodzajem Homo. Karol Linneusz w swojej pracy Systema Naturae (10th edition, 1758) zaklasyfikował szympansa w rodzaju Homo pod nazwą systematyczną Homo nocturnus - nocny człowiek. Dopiero w 1775 Blumenbach wprowadził nazwę Pan troglodytes.
Nazwą szympans określa się zarówno rodzaj Pan jak i każdego z przedstawicieli obydwu gatunków. W artykule przyjęto nazwę szympans dla Pan troglodytes oraz bonobo dla Pan paniscus.
Typową cechą zachowania szympansów jest budowa gniazd, umieszczonych na drzewie od 5 do 40 m nad ziemią. Zbudowane są z powyginanych i połamanych gałęzi splecionych tak, że tworzą one platformę, pokrywaną następnie drobnymi gałązkami. W porze deszczowej wędrujące zazwyczaj szympansy budują dzienne gniazda, w których spędzają większość czasu. Resztę poświęcają na poszukiwanie rozmaitego pożywienia w pobliżu dolnego piętra lasu. Gromady szympansów mają skomplikowaną organizację społeczną. Rozpraszają się w poszukiwaniu pokarmu lub "zaopatrują się" na określonym, stałym obszarze. Szympans, najhałaśliwsze i najbardziej ekspresyjne ze zwierząt, okazuje uczucia wieloma gestami i minami. Wydęcie warg w odruchu zaciekawienia lub niesmaku można porównać do wyrażanych w podobny sposób przez człowieka sceptycyzmu lub wątpliwości. Uśmiech oznacza zadowolenie. Kiedy jest zamyślony lub zaniepokojony przybiera najmniej dramatyczną ze wszystkich min. Szympansowi, jakby uśmiechniętemu od ucha, do ucha wcale nie jest do śmiechu, przeciwnie, jest wtedy najprawdopodobniej strapiony lub nieszczęśliwy. Małe szympansy znajdują się w centrum uwagi stada. Często inne młode opiekują się nimi równie troskliwie jak matki. Szympansy zaczynają się wzajemnie pielęgnować w wieku około 10 miesięcy. Żyją do 40 lat.
Spis treści |
[edytuj] Występowanie
Terenem naturalnego występowania obydwu gatunków jest zachodnia i środkowa Afryka równikowa - od Sierra Leone i Gwinei przez dorzecze Kongo do Jeziora Tanganika i Jeziora Wiktorii. Żyją w dżunglach, na sawannie oraz w górskich lasach.
[edytuj] Wielkość i wygląd
Wzrost - samiec do 170 cm, samica do 130 cm
waga - samiec do 70 kg, samica ok. 50 kg
Futro zwykle czarne, z wiekiem siwieje, a u starych osobników włosy wypadają (łysieją). Twarz nieowłosiona.
Przeciętny bonobo jest nieco mniejszy, ma bardziej smukłe ciało, dłuższe kończyny i ciemniejszą sierść.
[edytuj] Ewolucja
Oba te gatunki, według datowania genetycznego, rozdzieliły się około 1,5-3 mln lat temu. Badania kodu genetycznego prowadzone przez Mary-Claire King (1973) oraz Matthew Hahna i jego zespół (2006) wykazały, że DNA szympansów różni się od ludzkiego zaledwie o ok. 6% (wg Mary-Claire King nawet mniej). Pojawiły się nawet głosy, że obydwa gatunki powinny być zaliczone do rodzaju Homo, ponieważ w przypadku innych gatunków zwierząt systematycy podejmowali decyzje o przeklasyfikowaniu do wspólnego rodzaju zwierząt bardziej różniących się od siebie niż człowiek różni się od szympansów. Szympansy oddzieliły się od ewolucyjnej linii Homo ok. 6-4 mln lat temu (Groves, 2001).
| Okres istnienia
Szympans
◄ mln lat temu |
||||||||||||
| ◄ 4,6 mld | 542 | 488 | 444 | 416 | 359 | 299 | 251 | 200 | 145 | 65 | 23 | 2 |
[edytuj] Gatunki
- szympans zwyczajny (Pan troglodytes) - żyjące w lasach Afryki Równikowej
- szympans karłowaty, bonobo (Pan paniscus) - niekiedy traktowany jedynie jako podgatunek. Występuje w dorzeczu Konga. Jest mniejszy i ciemniejszy od poprzedniego.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Jane Goodall "Przez dziurkę od klucza. 30 lat obserwacji szympansow nad potokiem Gombe", 1997, ISBN 83-86669-62-4
