Lidzbark Warmiński

Z Wikipedii

Współrzędne: 54°07' N 20°35' E54.1166667 20.5833333 (Lidzbark Warmiński)

Lidzbark Warmiński
Herb Lidzbarka Warmińskiego
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Gmina  - rodzaj	Lidzbark Warmiński miejska
Prawa miejskie	1308
Burmistrz	Artur Wajs
Powierzchnia	14,34 km²
Położenie	54° 07' N 20° 35' E
Liczba mieszkańców (2007)  - liczba ludności  - gęstość	16597 1157 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	89
Kod pocztowy	11-100 do 11-102
Tablice rejestracyjne	NLI
Położenie na mapie Polski Lidzbark Warmiński
TERC10 (TERYT)	6283609011
Miasta partnerskie	Milanówek Oud-Beijerland Sowietsk Werlte
Urząd miejski3 ul. Ratuszowa 5 11-100 Lidzbark Warmiński tel. 89 767-22-31; faks 89 767-23-03
Strona internetowa miasta

Lidzbark Warmiński (niem. Heilsberg) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Aktualnie stolica powiatu, gminy miejskiej i gminy wiejskiej. Lidzbark od 1350 r. do XIX wieku był stolicą Warmii i dawniej jej największym miastem. Miasto było ważnym centrum wiary i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, często dlatego też nazywano je Perła Warmii. Przez długi czas było w panowaniu biskupów krzyżackich, a później Królestwa Prus i Rzeszy Niemieckiej. W mieście znajduje się zamek biskupów warmińskich, który za dużą wartość artystyczną i historyczną w skali światowej, uznany został za pomnik historii zaliczony do grupy "O" zabytków ^[1]. W mieście znajduję się jeden z ważniejszych^[2] w kraju zakład mleczarski Polmlek, główna siedziba grupy mleczarskiej Warmia. W Lidzbarku co roku na przełomie sierpnia i września odbywają się Lidzbarskie Wieczory Humoru i Satyry. W listopadzie zaczynaj się Lidzbarskie Starcia Kabaretowe (eLeSKi), odbywają się co 3 miesiące aż do maja. Lidzbark jest miasteczkiem, które w ostatnich latach coraz szybciej się rozwija. Wielość zabytków i imprez kulturalnych i sportowych o europejskim zasięgu przyciąga do miasta coraz więcej turystów ^[3]. Po wielu latach spadku liczby mieszkańców od roku 2007 sytuacja uległa zmianie¹⁵. ha

Według danych z 19 października 2007¹⁵, miasto miało 16597 mieszkańców.

Spis treści 1 Geografia 1.1 Położenie 1.2 Klimat 1.3 Struktura powierzchni 1.4 Demografia 1.5 Toponimika nazwy miasta 2 Historia 3 Legendy, podania i anegdoty 4 Architektura 4.1 Zabytki 4.2 Cmentarze 4.3 Pomniki 5 Sport i rekreacja 6 Turystyka 7 Polityka 7.1 Miasta partnerskie 8 Gospodarka 9 Transport 10 Osoby związane z Lidzbarkiem 10.1 Humaniści i działacze pełniący urząd biskupa warmińskiego 10.2 Monarchowie 10.3 Aktualni politycy 10.4 Artyści 11 Edukacja 12 Kultura 12.1 Instytucje 12.2 Imprezy 13 Kościoły i związki wyznaniowe 14 Przypisy 15 Bibliografia 16 Zobacz też 17 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

[edytuj] Położenie

Lidzbark położony jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Leży w historycznej Warmii, w widłach rzek Łyny i jej dopływu Symsarny oraz na styku trzech mezoregionów: Niziny Sępopolskiej, Pojezierza Olsztyńskiego i Wzniesień Górowskich.

Na obszarze samego miasta zaznaczają się wyraźnie następujące jednostki geomorfologiczne:

• Wysoczyzna morenowa pagórkowata, położona na wysokości 80-130 m n.p.m. to południowa i wschodnia część miasta.
• Wysoczyzna morenowa płaska położona w północnej części miasta. Jej wysokość to 80-90 m n.p.m.
• Poziomy wodno-lodowcowe o szerokości 0,5-1 km, w których osi położona jest dolina Łyny. Rozdzielają one obszar wysoczyzny.
• Dolina Łyny to teren najniżej położony na obszarze miasta. Powyżej miasta znajduje się na poziomie około 60 m n.p.m., a w rejonie Koniewa – na wysokościach w granicach 50-55 m n.p.m. Deniwelacje terenu w rejonie miasta przekraczają 70 m.

Terenami podmiejskimi są wsie: Koniewo, Pilnik, Wielochowo wraz z jeziorem Wielchowskim.

Lidzbark leży 30 km od granicy z Rosją i ok. 100 km od Kaliningradu. Odległości w linii prostej:

• Warszawa – 189 km
• Gdańsk – 146 km
• Olsztyn – 48 km
• Białystok – 221 km
• Toruń – 195 km

[edytuj] Klimat

Dominują tu wpływy morza. Objawia się to dużym zachmurzeniem w okresie zimowym i jesiennym. Lato rozpoczyna się dosyć późno przy czym jest chłodne i krótkie. Zima jest długa i bardzo zimna. Średnie roczne opady wynoszą 620 mm.^[4]

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2006 ¹ gmina miejska Lidzbark Warmiński zajmuje 1 435 ha, kwalifikując się na dziesiątym miejscu pod tym względem wśród miast województwa warmińsko-mazurskiego. 31% gminy miejskiej zajmują użytki rolne, a 5% użytki leśne. Miasto stanowi 1,55% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Rok	Ludność
1996	17897
1997	17883
1998	17760
1999	16802
2000	16681
2001	16794

Rok	Ludność
2002	16714
2003	16649
2004	16545
2005	16505
2006	16297
2007	16597

Lidzbark Warmiński liczy ponad 16 tysięcy mieszkańców, klasuje się na piętnastym miejscu pod tym względem wśród miast województwa warmińsko-mazurskiego. W ostatnich latach ludności zaczęło ubywać. Tendencja spadkowa charakteryzuje procesy migracji z miasta do większych miast i zagranicę, spowodowane głównie dużym bezrobociem i brakiem wyższych uczelni. Według danych z 19 października 2007¹⁵, miasto miało 16 597 mieszkańców, czyli po wielu latach spadku liczby mieszkańców w Lidzbarku Warmińskim zaczyna przybywać ludności.

Dane z początku 2007:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	16 390	100	8 546	52,2	7 844	47,8
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1 136		593		533

W Lidzbarku na 100 mężczyzn przypada 109 kobiet. W przedziale wiekowym do 34 lat mężczyzn jest więcej niż kobiet, jednak w wyższych przedziałach wiekowych zauważalna jest coraz większa przewaga kobiet, największa w wieku 70 lat i więcej.

Według danych z roku 2005¹, średni dochód na mieszkańca wynosił 1599.76 zł, co stanowi 91.90% średniej wojewódzkiej i 91.50% krajowej.

W 2006 r. ¹ liczba pracujących osób wyniosła 3 850, a zarejestrowanych bezrobotnych 1 708. Bezrobocie wyniosło 30,73 %.

wykształcenie dane z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku
	brak	podstawowe	zawodowe	średnie	policealne	wyższe
osób	551	4 138	2 743	4 795	612	1 446
kobiet	325	2 267	1 042	2 647	423	784
mężczyzn	226	1 871	1 701	2 148	189	662

[edytuj] Toponimika nazwy miasta

Staropruska osada nosiła nazwę Lecbarg, skąd po polsku Licbarg albo Licbark, także Lidzbark. Przez długi czas Lidzbark nosił też nazwę niemiecką Heilsberg, nadaną mu pierwszy raz w dokumencie z 1260 r. Przypuszczalne pochodzenie nazwy:

• "Berg des Heils" – "góra święta" przy czym "święto" może wywodzić się od pogańskiego świętego dnia, który świętowano w pobliżu Pilnika na "Krzyżowej Górze"
• "Ellsbergas" – z pruskiego "Alle" (Łyna) i pruskiej wersji niemieckiego słowa "Burg" razem: "zamek na Łyną"

Później Lidzbark zaczął być nazywany Warmińskim, dla odróżnienia od Lidzbarka Welskiego.

Niemiecki: Heilsberg ^*

[edytuj] Historia

Staropruska osada leżąca na pograniczu ziem Warmów i Bartów, Lecbarg już w 1240 r. został podbity przez Krzyżaków. W tym roku pojawiła się pierwsza wzmianka o Lidzbarku. Rok później mieścił się tu już drewniany zamek. Już w 1242 r. wybuchło powstanie (1242-1253) uciemiężonych Prusów przeciwko krzyżackiemu najeźdźcy. Lecbarg został odbity z rąk zakonników i doszczętnie zniszczony. W następnym roku gród wrócił do Krzyżaków. Zamek przekazany został w 1251 r. pierwszemu biskupowi diecezji warmińskiej Anzelmowi. W 1260 r. wybuchło kolejne, II powstanie pruskie, w tym także roku bp Anzelm wydał dekret erekcji kapituły warmińskiej. Po uciążliwym oblężeniu w 1261 r. dowodzonym przez wodzów pruskich, Warmijczyka Glappo i Auktumo z Pomezanii, Lecbarg wrócił do pierwszych właścicieli. W 1274 r. osada powróciła do rąk Krzyżaków. Trzeci rezydujący tu biskup warmiński, Eberhard z Nysy na Górnym Śląsku, nadał w 12 sierpnia 1308 r. prawo miejskie lokacji chełmińskiej. Fakt, iż założyciel miasta pochodził ze Śląska wpłynął na wygląd miasta. Do nowo powstałego miasta napływali osadnicy Niemieccy i Polscy ze Śląska właśnie. Budowę zamku rozpoczęto w widłach Łyny i wpadającej do niej Symsarny, a miasta na przeciwległym ciasnym półkolu Łyny. Jeszce w XIV wybudowano ratusz, kościół i szpital. Pierwszy drewniany kościół wyświęcono w 1315 r. W drugiej połowie XIV w. zaczęto otaczać miasto murami z basztami i bramami. Już ok 1390 r. pomyślano o budowie wodociągu, który działał do 1904 r. Wszystko to miasto zawdzięczało Janowi z Miśni, który w 1350 r. wybrał miasto jako siedzibę dla biskupów warmińskich. W tym także roku rozpoczął on budowę murowanego zamku. Tutaj skupiła się centralna administracja biskupstwa, stanowiono prawa, odbywano sądy; tutaj kwitło życie kulturalne i dyplomatyczne, funkcjonowała szkoła. W 1410 r. Lidzbark wystawił swoją armię w bitwie pod Grunwaldem, chorągiew biskupa Henryka Vogelsanga została rozbita. Miasto musiało na krótko uznać władzę króla polskiego. Rok później lidzbarski zamek wybrał na swą siedzibę wielki mistrz Henryk von Plauen i rezydował w nim dwa lata. W 1414 r. Lidzbark Warmiński został spalony przez oblegające miasto wojska polskie. W czerwcu 1440 r. Lidzbark na zjeździe w Elblągu przystąpił do Związku Pruskiego i uznał władzę króla polskiego. Biskupstwo warmińskie obdarzone zostało fotelem senatorskim. w 1497 r.

W 1672 r. Lidzbark broni się przed najazdem wojsk Szwedzkich. W latach 1703-1709 Lidzbark okupowali Szwedzi, a w 1703 r. król Szwecji Karol XII spędzał tu zimę. W Lidzbarku zapadła decyzja, aby królem polski został Stanisław Leszczyński. W latach 1767 – 1795 biskupem warmiński był Ignacy Krasicki. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Warmia trafiła do państwa pruskiego. Biskupi i kapituła straciła swą władzę, kraj podzielono na powiaty, a na zamku usytuowano garnizon. Po drugim rozbiorze Ignacy Krasicki opuścił Warmię, a po jego śmierci rezydencja biskupów została przeniesiona do Olsztyna.

10 czerwca 1807 r. miała miejsce bitwa pod Lidzbarkiem Warmińskim. Lidzbark Warmiński z racji swojego położenia stał się głównym ośrodkiem dowodzenia Rosjan i Prusaków przeciw Francuzom. W 1816 i 1818 r. rozebrano bramy: Kościelną, Młyńską i Zamkową. Utrudniały one komunikację. W latach 1821-1823 powstał pierwszy na ziemi warmińskiej kościół ewangelicki. Podczas I wojny światowej w 1914 r. przez pięć dni Lidzbark był okupowany przez wojska rosyjskie. W latach 1914-1919 w pobliżu Lidzbarka Warmińskiego działał duży obóz jeniecki.

W 1937 miała miejsce tzw. "Wojna różańcowa" – napad policji na młodzieżowe poczty sztandarowe podczas procesji Bożego Ciała. Po "wyzwoleniu" przez Armię Czerwoną w 1945 r. miasto było zrujnowane w 80%.

Po 1945 roku miasto zostało zaludnione i jako tako przystosowane do życia przez ludność napływową z Polski centralnej oraz Kresów, a także w części przez ludność niemiecką (pogranicze obecnego obw. kaliningradzkiego i Litwy) uciekającą przed armią sowiecką (reszta autochtonów – Niemcy i Warmiacy – w większości uciekli wraz z armią hitlerowską albo wyemigrowali z Lidzbarka do Republiki Federalnej Niemiec po 1956 roku)

W 1958 roku podjęto np. decyzję o nieodbudowaniu z ruin Starego i Nowego Miasta, a w następnych dziesięcioleciach na pozostałościach lidzbarskiej Starówki wzniesiono betonowe blokowiska. Wyburzono również wiele cennych zabytkowych budynków, między innymi osiemnastowieczne domy w rejonie Placu Młyńskiego i ulicy Klasztornej i dziewiętnastowieczną pierzeję ulicy Wysokiej Bramy.

[edytuj] Legendy, podania i anegdoty

Wszystkie lidzbarskie, warmińskie i mazurskie legendy spisywała artystka Irena Kwinto. Tworzyła ona również ona szereg własnych pięknych, regionalnych bajek. Oto najbardziej znany legendy o Lidzbarku i okolicach.

Zaklęty w kamień

Gdy przez Lidzbark przejeżdżał komtur dzierzgoński wraz ze swoją świtą, mijał na mości młodą lidzbarczankę Mołwitę. Od pierwszego wejrzenia pokochała ona pachołka komtura - Zygfryda, porwanego w dzieciństwie od pruskiej rodziny Przemka. Gdy komtur wrócił na zamek nakazał Przemkowi rozkochać w sobie Mołwitę i do zamku ją zwieść. Jednak dziadek dziewczyny darzył nienawiścią braci zakonnych, jako jedyny przeżył rzeź jego ojczystego miasta. Z tego powodu zabrał Mołwitę i uciekł z nią. Przemek rozpaczał, prosił, aby warmińscy bogowie przemienili go w kamień - tak, aby mógł się przyczynić dla dobra ojczyzny jego ukochanej. Tak też się stało. Kamień ten do dzisiaj leży w fundamentach zamku. Miłość Przemka chroni zamek do dzisiaj przed katastrofami.

O duchu ślepca

Skazał raz jeden biskup rezydujący na zamku strasznego zbrodniarza na kare śmierci. Nie doczekał jej jednak. Kolejny biskup chcąc upodobać się mieszkańcom Lidzbarka ogłosił amnestię. Gdy więzień wyszedł z karceru o nazwie "komora zapomnienia" na krużganki światło słoneczne g oślepiło. Widać niebo się na jego wolność nie godziło. Do dzisiaj podobno widać skaczące po zamku dwie iskierki - czyżby to oczy skazańca?

Potyczki słowne biskupów

Pewnego razu, gdy Krasicki podejmował na zamku Jana Ursyna Niemcewicza, ten zauważył, iż usługuje im bardzo brzydka służąca i zażartował: "Kto z brzydką grzeszy, dwa razy grzeszy, bo i Boga obraża i ludzi śmieszy". Biskup oczywiście nie pozostał dłużny i odrzekł: " Kto z brzydką grzeszy, duszę swą zbawia, bo grzesząc jednocześnie pokutę odprawia".

[edytuj] Architektura

[edytuj] Zabytki

Ta sekcja wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w niej poprawić: Skrócić opisy 2 punktów (opisanych osobnych art., gdyż czytelnik chce wiedzieć co to jest za zabytek, resztę może przeczytać w podart.), oraz zrobić opisy wszystkich zabytków.. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Wpisane w rejestr zabytków:

• Zamek biskupów warmińskich wraz z przedzamczem, bastionem i basztą – Jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce^[5]. Jest najlepiej zachowaną budowlą na ziemiach byłego państwa zakonnego, choć nigdy bezpośrednio nie znalazł się we władaniu Krzyżaków. Rozpoczęta w połowie XIV w. budowa zamku w jego pierwotnym kształcie realizowana była przez biskupów od Hermana z Pragi do Henryka Sorboma. W czasie kadencji biskupa Sorboma dziedziniec zamku otoczony został dwukondygnacyjnymi krużgankami. Wybudowany w widłach rzek Łyny i Symsarny zamek chroniony był dodatkowo murami obwodowymi i fosami od południa i wschodu (wschodnia fosa równoległa do rzeki Symsarny). W części południowej zamku zlokalizowano przedzamcze. Przedzamcze to od zamku właściwego oddzielone jest suchą fosą. Po przejechaniu mostu na wymienionej fosie można było się dostać na dziedziniec zamkowy przez bramę usytuowaną w centralnej części skrzydła południowego. Bryłę zamku w narożu północno-wschodnim zdobi wieża wysoka – stołp, a w pozostałych narożach wieżyczki na konsolach. Wieżyczki te dobudowano po pożarze zamku w 1442 r. Ostateczny kształt te wieżyczki uzuskały w czasie rządów biskupa Watzenrode. Dziedziniec lidzbarskiego zamku ze względu na krużganki przypomina dziedziniec Królewskiego Zamku na Wawelu. Z dziedzińca lidzbarskiego zamku przechodzi się po kamiennych schodach (z początków XVIIw.) na główną kondygnację, gdzie znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne lidzbarskiego zamku. Na dziedzińcu przedzamcza w centralnym miejscu znajduje się barokowy pomnik św. Katarzyny z 1756 r., ufundowany przez biskupa Grabowskiego. Na zamku przebywały znamienite osoby: Mikołaj Kopernik, papież Pius II, Jan Dantyszek, Ignacy Krasicki, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Jan Olbracht Waza, Adam Stanisław Grabowski, Karol XIII, Napoleon Bonaparte i wielu, wielu innych.

• Kościół farny wraz z klasztorem i wikarówką – w 1315 roku na miejscu aktualnego kościoła św. Piotra i Pawła, stała drewniana bazylika przypominająca tą z Fromborka. W końcu XIV w. dobudowano wieżę i przyległe do niej kaplice, miała drewniane zakończenie. Jest budowlą późnogotycką, murowaną, orientowaną. otoczony skarpami uskokowymi, posiada sklepienia gwieździste. Wieże wieńczy barokowy hełm, trój latarniowy, a na nim chorągiewka herbem biskupa Potockiego. Przy pięknie rzeźbionym pseudo gotyckim ołtarzu, znajdują się dwa ponad naturalnej wielkości rokokowe anioły z poprzedniego ołtarza. Zachowały się ołtarze boczne z baroku i renesansu, konfesjonały i klasycystyczna ambona. Na ścianach znajduje się mnóstwo tablic nagrobnych i dziękczynnych, a w skarbcu jest dzieło nadreńskich złotników z 1420 roku – głowa św. Idy. W pobliżu kościoła znajduję sie kompleks plebanii i zakonu sióstr Katarzynek, też zabytkowy, jak i również barokowa dzwonnica.

• Dawny kościół ewangelicki - kościół jest wybitnym dziełem tego typu architektury na Warmii. Został wybudowany w latach 1818-1823, ze środków Fryderyka Wilhelma III. Projekt budowli wykonano w Wyższej Deputacji Budowlanej (Oberbaudeputation) w Berlinie. Uważa się, że był on inspirowany twórczością Karola Fryderyka Schinkla, który w tamtym czasie kierował placówką projektującą ów budynek. Budowla charakteryzuje się inspiracją twórczości z różnych stylów i epok i połączeniem nowatorskich struktur kompozycji i estetki. Takie rozwiązania odnajdujemy nieco później w twórczości Schinkla. Wystawiony w konstrukcji ryglowej, na kamiennej podmurówce; oszalowany, stanowi trójnawową, pięcioprzęsłową bazylikę emporową, z płytkim prezbiterium od północy i dwu wieżową fasadą od południa. We wnętrzu empory wsparte na czworobocznych słupach, otwarte do nawy głównej szerokimi półkolistymi arkadami. Jest pseudo-romańską bazyliką, aktualnie cerkwią prawosławną.

• Kościół Podwyższenia Krzyża – barokowy kościółek ten postawiono jako wotum dziękczynne za kres epidemii dżumy. Biskup Załuski chciał stworzyć sanktuarium dla drewnianego krzyża, który stał na miejscu aktualnego kościoła. Początkowo znajdowała się tu jedynie kaplica. Kamień węgielny poświęcono w roku 1709, ale chorągiewka na szczycie pochodzi z roku 1789 r., wtedy prawdopodobnie za biskupa Krasickiego ukończono tą barokową świątynie projektu Ernesta Mazura. Barokowe wyposażenie pochodzi z roku 1790. Mały kościółek otoczony jest murami z dwiema narożnymi kaplicami. Sufit płaski, drewniany polichromowanym. W środku drewnianego jednoosiowego ołtarza obraz Matki Boskiej Częstochowskiej pokryty kotarą. Wnętrze jest przestronne i dobrze oświetlone. Dwa ołtarze boczne, podobne do głównego, ale mniejsze. Świątynia o wymiarach 24 x 10m, odwrotnie orientowany o dwuspadowym dachu.

• Wysoka Brama - Do dzisiaj w Lidzbarku z trzech bram zachował się jeden. Jest to przedbramie zwane Wysoką Bramą, przy której znajdował się niegdyś barbakan (usunięty w r. 1868). Jest to najbardziej monumentalny zabytek wschodnio-pruski tego rodzaju i przypomina żywo głośną lubecką Holstentor, tylko że jej brak wysokich hełmów, sterczących na obu basztach wspomnianej bramy w Lubece. Ta imponująca gotycka budowla z 1352 r. ma 4 piętra i po dwóch bokach posiada dwie półokrągłe baszty, połączone ze sobą głównym korpusem bramowym. W środkowej części bramy znajduje się ostrołukowy przejazd. Fasada budynku ozdobiona jest od swej strony zewnętrznej na ścianach najwyższego piętra fryzem o łukach z profilowanej cegły, oplatającym zygzakiem koronę murów. Widnieją też tutaj cztery blendy oraz 4 tarcze.

• Mury obronne i układ urbanistyczny – Zaraz po połowie XIV w. zaczęto otaczać miasto murami z basztami i bramami. Od wschodu, południa i części zachodu świetną naturalną ochroną była Łyna. Mury tu też były osłonowe, słabsze. Od północy powstały masywne mury z licznymi basztami i sucha fosą, o ich ogromie, może świadczyć że zachowały się do dzisiaj. Budowę fortyfikacji zakończono w 1357 r. Przez lata dobudowywano do murów małe domki biednych mieszkańców. Mury stały się dla nich ochroną, zachowały się bowiem 2 XV-wieczne domy. Układ urbanistyczny podlega ochronie prawnej na obszarze 50-200 m od murów miejskich.

• Oranżeria Krasickiego – tzw. oranżeria, barokowo-klasycystyczny pawilon ogrodowy wzniesiony w latach 1711-1724 dla biskupa Teodora Potockiego, rozbudowany ok. 1770 roku dla biskupa Ignacego Krasickiego. Przebudowa objęła: dobudowę skrajnych pomieszczeń, wykonanie owalnych okien Sali głównej i ujednolicenie elewacji zewnętrznej. Obiekt nabrał w ten sposób cech barokowego klasycyzmu stanisławowskiego.

• Ratusz – neogotycki XIX-wieczny. Trwają prace projektowe nad odbudową średniowiecznego – spalonego, najokazalszego na Warmii ratusza^[6].

• Budynek dawnego młyna

• Kaplica przy ul. Bema

• Kaplica św. Katarzyny przy ul. Bartoszyckiej

• Kolejowa wieża ciśnień

• Most drogowy przy ul. Kopernika

• Zabytkowe domy przy ulicach: Wysokiej Bramy, Kajki, Mickiewicza, Kopernika, Lipowa, Wyszyńskiego, Plac Konstytucji 3 maja, Ratuszowa, Hoża, Kasprowicza, Plac Wolności 3.

[edytuj] Cmentarze

• Cmentarz miejski Powstały na miejscu dawnych ogrodów Ignacego Krasickiego, jeden z najpiękniej położonych cmentarzy w Polsce. W całości położony w lesie. Na górze Golgota znajduje się ołtarz – ostatnia stacja drogi krzyżowej. Droga krzyżowa prowadzi od głównej bramy. Szczególnie piękna stacja zdjęcia z krzyża Pana Jezusa – forma marmurowej Piety i grota z marmurowym ciałem Jezusa. Na cmentarzu znajduje się pomnik poległych w czasie wojny. Spoczywa tu również Ferdinand Schulz – osiągnął rekord świata w lataniu na szybowcu. Zachowały się drewniane groby rzeźbiarza – Michael Lipow. Niepotwierdzone jest iż wykonał drogę krzyżową.
• Cmentarz rumuński – W latach 1914-1918 znajdował się tu obóz jeniecki. Przebywali tu: Rosjanie, Brytyjczycy, Serbowie, Rumuni, Francuzi, Włosi, Belgowie jak i również Niemcy wypędzeni z Wołynia. Jeńcy pracowali przy budowie drogi do Bartoszyc, z powodu głodu i chorób wielu zmarło. W pobliskim lesie powstał cmentarz dla jeńców, którzy wybudowali dla swych kolegów piramidę - pomnik. Rząd brytyjski ufundował krzyż. Niepotwierdzone źródła podają następujące liczby: Rosjan 2081, Rumunów 506, Brytyjczyków 49, Francuzów 43, Włochów 19, Serbów 8, Belgów 45. Liczba pochowanych tam Niemców nie jest bliżej określona.
• Cmentarz Żołnierzy Radzieckich – cmentarz poświęcony pamięci poległych tutaj żołnierzy Armii Czerwonej.

[edytuj] Pomniki

• Pomnik poświęcony pamięci żołnierzy Armii Czerwonej
• Głaz upamiętniający budowę osiedla im. Marcina Kromera
• Popiersie Ignacego Krasickiego w jego dawnych ogrodach
• Popiersie Mikołaja Kopernika przy Szkol Podstawowej nr 1 jego imienia
• Pomnik św. Katarzyny Aleksandryjskiej na przedzamczu z jej atrybutem czyli kołem, ufundowany przez bp. Grabowskiego
• "W Hołdzie Poległym, Pomordowanym i Zamęczonym Obrońcom Ojczyzny w latach 1939-1956" na cmentarzu leśnym
• Poległym jeńcom z I wojny światowej na cmentarzu rumuńskim
• Głaz przy komendzie policji ku pamięci poległych policjantów
• Pomnik strażaka przy komendzie PSP upamiętniający odwagę strażaków
• Głaz w parku przy ul. Mławskiej upamiętniający pierwszy rocznik "Wszechnicy Warmińskiej"
• Pomnik ku pamięci poległych żołnierzy polskich przy ul. Bartoszyckiej
• Głaz przy ZSZ upamiętniający Feliksa Kaczyńskiego
• Tablica pamiątkowa na MDK ku pamięci Ireny Kwinto
• Tablica upamiętniająca poległych strażaków na starej komendzie
• Tablica upamiętniająca 40-lecie Szkoły Podstawowej nr 3

[edytuj] Sport i rekreacja

W Lidzbarku Warmińskim działa wiele klubów sportowych zajmujących się różnymi dziedzinami sportu. Największe osiągnięcia odnosili zawodnicy:

• Polonia Lidzbark Warmiński - klub powstał 1946 r., największymi osiągnięciami jest wystep w III lidze i Wojewódzki Puchar Polski (1999/2000). Z klubu wywodzą się tacy zawodnicy jak: Rafał Kaczor, Marcin Wincel, Norbert Witkowski, Adam Zejer, Czesław Żukowski.
• Luks "Warmia" (tenis stołowy) - zawodniczka klubu jest posiadaczem 4 miejsca na świecie.
• Moto klub Lidzbark Warmiński

Inne kluby działające w mieście: grupy taneczne, capoeira, zapasy, tancerze ognia, klub kolarski, Karate Kyokushin, Survival Combat System.

W mieście działają 2 hale widowiskowo-sportowe i dwie małe sale sportowe przy szkołach. Stadion w najbliższym czasie będzie remontowany. Na ulicy Słonecznej znajduje sie oświetlone boisko ze sztuczną murawą. Już za rok odbędzie się otwarcie kompleksu boisk miejskich przy ZSZ. W Lidzbarku znajduje się jeden z najlepszych torów w Europie, czego potwierdzeniem są tu organizowane coroczne Mistrzostwa Polski oraz rozgrywki o Puchar PZM, w roku 2008 odbędą się tu Mistrzostwa Europy. Na południowo-wschodnim stoku znajduje się Ośrodek Sportów Zimowych "Krzyżowa Góra", w którego skład wchodzi m.in. tor saneczkowy o długości 450 m oraz 2 wyciągi narciarskie z 4 trasami zjazdowymi. W sezonie letnim zbocza wzgórza pozwalają na uprawianie crossu kolarskiego. Duże znaczenie mają dwie ligi amatorskie, cieszące się wielkim zainteresowaniem mieszkańców:

• Lidzbarska Liga Piłki Nożnej - drużyny składające się z mieszkańców pobliskich miast przyciągają na hale sportową tłumy kibiców
• Lidzbarska Amatorska Liga Piłki Siatkowej

[edytuj] Turystyka

Lidzbarski zamek leży na trasie Szlak Zamków Gotyckich (obejmuje zamki gotyckie Warmii, Mazur, Powiśla i Kaszub).

Informacji turystycznej można zasięgnąć w Centrum Informacji Turystycznej przy Wysokiej Bramie.

Prze miasto przebiega 8 szlaków turystycznych. Są to szlaki piesze, rowerowe, samochodowe i kajakowe. Do najbardziej znanych należą Szlak Kopernikowski i Szlak Zamków Gotyckich^[7].

W pobliskich wioskach (Suryty, Blanki, Ignalin, Kierwiny, Gajlity, Koniewo, Wielochowo) i w samym Lidzbarku Warmińskim znajduje się 16 gospodarstw agroturystycznych. W pobliskiej wiosce Kłębowo znajduje się schronisko młodzieżowe. W mieście są również oferowane pokoje gościnne. 1,5 km od miasta w lesie^[8] znajduje się ośrodek wypoczynkowy. W mieście znajdują się 2 zajazdy, hotelik i hotel.

[edytuj] Polityka

[edytuj] Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Milanówek	Polska	25 października 2001
Oud-Beijerland	Holandia	26 czerwca 1992
Sowieck	Rosja	3 maja 2001
Werlte	Niemcy	8 września 2005

Umowa z Oud-Beijerland została podpisana 26 czerwca 1992 r. Współpraca dotyczy:

• wymiana doświadczeń dotyczących prowadzenia administracji samorządowej; pomocy społecznej; zagospodarowania zieleni miejskiej;
• wymiana kulturalna i sportowa
• wymiana doświadczeń pomiędzy Państwową Strażą Pożarną w Lidzbarku Warmińskim a Strażą Pożarną z Oud Beijerland.

Umowa z Sowieckiem została podpisana 3 maja 2001 r. Kierunki współpracy:

• wymiana w dziedzinie sportu, kultury i edukacji
• wymiana doświadczeń pomiędzy władzami samorządowymi

Umowa z Milanówkiem została podpisana 25 października 2001 r. Kierunki współpracy:

• kultura, oświata, ochrona środowiska naturalnego

Umowa z Werlte została podpisana 8 września 2005 r. Kierunki współpracy:

• wymiana grup młodzieżowych reprezentujących różne obszary działalności (np. sport, kościół, szkoły),
• wspólne imprezy w różnych dziedzinach (np. sztuka, kultura, muzyka),
• wymiana doświadczeń na wszystkich poziomach komunalnych (np. administracja, gospodarka, turystyka, ochrona krajobrazu i przyrody)

[edytuj] Gospodarka

Na terenie miasta w 2006 r.¹ było zarejestrowanych 1 619 podmiotów gospodarczych. W Lidzbarku Warmińskim najbardziej rozpowszechnioną formą działalności gospodarczej jest handel i usługi oraz działalność produkcyjna oparta na bazie surowców lokalnych. Należy do nich drewno, które jest wykorzystywane do stolarki budowlanej i produkcji mebli. W mieście funkcjonują zakłady przetwórstwa mlecznego, mięsnego, zbożowego wykorzystujące produkcję roślinną i zwierzęcą powiatu. Coraz szybciej rozwijającym się sektorem jest agroturystyka^[9]. Głównym ośrodkiem przemysłu w mieście jest zakład mleczarski Polmlek. Zakład zatrudnia 400 osób i jest jednym z największych zakładów tego typu w kraju. 40% produkcji jest produktem eksportowym. W mieście działa jeszcze Warmińska Spółdzielnia Inwalidów produkująca odzież medyczną jednorazową. Lidzbark Warmiński jest siedzibą Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W 1999 r. powstała Warmińsko-Mazurska Izba Przemysłowo-Handlowa w Lidzbarku Warmińskim zrzeszająca podmioty prowadzące działalność gospodarczą na terenie powiatu lidzbarskiego. W sektorze publicznym działają 172 podmioty gospodarki narodowej, 58 państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego i 3 gospodarstwa pomocnicze, 1 przedsiębiorstwo państwowe i 5 spółek handlowych. W sektorze prywatnym działają 1 447 podmioty gospodarki narodowej, 1 143 osób fizycznych prowadzi działalność gospodarczą, jest 50 spółek handlowych i 10 z udziałem kapitału zagranicznego, 8 spółdzielni, 3 fundacje, 32 stowarzyszeń i organizacji społecznych. W mieście funkcjonują 2 supermarkety i wiele zakładów usługowych.

Do roku 2012 planowane jest skończenia budowy Term warmińskich. Będzie to zespół basenów z wodą z gorących źródeł, hoteli i gabinetów odnowy biologicznej. Miasto zyskało już większość potrzebnych do realizacji projektu środków. Kompleks zatrudni do 1000 osób. ^{[10][potrzebne źródło]}

[edytuj] Transport

Lidzbark Warmiński leży na trasie drogi krajowej 51 , gdzie krzyżuje się ona z wojewódzkimi drogami 511 i 513 . Lidzbark leży na trasie między Warszawą a przejściem granicznym w Bezledach, dlatego występuje tu wzmożony ruch samochodów dostawczych z Rosji i polskich film eksportowych. W Lidzbarku nie istnieje komunikacja miejska. Przez Lidzbark aktualnie już nie kursują pociągi, w najlepszym okresie funkcjonowania stacji z miasta wychodziły tory prowadzące do: Bartoszyc, Czerwonki, Korniewa (RUS), Ornety, Sątopy-Samulewo. PKS Lidzbark Warmiński jest placówką PKS Bartoszyce. Połączenia bezpośrednie do Gdańska, Warszawy i Olsztyna i do wielu mniejszych miejscowości. Z miasta kursuje wiele prywatnych przewozów. Dworzec autobusowy i kolejowy znajduję się w południowej części miasta.

Dawne trasy torów to:

• nieprzejezdne:
  • Korniewo (RUS) - Górowo Iławeckie - Lidzbark Warmiński - Czerwonka - Szczytno (Ważniejsze przystanki)
• zlikwidowane:
  • Elbląg - Orneta - Lidzbark Warmiński - Bartoszyce (Ważniejsze przystanki)
  • Lidzbark Warmiński - Reszel - Kętrzyn (Ważniejsze przystanki)

Główne drogi przebiegające przez miasto:

• drogi krajowe:
  • 51 - Bezledy – Bartoszyce – Lidzbark Warmiński – Dobre Miasto – Olsztyn – Olsztynek 7
• drogi wojewódzkie:
  • 511 – Lidzbark Warmiński – Górowo Iławeckie – Bagrationowsk
  • 513 – Pasłęk – Orneta - Lidzbark Warmiński - Wozławki 57

Przystanki autobusowe:

• ul. Bartoszycka
• ul. Mławska
• ul. Olsztyńska
• ul. Ornecka
• ul. Polna
• ul. Warmińska

[edytuj] Osoby związane z Lidzbarkiem

Ta sekcja wymaga określenia jasnych kryteriów wyboru. Kryteria powinny być poparte źródłami, nie mogą naruszać zasady neutralnego punktu widzenia, należy też unikać próżnych wyrażeń takich jak "znani", "najlepsi" itd. Kryteria możesz omówić w dyskusji artykułu. Zobacz też: Zasady tworzenia list.

• Eustachy Knobelsdorf
• Mikołaj Kopernik - polski astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, strateg, lekarz, poeta, astrolog, tłumacz, kanclerz kapituły warmińskiej od 1511, kanonik warmiński, scholastyk wrocławski, duchowny katolicki, bratanek biskupa Łukasza Watzenrode
• Zbigniew Mikołejko - polski filozof i historyk religii (Polska Akademia Nauk), eseista, fellow Akademii Amerykańskiej w Rzymie, autor ponad 800 publikacji w wielu językach, urodzony w Lidzbarku, absolwent LO im. Kazimierza Jagiellończyka
• Andrzej Niewiadomski - poeta, krytyk, badacz literatury, redaktor. Urodzony w Lidzbarku.
• Tadeusz Płoski - polski duchowny katolicki, biskup polowy Wojska Polskiego, oficer Sił Zbrojnych w stopniu generała dywizji, doktor habilitowany nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Kanonicznego i Wyznaniowego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Pochodzi z Lidzbarka.
• Waldemar Milewicz - uznany dziennikarz telewizyjny, reporter i korespondent wojenny. Uczył się w lidzbarskim ZSO.

[edytuj] Humaniści i działacze pełniący urząd biskupa warmińskiego

• Pius II (Eneasz Sylwiusz Piccolomini) - włoski humanista, poeta, papież od 1458. Rezydował w Lidzbarku jako biskup
• Marcin Kromer - humanista, historyk i pisarz okresu renesansu, teoretyk muzyki, dyplomata, jeden z przywódców polskiej kontrreformacji, zmarł w Lidzbarku
• Jan Dantyszek - polski podróżnik, dyplomata, poeta polsko-łaciński okresu renesansu, sekretarz królewski. Rezydował tu jako biskup.
• Adam Stanisław Grabowski - mecenas sztuki, świetny polityk, biskup warmiński
• Stanisław Hozjusz - polski humanista, poeta, sekretarz królewski, sekretarz wielki koronny, dyplomata, biskup chełmiński i warmiński, kardynał, teolog-polemista, jeden z czołowych przywódców polskiej i europejskiej kontrreformacji
• Ignacy Krasicki - poeta, prozaik i publicysta, biskup warmiński
• Maurycy Ferber - wybitny działacz, biskup warmiński
• Tiedeman Giese - ceniony dyplomata, wybitny humanista, biskup warmiński
• Paweł Legendorf - biskup warmiński
• Szymon Rudnicki - biskup warmiński
• Mikołaj Tungen - biskup warmiński
• Łukasz Watzenrode - dyplomata, mecenas sztuki i nauki, biskup warmiński
• Jan Stefan Wydżga - mecenas sztuki, kanclerz wielki koronny, podkanclerzy koronny, biskup warmiński
• Andrzej Chryzostom Załuski - kanclerz wielki koronny, biskup warmiński

[edytuj] Monarchowie

• Karol XII - król Szwecji, okupował zamek
• Stanisław Leszczyński - król polski, przebywał na zamku
• Napoleon Bonaparte - stoczył pod miastem bitwę

[edytuj] Aktualni politycy

• Bogdan Borusewicz - Marszałek Senatu, urodzony w Lidzbarku Warmińskim
• Jacek Protas - polski polityk, samorządowiec, marszałek województwa warmińsko-mazurskiego. Pochodzi z Lidzbarka, był tu dyrektorem LO.

[edytuj] Artyści

• Irena Kwinto - bajkopisarka
• Piotr Szwedes - polski aktor filmowy, telewizyjny i teatralny, prezenter telewizyjny. Pochodzi z Lidzbarka.
• Andrzej Andrzejewski - polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny. Uczył się w lidzbarskim ZSO.

[edytuj] Edukacja

Pierwsza szkoła w Lidzbarku funkcjonowała już w XIV w., była to tzw. "Preussenschule", przygotowująca do stanu duchownego. Pierwszą po wojnie działającą było Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum Ogólnokształcące w Lidzbarku Warmińskim, rozpoczęło swe działanie już we wrześniu 1945 r. Szkoła funkcjonowała w gmachu przy ul. Orła Białego 5, gdzie dzisiaj znajduje się Zespół Szkół Zawodowych. Po 1947 r. gimnazjum zostało przeniesione do innego budynku w rok później przemianowane na Szkołę ogólnokształcącą Stopnia Podstawowego i Licealnego w Lidzbarku Warmińskim, dzisiaj szkoła nosi nazwę Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Kazimierza Jagiellończyka. W 1946 powstaje również Gimnazjum i Liceum Gospodarstwa Wiejskiego, dzisiaj to Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego. W gmachu przy ul. Orła Białego powstał Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica, z liceum ekonomicznym i pedagogicznym. W Lidzbarku Warmińskim uczą się uczniowie z miast oraz okolicznych wiosek. w 2003 roku powstała Wszechnica Warmińska, pierwsza Wyższa Szkoła Zawodowa w Lidzbarku Warmińskim.

Szkoły wyższe

• Wszechnica Warmińska, Wyższa Szkoła Zawodowa – niepaństwowa uczelnia wyższa utworzona decyzją Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 20 listopada 2003 roku

Szkoły średnie

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Kazimierza Jagiellończyka
• Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica
• Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego

Gimnazja i szkoły podstawowe

• Szkoła podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika – szkoła łączy się z gimnazjum nr 1
• Szkoła podstawowa nr 3 im. Ignacego Krasickiego
• Szkoła podstawowa nr 4 im. Jana Pawła II – szkoła łączy się z gimnazjum nr 2

Szkoły muzyczne

• Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia

Przedszkola

• Przedszkole Niepubliczne z oddziałem żłobkowym "Kubuś"
• Przedszkole Niepubliczne "Miś"
• Przedszkole Niepubliczne "Puchatek"
• Przedszkole Publiczne Nr 5
• Przedszkole Publiczne Nr 6

Inne placówki oświatowe

• Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy im. Marii Grzegorzewskiej
• Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

[edytuj] Kultura

W 1950 r. powstał w Lidzbarku Warmińskim Dom Harcerza. Była to jedna z pierwszych placówek tego rodzaju w Polsce. ^[11] Już w roku 1957 r. przemianowano go na Dom Kultury Dzieci i Młodzieży. W mieście funkcjonuje jeszcze Lidzbarski Dom Kultury, szereg bibliotek i Klub Garnizonowy. Sala widowiskowa Lidzbarskiego Domu Kultury służy również do pokazów filmowych Kina Ignacy. W instytucjach odbywają się zajęcia tańca, teatralne, muzyczne, plastyczne i wiele innych. W Lidzbarku Warmińskim odbywają się imprezy kulturalne o zasięgu regionalnym, krajowym, a także międzynarodowym. Najbardziej znane to: Lidzbarskie Wieczory Humoru i Satyry emitowane przez TVP 1 i rekonstrukcja bitwy pod Lidzbarkiem. Lidzbark to ważny punkt na kabaretowej mapie Polski. Co roku odbywają sie ty Lidzbarskie Wieczory Humoru i Satyry i eLeSKa, ściągając znane kabarety z całego kraju. Imprezy są emitowane w TVP 1. Z miasta pochodzi kabaret "Snobów" i "Bez Szans". W mieście dzieła galeria "W oknie" i galeria przy LDK - u. Kapela "Znad Łyny" osiąga liczne sukcesy, Lidzbark ma również Orkiestre Dętą PSP i LDK w Lidzbarku Warmińskim. Poza tym w mieście działa wiele kabaretów, grup teatralnych i zespołów muzycznych.

[edytuj] Instytucje

Domy Kultury

• Lidzbarski Dom Kultury
• Młodzieżowy Dom Kultury im. Ireny Kwinto
• Klub Garnizonowy

Biblioteki

• Miejska Biblioteka Publiczna im. Marcina Kromera z odziałem dla dzieci i oddziałem w szpitalu
• Biblioteka Klubu Garnizonowego
• Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu/ Filia w Lidzbarku Warmińskim

Muzea

Największą lidzbarską placówką muzealną jest oddział Muzeum Warmii i Mazur - Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim, którego siedziba mieści się w Zamku Biskupów Warmińskich. Sam zamek jest zabytkiem klasy "0"^[12], pełen jest zabytkowych polichromii i mebli. Jest jednym z najważniejszych zabytków w Polsce i zarazem świetnie zachowanym^[13]. W jego zbiorach znajdują się m.in. pamiątki, dokumenty, ikonografie, obrazy i rzeźby rodem z tutejszego regionu. W Muzeum znajduje się dokument II pokoju toruńskiego, dzięki któremu Lidzbark został włączony do Polski. W zamku znajduje się wystawa poświęcone jego wielkim mieszkańcom, z wielkim akcentem na Ignacego Krasickiego. Znajduję się tu również ekspozycja portretów jego rodziny. W refektarzu znajduje się ekspozycja malarstwa i sztuki średniowiecznej Warmii i Prus Krzyżackich. Najwyższe pietra zajmuje wystawa malarstwa polskiego XX wieku.

Galerie

• "W oknie"
• w LDK-u

[edytuj] Imprezy

• Gwiazdozbiór Piotra Szwedesa - co roku Piotr Szwedes organizuje koncert charytatywny z udziałem wielu gwiazd.
• Kaziuki Wilniuki - koncert nawiązujący do folkloru Wileńszczyzny, terenu skąd pochodzi wiele mieszkańców Lidzbarka
• Koncerty Pro Musica Antiqua - coroczne koncerty muzyki dawnej zespołu solistów Akademii Muzycznych
• Koncert Szewczenkowski - koncert mniejszości narodowej ukraińskiej
• Lidzbarskie Prezentacje Artystyczne - coroczne pokazy i występy lidzbarskich artystów
• Lidzbarskie Starcia Kabaretowe - starcia kabaretowe
• Lidzbarskie Wieczory Humoru i Satyry - ogólnopolski konkurs o Złotą Szpilkę
• Rekonstrukcja bitwy pod Lidzbarkiem - coroczne rekonstrukcja na pamiątkę bitwy napoleońskiej

[edytuj] Kościoły i związki wyznaniowe

• Kościół Rzymskokatolicki
• Kościół Grekokatolicki
• Kościół Prawosławny
• Inne
  • Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – zbór (ul. Bartoszycka).
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – dom modlitwy (ul. Poniatowskiego).
  • Kościół Chrystusowy – zbór (ul. Szwoleżerów).

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Stanisław Srokowski: Miasta i ludzie Prus Wschodnich. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1946. 

• Tadeusz Glinka, Marek Piasecki: Perły architektury. Poznań: Publicat, ss. 26-27, seria: Cuda Polski. ISBN 83-245-0955-0. 

[edytuj] Zobacz też

• RON Lidzbark Warmiński

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

• Oficjalna strona miasta