Wanda Wasilewska

Z Wikipedii

Wanda Wasilewska (ur. 21 stycznia 1905 w Krakowie, zm. 29 lipca 1964 w Kijowie) – polska i radziecka działaczka komunistyczna, pisarka i polityk, od lipca do września 1944 wiceprzewodnicząca PKWN, pułkownik Armii Czerwonej.

Spis treści 1 Dzieciństwo i młodość 2 II Rzeczpospolita 3 Pierwsza okupacja radziecka na Kresach 4 Działalność w latach 1941-45 5 Okres po II wojnie światowej 6 Życie prywatne 7 Twórczość 8 Kult (?) Wasilewskiej w PRL 9 Ocena współczesnych 10 Przypisy 11 Bibliografia 12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Dzieciństwo i młodość

Urodziła się w Galicji w rodzinie działacza niepodległościowego z PPS Leona Wasilewskiego, bliskiego współpracownika Józefa Piłsudskiego. Studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie doktoryzowała się w 1927.

[edytuj] II Rzeczpospolita

Działaczka Związku Młodzieży Socjalistycznej i Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. W młodości pracowała jako dziennikarka i nauczycielka. Członkini Związku Nauczycielstwa Polskiego (z którego wykluczono ją za działalność komunistyczną). W okresie międzywojennym współpracowała z wieloma lewicowymi pismami, m.in. "Naprzód", "Robotnik", "Dziennik Popularny", "Oblicze Dnia". Przez długi czas redaktorka "Płomyka" i "Płomyczka", gdzie oskarżano ją o przemycanie w pismach dla dzieci treści komunistycznych (m.in. Maria Dąbrowska).

Mimo radykalnych poglądów nie związała się z partią komunistyczną, lecz śladem ojca wstąpiła do PPS, gdzie szybko została członkiem Rady Naczelnej (1934-37). W partii socjalistycznej była zwolenniczką koncepcji jednolitofrontowych, walczyła z "odchyleniem prawicowo-oportunistycznym". Podczas strajków murarzy w Krakowie na początku lat trzydziestych poznała działacza Mariana Bogatko, którego z czasem poślubiła (Bogatko został w końcu 1939 skrytobójczo zamordowany przez NKWD)^[1] . Poza PPS działała w "Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela" (wraz z Teodorem Duraczem i Wacławem Barcikowskim). W 1936 roku była jednym z organizatorów Kongresu Kultury we Lwowie, który przekształcił się w antysanacyjną demonstrację. Ze względu na koneksje ojca piłsudczycy nie odważyli się jednak uwięzić Wasilewskiej, Leon Wasilewski często zresztą używał swoich znajomości wstawiając się za córką, np. gdy w 1934 prosiła MSW o zgodę na wyjazd do ZSRR.

[edytuj] Pierwsza okupacja radziecka na Kresach

We wrześniu 1939 wraz ze Stanisławem Dubois i innymi działaczami lewicy przedostała się do Kowla, który po 17 września zajął ZSRR (Wasilewska skomentowała to po latach: "uciekałam w stronę Związku Radzieckiego, a Związek Radziecki przyszedł do mnie..."). Przyjęła obywatelstwo radzieckie i zamieszkała we Lwowie (jednak bez matki, która pozostała w okupowanej przez Niemców Warszawie), gdzie objęła faktyczne kierownictwo nad grupą polskich i ukraińskich komunistów. Zorganizowała pismo Czerwony Sztandar, zamieszczając tam swoje artykuły.

Miała osobisty kontakt z Józefem Stalinem, rychło pojawiły się plotki o ich romansie, których nigdy nie potwierdzono - większość historyków wyklucza uczuciową więź między Wasilewską a Dżugaszwilim.

Uczestniczyła aktywnie w kampanii do pseudowyborów z października 1939 (wybierano zgromadzenia Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi). Na początku 1940 nominowano ją do funkcji członka Rady Najwyższej ZSRR z okręgu Lwów. Sama o sobie mówiła, pół żartem pół serio, jako o "byłej Polce" (ja bywszaja Polka!). We Lwowie została w 1940 dyrektorką Teatru Dramatycznego. W tym samym roku zaangażowała się tam w obchody 85 rocznicy śmierci Adama Mickiewicza.

W 1940 z okupowanej Warszawy sprowadziła przy współpracy NKWD i gestapo swoją córkę Ewę Szymańską (matka Wanda nie zgodziła się na wyjazd) oraz pełne wyposażenie swego mieszkania.

[edytuj] Działalność w latach 1941-45

Jeszcze przed zajęciem Lwowa przez Niemców w czerwcu 1941 wyjechała w głąb ZSRR, gdzie wraz z Jerzym Putramentem założyła pismo "Nowe Widnokręgi". Wstąpiła do Armii Czerwonej i została jej korespondentem wojennym. Współuczestniczyła w powołaniu polskiej 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki oraz 1 Armii Wojska Polskiego. Z jej inicjatywy powołano tam polskiego kapłana. Z rozkazu Stalina stworzyła Związek Patriotów Polskich, którego została szefową. Miała swój udział w uwolnieniu z łagrów wielu zesłanych tam Polaków, m.in. Andrzeja Witosa. W 1944 z ramienia PPR mianowano ją wiceszefową PKWN.

[edytuj] Okres po II wojnie światowej

Po 1945 nie zdecydowała się wrócić do Polski, obawiała się negatywnej reakcji społeczeństwa na jej działalność w latach 1939-41, choć większość jej biografów twierdzi, że o pozostaniu z ZSRR bardziej zdecydował bliski związek uczuciowy z ukraińskim pisarzem partyjnym Ołeksandrem Kornijczukiem - zamieszkali razem w Kijowie przy ulicy Liebknechta. Przez parę kadencji Wasilewska była deputowaną do Rady Najwyższej ZSRR, mimo iż nigdy do końca nie nauczyła się języka ukraińskiego, a rosyjskim władała nienajlepiej. Po wojnie działała w ruchach pokojowych (Światowa Rada Pokoju), z racji czego często wyjeżdżała zagranicę, bywała też wiele razy w Warszawie, gdzie wraz z mężem mieli oddanych znajomych i przyjaciół.

Zmarła latem 1964 na zawał serca w Kijowie, po paru dniach po powrocie z letniska Pluty. Pochowano ją na kijowskim cmentarzu Bajkowo, ze strony polskiej w pogrzebie uczestniczyli Wincenty Kraśko i Jerzy Putrament. Na koszt rządu Związku Radzieckiego wystawiono Wasilewskiej marmurowy nagrobek z polskim napisem, który można podziwiać do dziś.

[edytuj] Życie prywatne

Była trzykrotnie zamężna: pierwszy raz z robotnikiem kolejowym z Tuchowa i studentem matematyki Romanem Szymańskim (ślub wzięli w lutym 1925 w krakowskim kościele), z którym miała córkę Ewę (ur. 1928). Po śmierci Szymańskiego na tyfus związała się z Marianem Bogatko, murarzem, działaczem PPS i pierwowzorem postaci Anatola z "Obliczy dnia". Ślub wzięli w obrządku kalwińskim w 1936 roku (na warszawskim Lesznie) przed planowanym wyjazdem do ZSRR. Żyli ze sobą jeszcze kilka lat, Bogatko mieszkał w latach 1939-40 z Wasilewską we Lwowie przy ul. Zagórzańskiej (dom wynajmowała siostra Wandy Halszka, po 1945 na emigracji w Londynie), dopóki nie został w kwietniu 1940 roku zamordowany skrytobójczo przez NKWD.

Ostatni związek małżeński zawarła Wasilewska z ukraińskim pisarzem Ołeksandrem Kornijczukiem.

Była jedną z trzech córek Leona Wasilewskiego i Wandy z Zieleniewskich (siostrami jej były Halszka Wasilewska zamężna Niemiec i Zofia Aldona Woźnicka). Po osiedleniu się w Kijowie poświęciła się bez reszty wychowywaniu swego wnuka Piotra, syna Ewy Szymańskiej i działacza Komunistycznej Partii Hiszpanii. Razem z Wasilewską i Kornijczukiem w Kijowie zamieszkała Zofia Aldona Woźnicka oraz sprowadzona w 1945 roku z Warszawy matka Wanda (zm. 1978).

Z Wasilewską związany był rodzinnie ukraińsko-sowiecki pisarz Natan Rybak (był mężem siostry Ołeksandra Kornijczuka).

Po 1945 kontynuując działalność polityczną w Radzie Najwyższej i tzw. ruchach pokojowych coraz bardziej wycofywała się w życie prywatne: zakupiwszy wraz z mężem działkę w Plutach pod Kijowem, poświęcała czas uprawie owoców i warzyw, spotkaniom z przyjaciółmi i wypoczynkowi po kilkudziesięciu latach działalności partyjnej.

[edytuj] Twórczość

Wanda Wasilewska była prekursorką realizmu socjalistycznego w literaturze polskiej. Mimo, iż jej twórczość nie jest dziś oceniana wysoko, ma na swoim koncie liczne powieści, a także trochę wierszy (które pisywała w młodości "do szuflady"). Najważniejsze książki to: "Oblicze dnia" (1934), "Ojczyzna" (1935), "Pieśń nad Wodami" (trylogia, 1940, 1950, 1952), "Tęcza" (1944), "Po prostu miłość" (1945). Wydawała też powieści dla młodzieży: "Królewski syn" (1933), "Kryształowa Kula Krzysztofa Kolumba" (1934), "Legenda o Janie z Kolna" (1936), "Pokój na poddaszu" (1954; w okresie PRL-u lektura w 5 klasie szkoły podstawowej).

[edytuj] Kult (?) Wasilewskiej w PRL

Po II wojnie światowej imieniem Wandy Wasilewskiej nazwano w Polsce i w ZSRR niezliczoną ilość ulic, placów i szkół; za III RP nazwy te uległy zmianie. W latach siedemdziesiątych została patronką Wojskowego Instytutu Historycznego w Rembertowie.

[edytuj] Ocena współczesnych

Mimo oficjalnego kultu jej osoby po 1945 w Polsce Ludowej dla większości Polaków Wasilewska stała się symbolem zdrady narodowej i zaprzaństwa. Maria Dąbrowska nazwała ją w swych pamiętnikach liżydupą Stalina, Marian Hemar poświęcił jej jedną ze swych fraszek (Madame Wasilewska), gdzie zgryźliwie sportretował ją jako sowieckiego pachołka.

Krytycznie o Wasilewskiej wypowiadali się nawet polscy komuniści: mnóstwo uprzedzeń zachował w stosunku do niej gen. Zygmunt Berling (oskarżał ją, nieco obłudnie, o chęć podporządkowania Polski Rosji), ośmieszał w swoich pamiętnikach skonfliktowany z nią Włodzimierz Sokorski. Niechęć budziła nawet u Władysława Gomułki, który odmówił w 1961 organizacji większych uroczystości upamiętniających nauczycielski strajk z 1936.

Honoru Wandy Wasilewskiej w Polsce broni(ło) małżeństwo Eleonory i Bronisława Syzdków, podkreślając, że Wasilewska i tak nie miała większego wpływu na politykę Stalina odnośnie Polski (Wissarionowicz mógł uczynić z Polski 17. republikę nawet bez Wasilewskiej), a w trakcie swej działalności w ZSRR wielu Polakom pomogła, wyciągając ich z więzienia, łagru czy gotowego już transportu na Sybir (Janina Broniewska po latach wspominała, że ocalała jedynie dzięki przysłanej do Kazachstanu z polecenia Wasilewskiej kołdrze).

Abstrahując od oceny ideowej Wasilewskiej, przez współczesnych była widziana jako osoba autentycznie zaangażowana w pracę społeczną (wspomina o tym Marek Edelman w artykule Joanny Szczęsnej z 2001), skłonna do poświęceń i wyrzeczeń (po latach wspominano wożenie paczek do więźniów politycznych w II RP), o wyjątkowym talencie do przemówień, donośnym głosie.

Krytycy Wasilewskiej są skłonni wypominać jej polityczną naiwność, infantylizm, skrajną jednostronność w widzeniu rzeczywistości, skłonność do zbytków i luksusu (we wspomnieniach z 1964 roku narzekała, że w 1939 brakowało jej w Kowlu kawy, po 1945 - wg niektórych - miała żyć w Kijowie w przepychu), a także polityczny cynizm ocierający się wręcz o butę (słynne zapytanie do wyciągniętego przez nią z łagru Andrzeja Witosa ciekawe jaka jest teraz pogoda w Komi?).

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Aleksander Wat Mój Wiek Warszawa 1990
• Helena Zatorska Wanda Wasilewska, Warszawa 1977
• Adam Ciołkosz, Wanda Wasilewska : dwa szkice biograficzne, Polonia Book Fund: Londyn 1977.
• Eleonora Salwa-Syzdek, Działalność Wandy Wasilewskiej w latach drugiej wojny światowej, Warszawa 1981
• oprac. Eleonora Salwa-Syzdek, Wanda Wasilewska we wspomnieniach, Warszawa 1982
• Eleonora Syzdek, W jednym życiu - tak wiele, Warszawa 1965

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Portret Wandy Wasilewskiej w "Wysokich obcasach" (aut. Joanna Szczęsna)