Volapük

Z Wikipedii

volapük
Obszar	(cały świat)
Liczba mówiących	25-30 ?
Ranking	(poza pierwszą 100.)
Klasyfikacja genetyczna	Języki sztuczne *volapük
Pismo	zmodyfikowany łaciński
Status oficjalny
Regulowany przez	?
Kody języka
ISO 639-1	vo
ISO 639-2	vol
SIL	VOL
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku volapük W Wikisłowniku: Słownik języka volapük

Volapük (spolszczenie volapik lub wolapik, nazwa oznacza 'język (ogólno)światowy') – sztuczny (planowy) język opracowany w 1879 roku przez niemieckiego księdza Johanna Martina Schleyera, który wierzył, że robił to z nakazu Boga. Powstał w oparciu o łacinę, niemiecki, francuski i angielski, przy czym najwięcej elementów pochodzi z tego ostatniego.

[edytuj] Historia

W roku 1880 ukazała się obszerna gramatyka języka, "Volapük – die Weltsprache", rok później zaczęto regularnie wydawać gazetę "Volapükabled", wokół której skoncentrowało się życie społeczności użytkowników języka.

Volapük zyskał w pewnym okresie znaczną popularność – w 1889 roku, a więc jeszcze w dwa lata po ukazaniu się esperanto, istniało 316 podręczników w 25 językach, 283 kluby i 25 gazet; działało 1600 dyplomowanych nauczycieli języka. W tym czasie aktywnych użytkowników języka było ok. 200 tys., głównie na kontynencie europejskim i amerykańskim, a więc więcej niż miał jakikolwiek język sztuczny poza esperanto.

Opracowana przez Schleyera gramatyka, zgodnie z zaleceniami XVII-wiecznych filozofów, charakteryzowała się prostotą. Wyrazy były jednak zniekształcane tak, że niełatwo można było odczytać pochodzenie użytych słów. Volapük pomimo, że był z założenia aposterioryczny, przez zniekształcenie słownictwa był trudny do opanowania pamięciowego. Przykładem przeobrażeń są słowa "stuk" (od "construction") i "cin" (od "machine"), a także sama nazwa języka – "vol" (świat) i "pük" (język) pochodzą od angielskich wyrazów "world" i "speech". Wyrazy mało zmienione lub identyczne z pierwowzorami (np. "vin" – wino, "sal" – sól) stanowią bardzo małą część słownictwa. Trudność czynnego opanowania spowodowała, że nawet podczas oficjalnych kongresów pomagano sobie użyciem innych języków (sam autor miał problemy z płynnym wyrażaniem myśli w volapüku).

W roku 1887 założone przez Benjamina Franklina Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne w Filadelfii powołało komisję, mającą zbadać użyteczność projektu Schleyera jako języka międzynarodowego. Volapük oceniono negatywnie, jako nie spełniający podstawowych warunków (wymagano m.in. fonetycznej ortografii i prostej gramatyki). Od tej pory język był sukcesywnie wypierany przez znacznie łatwiejszy w nauce projekt Zamenhofa.

W 1931 roku Arie de Jong dokonał rewizji volapüku, m.in. wprowadzając do alfabetu głoskę "r" oraz zmieniając wiele zniekształconych słów. Reforma początkowo została powszechnie przyjęta przez niemal wszystkich zwolenników języka, ale później została zarzucona. Volapük był trapiony przez walki wokół proponowanych reform i zasad kierowania językiem. Od początku XX wieku dawni zwolennicy języka zaczęli przechodzić na esperanto lub tworzyć własne języki, często będące "zreformowanym" volapükiem. Tak powstał m.in. w roku 1901 idiom neutral, a w 1903 – latino sine flexione.

Język volapük ożył w pewnej mierze po pojawieniu się Internetu – istnieje kilka pocztowych grup dyskusyjnych, a także Wikipedia w tym języku, która w lecie 2007 r. przekroczyła 100 tys. haseł.

Duże zbiory publikacji w tym języku istnieją w Internacia Esperanto-Muzeo w Wiedniu, American Philosophical Society w Filadelfii, (http://www.amphilsoc.org/library/mole/v/volapuk.htm), oraz Centre de documentation et d'étude sur la langue internationale w Chaux-de-Fonds, Szwajcaria.

[edytuj] Wymowa

Schleyer proponował alternatywną postać umlautów, ale była rzadko używana.

litera	IPA
a	[a]
ä	[ɛ]
b	[b]
c	[ʧ] lub [ʤ]
d	[d]
e	[e]
f	[f]

litera	IPA
g	[ɡ]
h	[h]
i	[i]
j	[ʃ] lub [ʒ]
k	[k]
l	[l]
m	[m]

letter	IPA
n	[n]
o	[o]
ö	[ø]
p	[p]
r	[r] (dodane w 1931)
s	[s] lub [z]
t	[t]

letter	IPA
u	[u]
ü	[y]
v	[v]
x	[ks] lub [gz]
y	[j]
z	[ʦ] lub [ʣ]

Uwaga: ä, ö i ü zastępuje się czasem przez ay, oy i uy (porównaj niemieckie ae, oe, ue).

[edytuj] Gramatyka

[edytuj] Zaimki

ob – ja	obs – my
ol – ty	ols – wy
om – on	oms – oni (mężczyźni)
of – ona	ofs – one (kobiety)
on – ono	ons – oni/one (mieszane lub nijakie)

[edytuj] Deklinacja

deklinacja	l. pojedyncza	l.mnoga
mianownik	vol (świat)	vols (światy)
dopełniacz	vola (świata)	volas (światów)
celownik	vole (światu)	voles (światom)
biernik	voli (świat)	volis (światy)

[edytuj] Koniugacja

Koniugacja w wolapiku jest dosyć rozbudowana. Tutaj przykład czasownika "löf" (= kochać,utworzone na podstawie angielskiego "love") porównany z odmianą niemieckiego lieben:

Bezokolicznik kończy się na ön, np.:

löfön – kochać

Końcówki fleksyjne równają się zaimkom. Jak w polskim, zaimki można pominąć.

löfob – kocham	löfobs – kochamy
löfol – kochasz	löfols – kochacie
löfom – (on) kocha	löfoms – (oni – mężczyźni) kochają
löfof – (ona) kocha	löfofs – (one – kobiety) kochają
löfon – (ono) kocha	löfons – (oni/one – mieszane lub nijakie) kochają

System czasów przypomina łaciński lub niemiecki, ale formy poszczególnych czasów tworzy się za pomocą jednosamogłoskowych przedrostków. Formy strony biernej tworzy sie za pomocą spółgłoski "p" (w czasie teraźniejszym cząstki ("pa").

löfob (Präsens, ang. Present) – ich liebe – kocham	palöfob – ich werde geliebt – jestem kochany
älöfob(Imperfekt, ang. Past) – ich liebte – kochałem	pälöfob – ich wurde geliebt – byłem kochany
elöfob (Perfekt, ang. Present Perfect) – ich habe geliebt – pokochałem	pelöfob – ich bin geliebt worden – zostałem pokochany
ilöfob (Plusquamperfekt, ang. Past Perfect) – ich hatte geliegt – kochałem był	pilöfob – ich war geliebt worden – "byłem był kochany"
olöfob (Futur I, ang. Futere) – ich werde lieben – będę kochał	polöfob – ich werde geliebt werden – będę kochany
ulöfob (Futur II, ang. Future Perfect) – ich werde geliebt haben – "będę miał kochane"	pulöfob – ich werde geliebt worden sein – "będę były kochany"

[edytuj] Przykład

Przykładowy tekst (modlitwa "Ojcze Nasz"):

O Fat obas, kel binol in süls, paisaludomöz nem ola!
Kömomöd monargän ola!
Jenomöz vil olik, äs in sül, i su tal!
Bodi obsik vädeliki govolös obes adelo!
E pardolös obes debis obsik,
äs id obs aipardobs debeles obas.
E no obis nindukolös in tendadi;
sod aidalivolös obis de bas.
Jenosöd!

[edytuj] Krytyka

Różnice zmieniające znaczenie są często bardzo niewielkie, więc wiele słów jest trudnych do rozróżnienia.

Dźwięki ö ([ø]) i ü ([y]) są dla dużej części ludzkości trudne do wymówienia, a autor, Johann Martin Schleyer, wyeliminował drżące [r] ze swojego języka, aby ułatwić dostęp do wolapiku Chińczykom (Schleyer zakładał, że Chińczycy nie rozróżniają "l" i "r", co jest prawdą tylko w odniesieniu do mieszkańców południa Chin, posługujących się dialektem kantońskim).

Międzynarodowe słowa nie pojawiają się lub są tak zniekształcone, że nie można ich rozpoznać.