Człowiekowate
Z Wikipedii
| Człowiekowate | |
 |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarioty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ssaki |
| Podgromada | łożyskowce |
| Rząd | naczelne |
| Podrząd | Haplorrhini |
| Nadrodzina | małpy człekokształtne |
| Rodzina | człowiekowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Hominidae | |
| Gray, 1825 | |
 Systematyka w Wikispecies |
|
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Człowiekowate, hominidy (Hominidae) - rodzina ssaków naczelnych obejmująca największe wśród naczelnych gatunki wykazujące dużą inteligencję, skłonność do przyjmowania spionizowanej, dwunożnej postawy oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi. Gatunkiem typowym rodziny jest Homo sapiens Linnaeus, 1758. Najstarsze znane z zapisów kopalnych hominidy pochodzą z miocenu.
Spis treści |
[edytuj] Historia klasyfikacji
Kryteria klasyfikowania gatunków do rodziny Hominidae są kontrowersyjne[1]. Przez wiele lat za główne kryteria odróżniające ludzi od małp przyjmowano dwunożność, różnie rozumianą inteligencję, zdolność do wytwarzania narzędzi, mowy i kultury. Niedostateczna wiedza o ekologii i etologii poszczególnych gatunków małp powodowała, że w historii taksonomii zwierząt ścierały się dwa poglądy.
- Według pierwszego, konserwatywnego poglądu podkreślającego szczególną pozycję człowieka w przyrodzie, do człowiekowatych zaliczany był tylko człowiek i blisko z nim spokrewnione gatunki wymarłe. Pozostałe wielkie małpy wraz z gibonami zaliczano do rodziny Pongidae rozumianej jako małpy człekokształtne, dawniej zwane ludomałpami[2].
- Drugi pogląd opierający się na wynikach badań molekularnych uznaje bliskie pokrewieństwo człowieka ze współcześnie żyjącymi gatunkami wielkich małp naczelnych: orangutana, szympansa i goryla - i wraz z człowiekiem (współczesnym i jego wymarłymi formami) klasyfikuje je w rodzinie człowiekowatych[3]. Badania wykazują, że pokrewieństwo pomiędzy tymi gatunkami człowiekowatych jest znacznie bliższe niż pomiędzy którymkolwiek z nich a innymi gatunkami naczelnych.
[edytuj] Charakterystyka
Człowiekowate są dużymi ssakami lądowymi. Najmniejsze bonobo ważą 30-60 kg, a największe osobniki goryli zachodnich osiągają do 275 kg masy ciała. Od pozostałych człekokształtnych odróżnia je skłonność do przyjmowania postawy wyprostowanej (pionowej) i dwunożnej lokomocji, długotrwały rozwój osobniczy, a przede wszystkim znacznie bardziej rozwinięty mózg.
Ciało człowiekowatych jest masywne, z dobrze rozwiniętymi ramionami i barkami, których budowa umożliwia zawieszanie się na gałęziach. Większość gatunków (poza człowiekiem) dobrze się wspina po drzewach, ale jedynie orangutan prowadzi w pełni nadrzewny tryb życia. Spionizowana postawa wymusiła szereg modyfikacji szkieletu, głównie esowaty kształt kręgosłupa, wydłużenie tylnych kończyn, przekształcenie miednicy, zmianę funkcji rąk. Kciuk i paluch są przeciwstawne, z wyjątkiem człowieka, którego paluch utracił przeciwstawność, przez co palce stopy straciły pierwotną chwytność. Wszystkie palce są zakończone płaskimi paznokciami. Żaden z gatunków człowiekowatych nie ma ogona ani nagniotów pośladkowych, wszystkie natomiast mają dużą puszkę mózgową. Najważniejszymi zmysłami człowiekowatych są wzrok i słuch. Oczy przesunięte na przednią część głowy umożliwiają widzenie stereoskopowe.
Pomiędzy samcem a samicą człowiekowatych wyraźnie zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Samce są znacznie większe i masywniejsze od samic, u samic występuje menstruacja.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 32 | = | 2 | 1 | 2 | 3 |
| 2 | 1 | 2 | 3 | ||
Człowiekowate są wszystkożerne, żywią się głównie owocami i liśćmi, niektóre również owadami, a szympansy i ludzie żywią się mięsem upolowanych przez siebie dużych kręgowców. Wszyscy przedstawiciele rodziny wyróżniają się wśród naczelnych złożonością zachowań socjalnych. Żyją w grupach rodzinnych, budują gniazda. Ciąża trwa 8-9 miesięcy. Samice rodzą zazwyczaj jedno młode, rzadko więcej. Nowo narodzony osobnik jest bezradny, nieprzystosowany do samodzielnego życia i przez długi okres wymaga opieki matki.
Umiejętność wytwarzania narzędzi - do niedawna przypisywana wyłącznie człowiekowi - została potwierdzona badaniami terenowymi u przedstawicieli wszystkich współcześnie żyjących wielkich małp.
[edytuj] Systematyka
W rodzinie człowiekowatych wyróżniane są podrodziny Ponginae i Homininae. (Według niektórych systematyków do rodziny człowiekowatych należy zaliczyć cztery podrodziny: Ponginae, Gorillinae, Paninae i Homininae)[potrzebne źródło]. Do pierwszej zaliczany jest tylko jeden rodzaj - orangutan, do drugiej pozostałe 3 rodzaje żyjące współcześnie i kilka wymarłych. Do żyjących współcześnie zaliczono szympansa, goryla i człowieka. Wszystkie wymienione rodzaje były wcześniej klasyfikowane w randze gatunków. Badania wykazały jednak istotne różnice pomiędzy populacjami każdego z nich, co doprowadziło do rewizji systematycznej, w wyniku której obecnie wyróżnia się po dwa gatunki orangutanów, goryli i szympansów, natomiast klasyfikacja gatunków z rodzaju Homo nie została jednoznacznie ustalona.
| Systematyka rodziny | ||
|---|---|---|
| Podrodzina | Rodzaj | Gatunki |
| Ponginae | Pongo - orangutan |
Pongo abelii - orangutan sumatrzański • Pongo pygmaeus - orangutan borneański |
| Homininae | Gorilla - goryl |
Gorilla beringei - goryl wschodni • Gorilla gorilla - goryl zachodni |
| Pan - szympans |
Pan paniscus - szympans karłowaty • Pan troglodytes - szympans zwyczajny | |
| Homo - człowiek |
Homo sapiens - człowiek rozumny | |
Przypisy
- ↑ Gyula Gyenis, New findings – new problems in classification of hominids, Acta Biol Szeged 46(1-2):57-60 (2002) format pdf (en)
- ↑ Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) (en). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 21 maja 2008].
[edytuj] Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Myers, P.: Hominidae (en). (On-line), Animal Diversity Web, 2001. [dostęp 21 maja 2008].
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) (en). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 21 maja 2008].
|
|||||||||||
