Sylur
Z Wikipedii
| Okres poprzedzający |
Okres omawiany | Okres następny |
| ordowik | sylur | dewon |
| tabela stratygraficzna | ||
Sylur (ang. Silurian)
- w sensie geochronologicznym – trzeci okres ery paleozoicznej, trwający około 28 milionów lat (od 443,7 ± 1,5 do 416,0 ± 2,8 milionów lat temu). Sylur dzieli się na cztery epoki: landower, wenlok, ludlow i przydol.
| Okres istnienia
Sylur
◄ mln lat temu |
||||||||||||
| ◄ 4,6 mld | 542 | 488 |
Sylur
444 |
416 | 359 | 299 | 251 | 200 | 145 | 65 | 23 | 2 |
- w sensie chronostratygraficznym – trzeci system eratemu paleozoicznego, wyższy od ordowiku, niższy od dewonu. Dzieli się na cztery oddziały: landower, wenlok, ludlow i przydol. Międzynarodowy stratotyp granicy ordowik/sylur znajduje się w Dob's Linn koło Moffat (południowa Szkocja). Dolna granica syluru oparta jest o pierwsze pojawienie się graptolitów Parakidograptus acuminatus (Nicholson, 1867) i Akidograptus ascensus Davies, 1929.
System sylurski wydzielił Roderick Murchison w 1835 roku na podstawie badań osadów Anglii i Walii. Nazwa pochodzi od dawnego celtyckiego plemienia Sylurów zamieszkującego Anglię oraz Walię.
Spis treści |
[edytuj] Klimat
Na przełomie ordowiku i syluru doszło do zlodowacenia. Po stopnieniu lodów poziom wód wyraźnie się podniósł, później jednak wskutek ruchów płyt tektonicznych znów opadł. Zmiany klimatu, poziomu wód i układu lądów doprowadziły do wymierania licznych gatunków.
[edytuj] Geologia
Wg teorii tektoniki płyt w sylurze hipotetyczny ocean Japetus uległ wyraźnemu zmniejszeniu. Masywy lądowe Europy, Ameryki Północnej i Grenlandii zbliżyły się do siebie już w ordowiku, w sylurze do Europy przyłączyła się Syberia, a Afryka zderzyła się z Ameryką Północną. Powstał nowy superkontynent: Laurazja. Przemieszczeniom płyt tektonicznych towarzyszył wzmożony wulkanizm i ruchy górotwórcze. Powstały: góry Norwegii, góry Szkocji oraz Appalachy.
[edytuj] Flora
Wzmożony wulkanizm, brak gleby i silne wiatry sprawiały, że lądy nie były zbyt gościnnym środowiskiem. Rośliny naczyniowe, znane od późnego ordowiku, zaczęły z wolna zasiedlać bardziej przyjazne środowiska. Cieniutkie chwytniki zakotwiczały pierwsze z nich w cienkiej warstwie gleby. Później pojawiły się korzenie i cały "garnitur" urządzeń niezbędnych do przetrwania na lądzie: drewno, łyko, liście. Część roślin zaczęła wytwarzać osłonięte zarodniki zdolne przenosić się na duże odległości. Rośliny naczyniowe zaczęły oddalać się od swego pierwotnego środowiska – przybrzeżnych bagien – i posuwać w głąb lądu.
[edytuj] Fauna
Graptolity i konodonty są w dalszym ciągu dobrze rozwijającymi się grupami o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Bentos osiadły reprezentują gąbki, stromatoporoidy koralowce (szczególnie denkowce), liliowce i mszywioły, tworzące rafy sylurskie. Po dnie wędrowały trylobity i drapieżne staroraki, na które polowały łodziki – przodkowie współczesnych głowonogów, o prostych muszlach, gigantycznych rozmiarach (do 9 m) i twardych "dziobach", którymi mogły skruszyć pancerze trylobitów. Do planktonu należały, między innymi, tentakulity i małżoraczki także o dużym znaczeniu biostratygraficznym.
Kręgowce, obecne w morzach już od końca kambru, zaczęły przybierać kształt coraz bardziej przypominający ryby. Bezszczękowce były pewnie filtratorami. Pojawiły się pierwsze fałdopłetwe, drapieżne ryby o płetwach wzmocnionych potężnymi kolcami, o szczękach uzbrojonych w zęby i bardzo szerokich. Były też bezzębne fałdopłetwe; te żywiły się morskim planktonem lub detrytusem. Ciało faldopłetwych pokryte było zachodzącymi na siebie dachówkowato łuskami. Pojawiły się pierwsze ryby słodkowodne i pierwsze skorpiony (Palaeophonus).
[edytuj] Sylur na ziemiach Polski
- w Sudetach (Góry Kaczawskie, Góry Bardzkie) oraz w Górach Świętokrzyskich powstały w warunkach głębokomorskich ciemne osady ilaste ze skamieniałościami, przeobrażone później w czarne łupki graptolitowe oraz lidyty. W Górach Świętokrzyskich występują też, powstałe pod koniec syluru, szarogłazy związane ze stopniowym zasypywaniem zbiornika morskiego.
- w Sudetach (Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie) oraz w Górach Świętokrzyskich doszło do znacznych podmorskich wylewów wulkanicznych, przeobrażonych później w zieleńce lub diabazy,
- silna denudacja powoduje odsłonięcie formacji skał kambryjskich,
- końcowa faza orogenezy kaledońskiej, która ostatecznie kończy się we wczesnym (najstarszym) dewonie.
[edytuj] Bibliografia:
- Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
- Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.
