Grudziądz

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°29'33" N 18°46'34" E53.4925 18.7761111 (Grudziądz)

Grudziądz
Herb Grudziądza Flaga Grudziądza
Dewiza: Miasto na szczęście
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina  - rodzaj	Grudziądz miejska
Założono	XI w.
Prawa miejskie	18 czerwca 1291
Prezydent miasta	Robert Malinowski
Powierzchnia	57,76 km²
Położenie	53° 29'33'' N 18° 46'34'' E
Wysokość	50 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość	99 09029 1716 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	(+48) 056
Kod pocztowy	86-300 do 86-311
Tablice rejestracyjne	CG
Położenie na mapie Polski Grudziądz
TERC10 (TERYT)	046201
Miasta partnerskie	Czerniachowsk Falun Gütersloh
Urząd miejski3 ul. Ratuszowa 1 86-300 Grudziądz tel. 056 451 02 00; faks 056 462 58 12 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Grudziądz (niem. Graudenz, łac. Graudensis, ros. Грудзёндз) – miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim nad Wisłą. W latach 1975-1998 miasto leżało w administracyjnych granicach województwa toruńskiego. Liczba mieszkańców miasta wynosi prawie 100 tys. co daje mu 4 miejsce pod względem wielkości w województwie i 40 miejsce w Polsce. Miasto ciągnie się w kierunku południkowym ponad 12,5 km, w kierunku równoleżnikowym tylko 6,2 km. Na południe od ujścia Osy wznosi się Kępa Forteczna (86,1 m n.p.m.), zaś na południe od niej - Kępa Strzemięcińska (79,3 m n.p.m.)

Grudziądz leży na 835 kilometrze biegu Wisły. Szerokość koryta rzeki w obrębie miasta wynosi od 320 do 500 m, a spadek rzeki - 0,18%. Głębokość koryta dochodzi do 9 m.

Grudziądz jest "stolicą" regionu zamieszkałego przez ok. 250 tys. mieszkańców. Region obejmuje swoim zasięgiem środkową część Pomorza Nadwiślańskiego. W Grudziądzu ma siedzibę Starostwo Powiatowe, natomiast jako miasto wydzielone wypełnia zadania powiatu grodzkiego. Najbliżej położone miasta to: Chełmno, Jabłonowo Pomorskie, Łasin, Nowe nad Wisłą, Świecie nad Wisłą, oraz Wąbrzeźno. Laskowice Pomorskie, leżące za Wisłą są najbliższym dużym węzłem kolejowym.

W 2006 roku rozpoczęły się dwie największe inwestycje drogowe w regionie:

• budowa autostrady A1, która w etapie pierwszym połączy Nowe Marzy pod Grudziądzem z Trójmiastem na północy, w drugim z Toruniem a następne z przejściem drogowym z Czechami lub Słowacją;
• budowa pierwszej obwodnicy Grudziądza, która umożliwi wyprowadzenie ruchu tranzytowego

Spis treści 1 Historia 1.1 Kalendarium 2 Warunki naturalne 2.1 Zbiorniki wodne 3 Klimat 3.1 Położenie miasta 3.2 Nasłonecznienie 3.3 Zachmurzenie 3.4 Temperatura 3.5 Opady 3.6 Wiatr 4 Zabytki 5 Hejnał grudziądzki 6 Demografia 6.1 Populacja 6.2 Wyznania wiary 6.3 Niepełnosprawni w Grudziądzu 6.4 Osiedla Grudziądza 6.5 Powierzchnia miasta 7 Gospodarka i infrastruktura 7.1 Komunikacja 7.1.1 Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu 7.2 Straż Pożarna w Grudziądzu 7.3 Miejski Zakład Komunikacji 7.4 Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia 7.5 Dealerzy 7.6 Sklepy wielkopowierzchniowe 7.6.1 Planowane lub w budowie 8 Polityka i współpraca zagraniczna 8.1 Główne urzędy i instytucje 8.2 Politycy 8.3 Miasta partnerskie 9 Edukacja 9.1 Astronomia 10 Kultura i sztuka 10.1 Centrum Kultury Teatr 10.2 Biblioteka Miejska w Grudziądzu 10.3 Muzeum w Grudziądzu 10.4 Chóry 10.5 Kina 10.6 Inne atrakcje 11 Opieka zdrowotna 12 Cmentarze 13 Kościoły i związki wyznaniowe 13.1 Inne 13.2 Kościoły Grudziądza 14 Media 14.1 Obecne 14.2 Historyczne 15 Sport i rekreacja 15.1 Kluby sportowe 15.2 Kluby i stowarzyszenia osób niepełnosprawnych 15.3 Baseny 15.4 Inne 16 Osoby związane z Grudziądzem 16.1 Honorowi obywatele 16.2 Urodzeni w Grudziądzu 16.3 Prezydenci Grudziądza 17 Grudziądz jako garnizon wojskowy 17.1 Jednostki stacjonujące przed 1939 17.2 Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane) 17.3 Jednostki stacjonujące po 1945 18 Ciekawostki 18.1 Legendy i mity związane z Grudziądzem[8] 18.1.1 Oblężenie Grudziądza przez Szwedów 18.1.2 Jadwiga przy studni zamkowej 18.1.3 Jak Mikołaj Kopernik zaprojektował kanał Trynka 18.1.4 Nieszczęśliwa miłość Katarzyny i Johana 19 Przypisy 20 Bibliografia 21 Zobacz też 22 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Ks. Stanisław Kujot dość dokładnie opisuje chrześcijańskie początki Grudziądza (oraz nazwę miejscowości) na podstawie analizy istniejących po dziś dzień dokumentów: "[...]... Tak samo się rzecz miała z ziemią chełmińską, która do Mazowsza należała i z niem razem w pierwszej połowie rządów Bolesława Chrobrego do państwa polskiego weszła. Mazowsze przedwiślanskie należało do Polski już za Mieszka I. Stosunek zaś ten zależności obu ziemi do Polski nie był przejściowy tylko, lecz trwały, bo zastajemy go jeszcze za Bolesława Śmiałego, kiedy tenże około r. 1065 zamierzając jakieś nowe biskupstwo założyć, prócz innych grodów mu także Grudziądz – Grudenczh – , a w Chełmnie – in Culmine – każdy dziewiąty targ, to jest dochody książęce z niego, i opłatę z karczem – nonum forum cum tabernario – , wreszcie wszystkie przewozy przez Wisłę od ujścia Bzury aż po morze – transitus omnes per Wyslam a Camen usque ad marę – wyznaczył." W. Kętrzyński domyśla się, że darowizny te dla biskupstwa płockiego przeznaczone były. Nie było zaś przykładu, by chrześcijański książę ziemię jakąś z samodzielności wyzuł, a przy pogaństwie zostawił, owszem za podbiciem szło z powszechnego zwyczaju nawracanie. Choć tedy pisane źródła, których w kraju współczesnych albo bliskoczesnych brak zupełnie, o sprawie tej tak ważnej milczą, wniosek sam się nasuwa, że i Piastowie chrześcijańscy na dolnym powiślu, o ile ono do państwa ich należało, tak samo sobie postąpili...[...]^[1]

Miasto zostało założone w roku 1291 na prawie chełmińskim. W dawnych tekstach występuje pod różnymi określeniami: Grudenc, Grudencz, Grawdencz, Graudentum, Grudentz, Grudenz, Graudenz. Badacze od wielu lat spierają się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród, inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły żywiołu pruskiego.

[edytuj] Kalendarium

• 1064 - prawdopodobnie pierwsza wzmianka o grodzie Grudziądz
• 11 kwietnia 1065 - datę tę przyjmuje się za metrykę miasta
• 1207 - objęcie ziemi chełmińskiej z Grudziądzem przez Konrada mazowieckiego
• 1218 - nadanie miasta biskupowi Chrystianowi
• 1231 - objęcie Grudziądza przez Krzyżaków
• 18 czerwca 1291 - Został wystawiony akt lokacyjny miasta, regulujący prawnie jego granice i nadający mu prawo chełmińskie.
• przełom lipca i sierpnia 1410 - krótkotrwałe zajęcie miasta i zamku przez wojska króla Jagiełły
• 8 lutego 1454 - zdobycie miasta przez oddziały Związku Pruskiego - koniec władzy Krzyżaków
• 19 października 1466 - II pokój toruński - Grudziądz i całe Prusy Królewskie przyznane Polsce
• 21 marca 1522 - Mikołaj Kopernik na odbywającym się w Grudziądzu Sejmiku Generalnym Prus Królewskich wygłosił traktat o monecie De aestimatione monetae
• 1622 - przybycie jezuitów
• 12 marca 1624 - przybycie benedyktynek
• 1655-1659 - okupacja szwedzka
• 1703 - kolejna okupacja szwedzka
• 1707 - 1718 - okupacja rosyjska
• 21 września 1772 - I rozbiór polski, Grudziądz w niewoli pruskiej
• 6 czerwca 1776 - początek budowy cytadeli
• 1801 - początek rozbiórki zamku krzyżackiego
• 1806/1807 - próby zdobycia Grudziądza przez wojska napoleońskie, udaremnione przez Courbiere'a
• 23 stycznia 1920 - powrót Grudziądza do Polski po 147 latach pruskiej niewoli
• 15 sierpnia 1920 - powołanie do życia Centralnej Szkoły Jazdy w Grudziądzu, która dała początek Centrum Wyszkolenia Kawalerii
• 26 czerwca - 27 lipca 1925 - Pomorska Wystawa Rolnictwa i Przemysłu
• 4 września 1939 - początek okupacji niemieckiej, masowe zbrodnie hitlerowców w mieście i na Księżych Górach
• 6 marca 1945 - zdobycie miasta przez Armię Czerwoną
• 27 maja 1990 - pierwsze po wojnie demokratyczne wybory do Rady Miejskiej
• 30 października 2006 - wizyta Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w Grudziądzu, pierwsza wizyta głowy państwa od 1936 roku.

[edytuj] Warunki naturalne

Grudziądz jest położony na Pomorzu Nadwiślańskim, na prawym brzegu Wisły. Położenie miasta w połowie drogi między portami północy i dużymi ośrodkami gospodarczymi (jak np. Bydgoszcz, Toruń), jak również na najkrótszym szlaku, łączącym zachód Polski z Warmią i Mazurami. Z racji położenia miasto od zawsze odgrywało ważną rolę. Na mapie administracyjnej Polski, Grudziądz leży w województwie kujawsko-pomorskim, i wypełnia zadania powiatu grodzkiego. Jest ono również siedzibą starostwa powiatowego, obejmującego swoim zasięgiem 6 gmin. W jego północnej części dominuje zabudowa jednorodzinna, centralną część miasta stanowi stara, zabytkowa zabudowa śródmiejska, natomiast w południowej usytuowane są dzielnice przemysłowo-składowe, a także duże osiedla mieszkaniowe z "wielkiej płyty". Grunty miasta należą do: Skarbu Państwa (27,5%), Miasta Grudziądz (40,1%), mienia prywatnego (28,3%) oraz (4,1%) do podmiotów gospodarczych (kościołów, związków wyznaniowych). Grudziądz położony jest w Kotlinie Grudziądzkiej, której powierzchnia wynosi około 240 km2, długość 20 km a szerokość 18 km. Jej cechą charakterystyczną są trzy tzw. kępy, które wznoszą się ponad 60 m nad poziom doliny Wisły. Największą z nich jest Kępa Forteczna, wznosząca się na wysokość 86,1 m n.p.m. Pozostałe dwie kępy to Kępa Strzemięcińska i Górnej Grupy. Miasto może pochwalić się bogatymi zasobami czwartorzędowych wód podziemnych. Grudziądz i jego okolice, zaliczone zostały do obszarów najwyższej ochrony w podziale na Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Polski i oznaczone jako zbiornik nr 129.

[edytuj] Zbiorniki wodne

• Jezioro Rudnickie Wielkie
• Jezioro Tarpno
• Jezioro Rządz

Na terenie Basenu Grudziądzkiego jeziora zajmują 1,32% powierzchni.

[edytuj] Klimat

[edytuj] Położenie miasta

Grudziądz położony jest w strefie klimatycznej umiarkowanej. Napływ różnorodnych mas powietrza powoduje, że teren ten odznacza się dużą zmiennością pogody oraz dużymi wahaniami przebiegu typów pogody. Istotną rolę dla klimatu odgrywa kotlinalne ukształtowanie obszaru i znaczne różnice wysokości w poszczególnych strefach Basenu Grudziądzkiego.

[edytuj] Nasłonecznienie

Średnie dzienne nasłonecznienie wynosi od 6 do 8 h. Największe przypada w maju (7-8 h), najmniejsze w grudniu (1,3 h). Roczna ilość czasu nasłonecznienia wynosi około 1600 h.

[edytuj] Zachmurzenie

Średnie roczne zachmurzenie waha się między 6 - 8,5. Największe jest w listopadzie, najmniejsze w czerwcu.

[edytuj] Temperatura

Średnia roczna temp. wynosi 8°C. Najgorętszym miesiącem roku jest lipiec (ok. 19°C), a najzimniejszym styczeń (–3°C). Ważnym elementem klimatycznym są przymrozki. Okres występowania przymrozków dochodzi do 160 dni na rok.

[edytuj] Opady

Średnio rocznie opady atmosferyczne wynoszą ok. 500 mm. Jednak jest to parametr o dużym rocznym zróżnicowaniu od 295 mm do 757 mm. Średnia roczna ilość dni z opadami wynosi około 140 mm.

[edytuj] Wiatr

Wiatry wieją najczęściej z kierunku południowo-zachodniego i są formowane pod wpływem kierunku biegu doliny Wisły. Prędkość wiatrów wiejących w Grudziądzu wynosi średnio około 3 m/s.

[edytuj] Zabytki

• średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta
• mury miejskie z XIV/XV w. (m.in. Brama Wodna)
• na wzgórzu zamkowym pozostałości zamku krzyżackiego z XIV w. (ruiny wysadzonej przez Niemców w 1945 wieży "Klimek", wejście do kaplicy zamkowej )
• kościół św. Mikołaja (fara, obecnie kolegiata) z XIII-XV w.
• Kamienice na Starym Mieście w Grudziądzu
• zabudowania Starego Miasta
• od strony Wisły zespół spichrzów z XIII-XVII w.
• barokowy zespół pojezuicki: kościół św. Franciszka Ksawerego z XVIII w., kolegium z XVII-XVIII w. (obecnie Urząd Miejski)
• barokowy zespół poklasztorny benedyktynek: budynki klasztorne z XVII-XVIII w., tzw. Pałac Opatek z XVIII w., kościół Św. Ducha z XVI w., przebudowany w XVII w.
• zespół poklasztorny reformatów z poł. XVIII w., kościół Św. Krzyża i klasztor, obecnie więzienie
• cytadela, której obroną wsławił się Courbiere z przełomu XVIII i XIX w.
• Poliptyk Grudziądzki (przełom XIV i XV wieku) jest to gotycka malowana nastawa ołtarzowa pochodząca z kaplicy zamku krzyżackiego w Grudziądzu. Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie.
• Zabytki Grudziądza znajdują się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego.
• Gmach Wyższej Szkoły Realnej w Grudziądzu
• Gmach dawnego Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu
• Dawna loża masońska w Grudziądzu
• Synagoga w Grudziądzu

[edytuj] Hejnał grudziądzki

Grudziądzki hejnał odegrano po raz pierwszy z wieży zamkowej "Klimek" na Górze Zamkowej pod koniec 1935 roku. Odtąd codziennie w samo południe grano go aż do wybuchu II wojny światowej. Twórcą hejnału był kapelmistrz 64PP - Stanisław Szpulecki. Po wojnie wznowiono jego odgrywanie z wieży ratusza w 1956 r. Ponownie po przerwie zaczęto nadawać hejnał 18 czerwca 1995 r.

[edytuj] Demografia

[edytuj] Populacja

Ludność miasta liczy obecnie ok. 100 tys. mieszkańców, z czego ponad 15% to dzieci i młodzież w wieku do 15 roku życia. W wieku produkcyjnym jest ok. 70% społeczeństwa.

Do 1994 roku liczba mieszkańców Grudziądza systematycznie powiększała się (w latach 1980-1994 wzrost wynosił prawie 15%), jednak w ostatnich latach ma miejsce ujemny przyrost rzeczywisty ludności. Gęstość zaludnienia kształtuje się na poziomie charakterystycznym dla dużych miast Polski, wynosi 1690 osób na 1 km2 (stan na 2004 rok). Większość mieszkańców stanowią kobiety (ok. 51 tys.). W mieście społeczność jest głównie zatrudniona jest w branży produkcyjnej, w handlu i usługach, edukacji, administracji oraz ochronie zdrowia.

[edytuj] Wyznania wiary

Wg spisów z końca XIX i początku XX wieku.

• ewangelicy :
• 10.871 ; (1880)
• 33.020 ; (1905)
• 25.493 ; (1910)

• katolicy :
• 5.490 ; (1880)
• 11.684 ; (1905)
• 13.612 ; (1910)

• Żydzi :
• 78 ; (1880)
• 579 ; (1905)
• 505 ; (1910)

• inne :
• - ; (1880)
• 1 ; (1905)
• 12 ; (1910)

[edytuj] Niepełnosprawni w Grudziądzu

Na dzień 31 grudnia 2003 r. w Grudziądzu było 12 547 osób niepełnosprawnych (co stanowi 12,39% ogółu mieszkańców), w tym: 788 osób w wieku do 16 lat, 11 759 osób w wieku powyżej 16 lat. Główne cele działań miasta i gminy Grudziądz na rzecz osób niepełnosprawnych określa "Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w Grudziądzu w latach 2004-2015".

[edytuj] Osiedla Grudziądza

• Wielki Kuntersztyn
• Mały Kuntersztyn
• Os. Mniszek
• Os. Kawalerii Polskiej
• Os. Kopernika
• Os. Lotnisko:

• Nowe Lotnisko
• Stare Lotnisko

• Os. Rządz
• Os. Strzemięcin
• Os. Wyzwolenia
• Owczarki
• Pastwisko
• Rudnik
• Sadowo
• Śródmieście
• Tarpno:

• Wielkie Tarpno
• Nowe Tarpno
• Małe Tarpno
• Os. Tarpno

• Tuszewo
• Batorego
• Franciszkowo

[edytuj] Powierzchnia miasta

Rok	Powierzchnia
1880	18,82 km²
1934	28,31 km²
1939	28,31 km²
1945	28,64 km²
1954	43,53 km²
1975	58,74 km²
1988	58,74 km²
2006	57,78 km²

[edytuj] Gospodarka i infrastruktura

[edytuj] Komunikacja

Około 5 km na zachód od miasta przebiega droga międzynarodowa E75 łącząca północ z południem Polski. Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe: 16 - łącząca Słubice, Świecko z Warmią i Mazurami i dalej z Kaliningradem oraz krajami położonymi nad Morzem Bałtyckim, 55 (Toruń - Stolno - Grudziądz - Kwidzyn - Nowy Dwór Gdański) oraz droga wojewódzka 536 (Grudziądz - Rypin - Sierpc - Warszawa). Ważną rolę w rozwoju miasta będzie odgrywać autostrada A1 , która połączy północ i południe Polski. W odległości nie przekraczającej 20 km od miasta znajdować się będą 4 węzły autostrady A1: "Warlubie", "Nowe Marzy", "Grudziądz" oraz "Lisewo". Na dzień dzisiejszy w Grudziądzu jest 379 dróg o łącznej długości 220 km, 23 mosty, 9 kładek oraz 3 wiadukty o łącznej długości ponad pół kilometra. Po grudziądzkich drogach jeździ ponad 40 tysięcy pojazdów. W mieście komunikacją osobową zajmuje się Miejski Zakład Komunikacji, który obsługujący linie tramwajowe oraz autobusowe, o łącznej długości 283 km, a także wiele różnych przewoźników prywatnych, w mieście funkcjonuje również ok. 500 taksówek. Przez Grudziądz przebiegają dwie niezelektryfikowane linie kolejowe:

• nr 207 Toruń Wschodni-Malbork
• nr 208 Działdowo-Chojnice

W mieście są 4 stacje kolejowe:

Nazwa stacji
Grudziądz
Grudziądz Przedmieście
Grudziądz Mniszek
Grudziądz Owczarki

[edytuj] Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu

[edytuj] Straż Pożarna w Grudziądzu

[edytuj] Miejski Zakład Komunikacji

Miejski Zakład Komunikacji w Grudziądzu korzysta z 2 linii tramwajowych , 15 autobusowych i 3 linii komercyjnych. Sieć tramwajowa jest jedną z najstarszych i najbardziej malowniczych w kraju. Jest bardzo ważna w życiu miasta, jednak nie obsługuje niektórych dużych osiedli takich jak Lotnisko, czy Mniszek. Obecnie planuje się rozbudowę sieci tramwajowej i modernizację istniejących torów.

[edytuj] Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia

Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia sp. z o.o. w Grudziądzu to spółka założona 23 grudnia 1899 r. Działała wtedy pod nazwą Wasserwerk Graudenz. Obejmuje swym zasięgiem działania nie tylko rejon miasta, ale również Gminę Grudziądz^[2].

[edytuj] Dealerzy

W mieście znajduje się wiele salonów samochodowych znanych marek, są to m.in.:

• Opel
• Škoda
• Chevrolet
• Seat
• SsangYong
• Renault
• Fiat
• Citroen
• Kia
• Ford
• Gaz

[edytuj] Sklepy wielkopowierzchniowe

• Carrefour
• Real
• Lidl (2)
• Kaufland
• Billa
• Intermarché
• Bricomarché
• Praktiker
• Centrum Handlowe "Galeria Grudziądzka"
• Centrum Handlowe "Stara Kuźnia"
• Centrum Handlowe "Real"
• Dom Handlowy "Orzeł"

W mieście funkcjonuje też wiele supermarketów i marketów, m.in.: Rossmann, Black Red White, Avans (2 markety), Domar Bydgoszcz, Neonet, Netto, RTV Euro AGD (2), Biedronka (6 sklepów), Jysk, Pepco, Plus, Tesco (3), Media Expert, PSS Społem, Żabka (10), Stokrotka (2), Komfort, Eurocash.

[edytuj] Planowane lub w budowie

• Centrum handlowo-rozrywkowe "Alfa" (były Stal-Met)^[3]
• Centrum handlowo-usługowe "Torro" (byłe Zakłady Mięsne Grudziądz)^[4]

[edytuj] Polityka i współpraca zagraniczna

[edytuj] Główne urzędy i instytucje

• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
• Oddział Celny w Grudziądzu
• Komenda Miejska Policji
• Powiatowy Urząd Pracy w Grudziądzu
• Prokuratura Rejonowa
• Starostwo Powiatowe w Grudziądzu
• Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej
• Sąd Rejonowy w Grudziądzu
• Urząd Gminy Grudziądz
• Urząd Miejski w Grudziądzu
• Urząd Skarbowy
• Wojskowa Komenda Uzupełnień
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych

[edytuj] Politycy

Grudziądz posiada dwóch przedstawicieli w Sejmie:

• Janusz Dzięcioł (Platforma Obywatelska)
• Marzenna Drab (Prawo i Sprawiedliwość)

[edytuj] Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Gütersloh	Niemcy	wrzesień 1989
Falun	Szwecja	maj 1991
Czerniachowsk	Rosja	1995

[edytuj] Edukacja

• przedszkola - około 20
• szkoły podstawowe - 15
• gimnazja - 12
• szkoły średnie - 14
• szkoły wyższe - 3
• szkoły muzyczne - 1

[edytuj] Astronomia

W 1964 roku w Grudziądzu powstało Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Odbywają się tutaj co jakiś czas seanse i dni otwarte dla wszystkich chętnych. Grudziądzkie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne jest też organizatorem Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego (OMSA) im. prof. Roberta Głębockiego. W 2008 roku odbył się już dwudziesty czwarty finał tego konkursu.

[edytuj] Kultura i sztuka

[edytuj] Centrum Kultury Teatr

Centrum Kultury Teatr w Grudziądzu swą działalność prowadzi głównie w obiektach teatru przy ul. Marszałka Focha i "Klubu Akcent" przy ul. Wybickiego. CKT zapewnia mieszkańcom i gościom miasta rozrywkę nie tylko tam ale również na starym mieście, czy na Błoniach Nadwiślańskich.

[edytuj] Biblioteka Miejska w Grudziądzu

Biblioteka Miejska prowadzi działalność od ponad 50 lat. Mieści się w gmachu wybudowanym w latach 1908-1911 . Od roku 1912 siedzibę znalazły tu muzeum oraz biblioteka niemiecka ("Stadt Bibliothek Graudenz") która działała do 1920 roku, kiedy Grudziądz odzyskał niepodległość i powrócił do granic Polski.

[edytuj] Muzeum w Grudziądzu

Muzeum grudziądzkie mieści się w dawnym klasztorze benedyktynek. Budynek zbudowany jest w stylu barokowym, w latach 1729-1731. Instytucja dzięki zróżnicowaniu ekspozycji umożliwia rozwój wielu różnych zainteresowań, przybliża kulturę materialną i duchową oraz daje okazję do zapoznania się z aktualnymi trendami sztuki.

[edytuj] Chóry

• Alla Camera
• Echo
• Maksymilianum
• Soli Deo
• Boni Cantores
• Tibi Mariae

[edytuj] Kina

• "Helios" (istniejące)
• "Energetyk" (nieistniejące)
• "Tivoli" (nieistniejące)
• "Orzeł" (nieistniejące)
• "Metalowiec" (nieistniejące)
• "Klub garnizonowy" (istniejące, nieużywane publicznie)

W najbliższym czasie w mieście planowana jest budowa Multikina.

[edytuj] Inne atrakcje

• W okresie Świąt Bożego Narodzenia na Rynku Głównym odbywa się Jarmark Świętego Mikołaja. Można na nim zakupić specjały z grudziądzkiego rynku spożywczego, ozdoby świąteczne oraz prezenty dla najbliższych. Można również posłuchać kolęd i piosenek świątecznych śpiewanych przez artystów na scenie.
• Każdego roku w czasie Bożego Narodzenia na Rynku Głównym staje szopka betlejemska z żywymi zwierzętami i wysoka naturalna choinka.
• W okolicach Jeziora Rudnickiego znajduje się miasteczko westernowe oferujące wiele atrakcji, m.in. ZOO.
• Cyklicznie każdego roku Centrum Kultury Teatr organizuje na Błoniach Nadwiślańskich szereg imprez muzycznych, na które stara się zapraszać znane gwiazdy, takie jak: Doda, Kayah, De Mono czy Peja.
• CKT organizuje również Lato z Muzami (występy różnych artystów, codziennie innego w nowym miejscu na Starym Mieście).
• Każdego roku (np. 11 listopada) można zwiedzać grudziądzką Cytadelę.
• Co roku miasto organizuje imprezę sylwestrową na parkingu przy największym targowisku (ul. Sienkiewicza).

[edytuj] Opieka zdrowotna

Na terenie miasta świadczenia zdrowotne zapewniają:

• Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska
• niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej
• Regionalny Szpital Specjalistyczny im. dr W.Biegańskiego (ul. Sikorskiego)
• indywidualne praktyki lekarskie (świadczenia stomatologiczne)
• Szpital Specjalistyczny (ul. Rydygiera)
• Szpital Specjalistyczny (ul. Szpitalna)

[edytuj] Cmentarze

• Cmentarz przy ul. Cmentarnej
• Cmentarz Komunalny
• Cmentarz Garnizonowy
• Cmentarz Wojenny
• Cmentarz Żydowski (zniszczony w czasie wojny)
• Cmentarz Ewangelicki
• Cmentarz Parafii Farnej
• Cmentarz w Tarpnie (tzw. pod Nową Wsią)

[edytuj] Kościoły i związki wyznaniowe

• Kościół Rzymskokatolicki
• Chrześcijańska Społeczność (Wspólnota Kościołów Chrystusowych)
• Kościół Zielonoświątkowy Zbór w Grudziądzu
• Kościół Polsko-Katolicki p.w. Imienia Jezusa
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny św.Pawła
• Kościół Ewangelicko-Augsburski św.Jana
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

[edytuj] Inne

• Świecki Ruch Misyjny "Epifania" - zbór w Grudziądzu, ul. Kosynierów Gdyńskich 9.

[edytuj] Kościoły Grudziądza

• Kościół i klasztor benedyktynek w Grudziądzu
• Stary kościół ewangelicki w Grudziądzu
• Kościół garnizonowy w Grudziądzu
• Kościół św. Jana w Grudziądzu
• Kaplica św. Jerzego w Grudziądzu
• Kościół Świętego Krzyża w Grudziądzu
• Kościół św. Mikołaja w Grudziądzu
• Kościół Niepokalanego Serca NMP w Grudziądzu
• Barokowy zespół pojezuicki w Grudziądzu
• Kościół i klasztor reformatów w Grudziądzu

[edytuj] Media

[edytuj] Obecne

• Radio Eska Grudziądz (90,6 MHz)
• TVK SM (Telewizja Kablowa Spółdzielni Mieszkaniowej)
• Kurier Grudziądzki
• Nowości Grudziądzkie
• Gazeta Pomorska
• Grudziądzkie Radio Internetowe (strona internetowa)

[edytuj] Historyczne

• Goniec Nadwiślański
• Radio Grudziądz
• Goniec Grudziądzki
• Gazeta Grudziądzka
• Der Gesellige Zeitung

[edytuj] Sport i rekreacja

[edytuj] Kluby sportowe

W Grudziądzu funkcjonuje 38 klubów sportowych, które prowadzą łącznie 52 sekcje.

• Grudziądzkie Towarzystwo Żużlowe (GTŻ Grudziądz), powołane w 2002 roku w miejsce założonego w 1979 roku Grudziądzkiego Klub Motorowego, który zakończył działalność ze względów finansowych
• Grudziądzki Klub Sportowy "Olimpia"
• MKS Drumed Nicrometal Grudziądz
• Klub Wioślarski "Wisła Grudziądz"
• Grudziądzkie Towarzystwo Piłkarskie "Nadwiślanin"
• Uczniowski Klub Sportowy Rotmistrz MAT Premium Grudziądz
• Uczniowski Klub Sportowy "Ruch"
• Uczniowski Klub Sportowy "Orka"
• Miejski Klub Sportowy "Start"
• Klub Sportowy "Stal"
• MMA Grudziądz
• Autonomiczna Ludowa Kolarska Sekcja "Stal" Grudziądz
• Aeroklub Grudziądzki
• KS Elektryk
• KS Stomil
• Autonomiczna Sekcja Tenisa Stołowego OLIMPIA-UNIA
• JKS Rywal Grudziądz
• Grudziądzkie Towarzystwo Sportów Bilardowych
• Klub Płetwonurków
• Bractwo Wodniaków
• Grudziądzkie Towarzystwo Tenisowe

[edytuj] Kluby i stowarzyszenia osób niepełnosprawnych

• Stowarzyszenie Sportowe dla Osób Upośledzonych Umysłowo "Olimpiady Specjalne - Polska"
• Stowarzyszenie Sportowe "Sprawni - Razem"
• KS Niepełnosprawnych Start

[edytuj] Baseny

• Basen przy SP nr 20 (ul. Sobieskiego 20)
• Basen przy SP nr 21 (ul. Nauczycielska 19)
• Basen w Ośrodku Kultury Fizycznej (ul. Kalinkowa 56)
• Baseny odkryte MORiW (ul. Za Basenem 2)
• Baseny Solankowe (ul. Warszawska 36)

[edytuj] Inne

• Halowy tor kartingowy DRIFT (w hali upadłego Stomilu)
• Każdego roku w Grudziądzu odbywają się Wielkanocne Zawody Balonowe o puchar Prezydenta Grudziądza
• Baza sportowa miasta to 4 stadiony, które razem mogą pomieścić ponad 25 tys. widzów (stadion GKS Olimpia - 12 tys., stadion GTŻ - 8 tys.), 5 hal sportowych wraz z pełnym wyposażeniem widowiskowo-sportowym (ok. 2500 miejsc), baseny kryte i otwarte oraz korty tenisowe czy strzelnice sportowe. Na terenie miasta istnieją również sauny, siłownie, ośrodki jeździeckie oraz przystanie wodne.
• Przez Grudziądz i okolice przechodzi wiele szlaków turystycznych.
• Lasy i grunty leśne zajmują 19,14 % powierzchni miasta, a parki 3,33%. Z tych ostatnich na uwagę zasługuje Park Miejski (38,68 ha) oraz tzw. planty nad Kanałem Trynka (6,36 ha) wraz z Ogrodem Botanicznym (0,51 ha)^[5].

[edytuj] Osoby związane z Grudziądzem

[edytuj] Honorowi obywatele

• Jan Paweł II – papież; uroczystego nadania dokonano 16 października 2003 w 25. rocznicę pontyfikatu
• Ferdynand Foch – marszałek Francji i Polski
• Julian Szychowski – senator RP, szambelan papieski, wieloletni przewodniczący Rady Miejskiej
• Damazy Klimek – kupiec, działacz narodowy i społeczny
• Alojzy Ruchniewicz – przemysłowiec, działacz narodowy i społeczny
• Edward Rydz-Śmigły – marszałek Polski
• Salomea Sujkowska – działaczka społeczna
• Jan Ładoś – rotmistrz 18 Pułku Ułanów w Grudziądzu
• Bronisław Malinowski – wybitny sportowiec – lekkoatleta, wielokrotny medalista mistrzostw Europy i mistrz olimpijski
• ks. Zdzisław Peszkowski – kapelan Rodziny Katyńskiej
• Czesław Szachnitowski – artysta plastyk, wieloletni nauczyciel w II LO im. króla Jana III Sobieskiego.
• Ludwik Rydygier - światowej sławy chirurg

[edytuj] Urodzeni w Grudziądzu

• Włodzimierz Antkowiak - pisarz
• Erich Basarke – niemiecki architekt
• Adam Baumann - polski aktor
• Justyna Bergmann - Miss Polonia
• Mariusz Czajka - polski aktor teatralny i filmowy
• Antoni Czortek - bokser
• Piotr Gabrych - siatkarz, olimpijczyk
• Johannes Gronowski – polityk niemiecki
• Herbert Grasemann - niemiecki pisarz
• Ernst Hardt – pisarz niemiecki
• Alfons Hoffmann – polski profesor, twórca pomorskiego systemu elektroenergetycznego
• Uwe Holtz – niemiecki politolog
• Georg Jalkowski - księgarz, drukarz i wydawca
• Halina Kossobudzka - polska aktorka
• Gustaw Kron - polski aktor
• Wiktor Kulerski - historyk, poseł X kadencji
• Łukasz Kwiatkowski - kolarz torowy, olimpijczyk
• Lucjan Kydryński – polski konferansjer
• Dominika Leśniewicz - siatkarka, mistrzyni Europy
• Erwin Levy – psycholog amerykański pochodzenia niemiecko-żydowskiego
• Lisamaria Meirowsky - lekarz pediatra z Kolonii; zmarła w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu - Brzezince razem z Edytą Stein (św. Teresą Benedyktą od Krzyża - patronką Europy)
• Piotr z Grudziądza (Petrus Wilhelmi de Grudencz) - kompozytor i poeta łaciński
• Ryszard Milczewski-Bruno - poeta, prozaik
• Ryszard Poznakowski - polski muzyk i kompozytor, współtwórca grupy Trubadurzy
• Karl Rudolf von Ollech – generał pruski
• Johann Stobäus - pruski kompozytor
• Aleksander Ścibor-Rylski - pisarz, poeta, reżyser, scenarzysta filmowy
• Stefania Toczyska - śpiewaczka operowa
• Viktor Karl Ludwig von Grumbkow - pruski generał
• Aleksander Winklewski - psychiatra, tłumacz literatury polskiej na niemiecki,np Pan Tadeusz
• Gerhard Witting - niemiecki śpiewak operowy
• Alfred Wohl – niemiecki chemik
• Tomasz Kozłowski - bokser, vice-mistrz Polski z 1934 roku

[edytuj] Prezydenci Grudziądza

[edytuj] Grudziądz jako garnizon wojskowy

[edytuj] Jednostki stacjonujące przed 1939

• Centrum Wyszkolenia Kawalerii, w którym szkolili się m.in.
  • rtm. Witold Pilecki
  • rtm. Jan Ładoś
• Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
• 18 Pułk Ułanów Pomorskich
• Dowództwo 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty:

• 16 Pomorski Pułk Artylerii Lekkiej
• 64 Grudziądzki Pułk Piechoty
• 65 Starogardzki Pułk Piechoty

[edytuj] Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane)

• 6 Dywizja Artylerii Przełamania
• Ośrodek Szkolenia Specjalistów Ubezpieczenia Lotów
• 2 Batalion Obrony Przeciwchemicznej
• 113 Wojskowy Szpital Garnizonowy

[edytuj] Jednostki stacjonujące po 1945

• 1 Ośrodek Szkolenia Kierowców
• 8 Batalion Walki Radioelektronicznej
• 4 Rejonowa Baza Materiałowa
• 1 Okręgowe Warsztaty Techniczne
• Placówka Żandarmerii Wojskowej

[edytuj] Ciekawostki

• W krótkim okresie pod koniec XVIII w. przeniósł się do Grudziądza pruski król wraz z dworem.
• Grudziądz jest najmniejszym miastem w Polsce posiadającym własną komunikację tramwajową, w mieście funkcjonują dwie linie tramwajowe (nr 1 i nr 2). Tramwaje w Grudziądzu pojawiły się już w 1896 roku.
• Na poboczach dróg dojazdowych do miasta ustawione są banery z hasłem: "Grudziądz – miasto na szczęście!" (wymyślonym przez jednego z mieszkańców w wyniku konkursu), a także tzw. "Witacze - Żegnacze" nawiązujące do urody grudziądzkich spichrzy.
• Rejon dzisiejszego Grudziądza był zamieszkiwany już od tysięcy lat. Najstarsze wykopane tutaj przedmioty sięgają okresu późnego paleolitu (ok. 8 000 lat przed Chrystusem).
• Zakład Karny w Grudziądzu jest największym więzieniem kobiecym w Polsce (znajduje się w nim oddział położniczy).
• Zamek krzyżacki w Grudziądzu był jednym z największych, najważniejszych i najpiękniejszych w Polsce.
• Grudziądz był jedyną obleganą twierdzą, która nie została zdobyta przez Napoleona w kampanii 1807 roku.
• W latach '80 na stadionie grudziądzkiej "Olimpii" rozegrała swoje spotkanie młodzieżowa reprezentacja Francji z Zinedinem Zidanem w składzie.
• Grudziądz jest największym polskim miastem, z którego żaden klub nigdy nie grał na szczeblu centralnym (1 lub 2 liga) rozgrywek męskiej piłki nożnej w Polsce.
• W Grudziądzu przy ul. Parkowej znajdują się pierwsze w Polsce ogródki działkowe ("POD Kąpiele Słoneczne") założone przez doktora Jana Jalkowskiego w 1897 roku.
• Grudziądz wyróżnia duża liczba terenów zielonych - prawie 20% ogólnej powierzchni miasta stanowią lasy, parki i zieleńce, na których występuje ponad 400 gatunków roślin i zwierząt.
• W Grudziądzu wybudowano najdłuższy most drogowo-kolejowy w Polsce. Most ma 11 przęseł a jego długość wynosi 1098 metrów.
• Oprócz najdłuższego mostu, w Grudziądzu znajdują się również pozostałośći dwóch najstarszych mostów w Polsce (z połowy i końca XIII wieku).
• Miasto od 2007 roku znajduje się w Pomorskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej.^[6]
• W Lisich Kątach koło Grudziądza ma swoją siedzibę Aeroklub Grudziądzki.
• Nad Grudziądzem przebiega największy w Polsce korytarz ruchu lotniczego.
• W mieście dnia 27 września 2007 roku odbyły się manewry wojskowe pod kryptonimem "Opal 07".^[7]
• Od 1913 r. do końca I wojny światowej w Kaiserliche Marine służyły krążowniki lekkie typu Graudenz: SMS "Graudenz" i SMS "Regensburg".

[edytuj] Legendy i mity związane z Grudziądzem^[8]

[edytuj] Oblężenie Grudziądza przez Szwedów

Legenda ta opowiada o tym, jak to przez 7 lat Grudziądzki Zamek bezskutecznie był oblegany przez Szwedów. Najeźdźca chciał poczekać, aż w mieście zabraknie pożywienia i jego mieszkańcy poddadzą się sami. Większość załogi i mieszczan była gotowa poddać się Szwedom. Pewnego dnia mieszczanin o imieniu Michałko wpadł na genialny pomysł. Do działa armatniego wsadził łeb ostatniego woła i kawałek chleba, po czym wystrzelił je na drugi brzeg Wisły, gdzie czekali Szwedzi. Gdy Ci zobaczyli, że mieszkańcy mają jeszcze tak duże zapasy żywności, że mogą nią wystrzeliwać z armaty, postanowili odstąpić od oblężenia zamku.

[edytuj] Jadwiga przy studni zamkowej

W czasie, gdy wojska Szwedzkie okupowały Grudziądz, pewna piękna mieszczanka o imieniu Jadwiga zakochała się bez pamięci w oficerze szwedzkim, z wzajemnością! Ich miłość byłą tak ogromna, że zaplanowali wspólną ucieczkę do Szwecji. Gdy usłyszał o tym ojciec Jadwigi (wielki patriota) wściekł się i kazał zamordować ukochanego córki, oczekującego Jadwigi przy zamkowej studni. Gdy wybranka serca przybyła na miejsce, przeżyła wielki szok i popadła w rozpacz widząc martwe ciało ukochanego. Zrozpaczona wrzuciła do głębokiej studni wszystkie kosztowności, przygotowane na podróż i wstąpiła do miejscowego klasztoru benedyktynek. Według legendy, do dziś dnia nikomu nie udało się jeszcze wydobyć tych skarbów.

[edytuj] Jak Mikołaj Kopernik zaprojektował kanał Trynka

Miasto Grudziądz, położone było nad Wisłą, jednak jej wody nie nadawały się do picia. Z tego powodu mieszczanie w XIII w. doprowadzili do miasta wodę z jeziora Tuszewo, które znajdowało się na wschód od miasta. W tym celu poszerzono strugę płynącą z jeziora do Wisły. W ten sposób powstał strumień, który mógł napędzać młyny krzyżackie (stąd późniejsza nazwa Potok Młyński). Jednak wody jeziora szybko zostały wyeksploatowane, więc trzeba było znaleźć nowe źródło wody pitnej. Znaleziono je w okolicznych lasach osady Węgrowo (dziś wieś Pastwiska). W 1386 r. mieszkańcy rozpoczęli budowę 8 km kanału, noszącego nazwę Rów Hermana (od imienia swego twórcy). Po złączeniu go z Potokiem Młyńskim, kanał zapewniał wystarczającą ilość wody przez następne 150 lat. Niestety na początku XVI w. i te źródła zostały wyczerpane i w mieście zaczęło brakować wody ( co więcej wody Wisły zostały spotęgowane epidemią cholery). W marcu 1522 r. w Grudziądzu odbywał się sejmik generalny, na który 21 marca przybył Mikołaj Kopernik. Gdy usłyszał o kłopotach mieszkańców Grudziądza natychmiast postanowił im pomóc. Po dokładnym przestudiowaniu map okolic miasta zaproponował wykopanie kanału, prowadzącego wody z rzeki Osy do miasta, a dalej do Wisły. Mieszkańcy wysłali do Zygmunta I Starego prośbę o pozwolenie budowy nowego kanału, jednak dopiero jego syn, Zygmunt August, pozwolił na budowę. Jego oddanie do użytku nastąpiło w 1552 r. podczas pobytu króla w Grudziądzu.

[edytuj] Nieszczęśliwa miłość Katarzyny i Johana

Pod koniec wieku XVI grudziądzki starosta Jan Zborowski sprowadził do miasta olenderskich osadników (mennonitów). Osiedlili się oni m.in. w Owczarkach, zakładając osadę i stawiając pierwsze domy. Pewnego roku, w Noc Świętojańską, okoliczna młodzież spotkała się nad Kanałem Trynka, gdzie wrzucano do wody wianki i tańczono przy ogniskach. Do grudziądzan dołączył młody Holender o imieniu Johan. W tłumie młodych dziewcząt zauważył piękną złotowłosą dziewczynę. Piękność nosząca imię Kasia, również dostrzegła urodziwego cudzoziemca. Młodzi zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia. Cóż z tego, kiedy dziewczyna była już zaręczona z Kacprem (synem młynarza z Kłódki). Miłość młodych była tak wielka, że mimo ciągłych przeciwności losu, spotykali się po kryjomu. Ich szczęście nie trwało jednak długo, ponieważ o wszystkim dowiedział się Kacper. Młynarz poprosił parobków, aby wybili Johanowi Kasię z głowy. Zaczaili się na niego i dopadli wracającego z randki. Okrutnie potraktowali młodzieńca i nieprzytomnego wrzucili do Trynki. Chłopak utonął, a gdy Kasia dowiedziała się o jego śmierci, zrozpaczona rzuciła się do wody, po czym silny prąd porwał jej młode jeszcze życie w odmęty Trynki. Do dziś dnia, w Noc Świętojańską, miejscowym rybakom na jeziorze Tarpno ukazują się duchy Kasi i Johana, które szukają się wzajemnie.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Grudziądz i okolice. Przewodnik, pod red. Stanisława Poręby, Grudziądzkie Towarzystwo Kultury, Biblioteka Miejska w Grudziądzu, Grudziądz 1990
• Stanisław Kujot, Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej?, cz.1-2, Toruń 1903-1904.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 7, Powiat grudziądzki, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1974
• Zbigniew Otremba, Grudziądz. Kronika dziejów miasta, wyd. Regnum, Gdańsk 1999 ISBN 83-907707-1-7
• Grudziadz i okolice na starej karcie pocztowej" Tom I,T-II,T-III,T-IV pod redakcją Ryszarda Kucharczyka Grudziadz 2006

[edytuj] Zobacz też

• Browary Grudziądz
• Pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu
• Tężnia w Grudziądzu

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalny portal Grudziądza
• Oficjalna strona Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Grudziądzu
• Stare monografie i przewodniki
  • Ignacy Żniński, Grudziądz, Grudziądz 1913
  • Władysław Szołdrski, Kronika benedyktynek grudziądzkich, Pelplin 1935.

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi