Województwo

Z Wikipedii

Ten artykuł przedstawia sytuację tylko z polskiej perspektywy. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Województwo – jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego dla administracji rządowej, od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego.

Podział kraju na województwa ma swoje korzenie w okresie rozbicia dzielnicowego, stąd ich zróżnicowanie pod względem wielkości w czasach I Rzeczypospolitej. Pierwsze województwa powstawały na przełomie XIV i XV w.

Status województwa reguluje w Polsce ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998, (Dz.U. z 1998 r. Nr 91 poz. 576, tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z pózn. zm)

Liczba województw:

• 1582-1634 - 34 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
• 1634-1660 - 35 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
• 1660-1717 - 33 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
• 1717-1768 - 33 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo)

(w Księstwie Warszawskim w miejsce województw wprowadzono departamenty)

• 1815-1837 (Królestwo Polskie) - 8

(w Królestwie Polskim w latach 1837-1915 w miejsce województw wprowadzono gubernie)

• 1919-1939 - 16 (w tym autonomiczne województwo śląskie, +1 miasto wydzielone)
• 1944-1945 - 10 (w tym autonomiczne województwo śląskie, +1 miasto wydzielone)
• 1945-1946 - 11 (+1 miasto wydzielone)
• 1946-1950 - 14 (+2 miasta wydzielone)
• 1950-1975 - 17 (+2 miasta wydzielone, od 1954 5 miast wydzielonych)
• 1975-1998 - 49
• od 1 stycznia 1999 - 16

Spis treści 1 Stan aktualny – 16 województw 2 Województwa w przeszłości 2.1 Pierwsze województwa w Polsce 2.2 Województwa w okresie I Rzeczypospolitej 2.3 Województwa Królestwa Polskiego (do 1816 – departamenty) 1815-1837 2.4 Województwa w okresie międzywojennym (1918-1939) 2.5 Województwa w latach 1944-1975 2.6 Województwa w latach 1975-1998 3 Zobacz też

[edytuj] Stan aktualny – 16 województw

Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej (zobacz: NUTS). Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe i zarządzać terytorium województwa.

Wprowadzeniu nowego podziału na województwa towarzyszyły liczne dyskusje. Niektóre projekty zakładały utworzenie mniejszej liczby województw (najczęściej mówiło się o 12 nowych województwach). Nieco mniej zwolenników miały projekty utworzenia 25 województw lub pozostawienia dotychczasowego podziału na 49 województw. Liczne protesty społeczne, m.in. w Opolu czy Kielcach, doprowadziły do utworzenia większej liczby jednostek. Natomiast w dwóch województwach zdecydowano się na rozdzielenie siedzib wojewodów i sejmików województw.

Od 1999 pojawiają się opinie postulujące utworzenie jeszcze trzech województw: województwa staropolskiego, województwa środkowopolskiego, województwa środkowopomorskiego.

Podział na województwa od 1999 r.

kod	tab.rej.	województwo	miasto wojewódzkie	powierzchnia km²	ludność (31 XII 2003)
02	D	dolnośląskie	Wrocław	19 947,76	2 888 232
04	C	kujawsko-pomorskie	Bydgoszcz ¹ Toruń ²	17 969,72	2 068 142
06	L	lubelskie	Lublin	25 114,48	2 191 172
08	F	lubuskie	Gorzów Wielkopolski ¹ Zielona Góra ²	13 984,44	1 008 786
10	E	łódzkie	Łódź	18 219,11	2 597 094
12	K	małopolskie	Kraków	15 144,10	3 252 949
14	W	mazowieckie	Warszawa	35 597,80	5 135 732
16	O	opolskie	Opole	9 412,47	1 055 667
18	R	podkarpackie	Rzeszów	17 926,28	2 097 248
20	B	podlaskie	Białystok	20 179,58	1 205 117
22	G	pomorskie	Gdańsk	18 292,88	2 188 918
24	S	śląskie	Katowice	12 294,04	4 714 982
26	T	świętokrzyskie	Kielce	11 672,34	1 291 598
28	N	warmińsko-mazurskie	Olsztyn	24 202,95	1 428 885
30	P	wielkopolskie	Poznań	29 825,59	3 372 417
32	Z	zachodniopomorskie	Szczecin	22 901,48	1 696 073

(¹) – siedziba wojewody, (²) – siedziba sejmiku wojewódzkiego

[edytuj] Województwa w przeszłości

[edytuj] Pierwsze województwa w Polsce

Prowincja	L.p.	Województwo	Ziemia (na której się znajdowało)	Okres istnienia	Wojewodowie	Miasto wojewódzkie	Współczesne województwo (w przybliżeniu)
Wielkopolska	1.	poznańskie	poznańska, wschowska	1314 - 1793	wojewodowie	Poznań	wielkopolskie
	2.	kaliskie	kaliska	1314 - 1793	wojewodowie	Kalisz	wielkopolskie
	3.	sieradzkie	sieradzka, wieluńska	1339 - 1795	wojewodowie	Sieradz	łódzkie
	4.	łęczyckie	łęczycka	1339 - 1793	wojewodowie	Łęczyca	łódzkie
	5.	brzeskie	kujawska	XIV w. - 1793	wojewodowie	Brześć Kujawski	kujawsko-pomorskie
	6.	gniewkowskie	kujawska, dobrzyńska	XIV w. - XV w.	wojewodowie	Gniewkowo	kujawsko-pomorskie
Małopolska	7.	krakowskie	krakowska	1308 - 1795	wojewodowie	Kraków	małopolskie
	8.	sandomierskie	sandomierska, radomska	1308 - 1795	wojewodowie	Sandomierz	podkarpackie

[edytuj] Województwa w okresie I Rzeczypospolitej

[edytuj] Województwa Królestwa Polskiego (do 1816 – departamenty) 1815-1837

• krakowskie (siedziba władz – Miechów, potem Kielce)
• sandomierskie (siedziba władz – Radom)
• kaliskie
• lubelskie
• płockie
• mazowieckie (siedziba władz – Warszawa)
• podlaskie (siedziba władz – Siedlce)
• augustowskie (siedziba władz – Suwałki)

Od 1837 Królestwo Polskie dzieliło się na gubernie

[edytuj] Województwa w okresie międzywojennym (1918-1939)

2 sierpnia 1919 uchwałą sejm podzielił terytorium byłego Królestwa Polskiego na 5 województw, a dla Warszawy przewidział odrębną jednostkę administracyjną:

• białostockie
• kieleckie
• lubelskie
• łódzkie
• warszawskie

W ciągu następnych kilku lat dodano kolejnych 10 województw z ziem pozostałych zaborów:

• krakowskie
• lwowskie
• nowogródzkie
• poleskie (Brześć)
• pomorskie (Toruń)
• poznańskie
• stanisławowskie
• tarnopolskie
• wileńskie
• wołyńskie (Łuck)

15 lipca 1920 roku utworzono nowe autonomiczne województwo powstałe na terenach odłączonych od Niemiec

• autonomiczne województwo śląskie (Katowice)

Województwa z podziałem na powiaty – zobacz podział administracyjny II RP.

Podział na województwa w okresie międzywojennym (stan na 1 kwietnia 1939)
tab. rej. od 1937	województwo miasto wydzielone	miasto wojewódzkie	powierzchnia w tys. km² (1930)	ludność w tys. (1931)
00-19	miasto Warszawa	Warszawa	0,14	1179,5
20-24	białostockie	Białystok	26,0	1263,3
25-29	kieleckie	Kielce	22,2	2671,0
30-34	krakowskie	Kraków	17,6	2300,1
35-39	lubelskie	Lublin	26,6	2116,2
40-44	lwowskie	Lwów	28,4	3126,3
45-49	łódzkie	Łódź	20,4	2650,1
50-54	nowogródzkie	Nowogródek	23,0	1057,2
55-59	poleskie	Brześć	36,7	1132,2
60-64	pomorskie	Toruń	25,7	1884,4
65-69	poznańskie	Poznań	28,1	2339,6
70-74	stanisławowskie	Stanisławów	16,9	1480,3
75-79 ?	śląskie	Katowice	5,1	1533,5
80-84	tarnopolskie	Tarnopol	16,5	1600,4
85-89	warszawskie	Warszawa	31,7	2460,9
90-94	wileńskie	Wilno	29,0	1276,0
95-99	wołyńskie	Łuck	35,7	2085,6

[edytuj] Województwa w latach 1944-1975

Zmiany terytorium Polski po II wojnie światowej wymusiły reorganizację podziału administracyjnego kraju. W 22 sierpnia 1944 na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji (Dz.U. 1944 nr 2 poz. 8) przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Ponieważ granice kraju nie były jeszcze ustalone, a jego część znajdowała się nadal pod okupacją, nie można mówić o faktycznej liczbie istniejących wówczas województw.

1 kwietnia 1945 z województwa kieleckiego przeniesiono do województwa krakowskiego powiat miechowski, 7 kwietnia 1945 powołano województwo gdańskie, w którego skład wszedł obszar Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów województwa pomorskiego (gdyński, kartuski, morski, starogardzki, kościerski i tczewski). 7 maja 1945 anulowano autonomię województwa śląskiego. 9 sierpnia fragment województwa lwowskiego włączono do województwa lubelskiego, a 18 sierpnia 1945 utworzono województwo rzeszowskie z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego (dębicki, gorlicki, jasielski i mielecki) oraz zmieniono granice województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (powiaty będziński i zawierciański przeniesiono z województwa kieleckiego do śląskiego, olkuski z kieleckiego do krakowskiego oraz łomżyński z warszawskiego do białostockiego). Dodatkowo z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź, które stało się miastem na prawach województwa.

Tereny włączone do Polski początkowo znajdowały się pod radziecką administracją wojskową, a 14 marca 1945, jeszcze przed zajęciem wszystkich tych terenów, utworzono na nich 4 okręgi administracyjne nie posiadające statusu województw: Okręg I (Śląsk Opolski), Okręg II (Dolny Śląsk), Okręg III (Pomorze Zachodnie), Okręg IV (Mazurski) [1]. Dopiero 28 czerwca 1946 (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych., Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177) obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału kraju tworząc na nim trzy nowe województwa (olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie) oraz część ziem włączając do województw: białostockiego, gdańskiego, poznańskiego i śląskiego.

Od 28 czerwca 1946 Polska dzieliła się na 14 województw oraz 2 miasta wydzielone:

• województwo białostockie
• województwo pomorskie (później: województwo bydgoskie)
• województwo gdańskie
• województwo śląskie, zwane również śląsko-dąbrowskim
• województwo kieleckie
• województwo krakowskie
• województwo lubelskie
• województwo łódzkie
• województwo olsztyńskie
• województwo poznańskie
• województwo rzeszowskie
• województwo szczecińskie
• województwo warszawskie
• województwo wrocławskie
• miasta wydzielone:
  • Warszawa
  • Łódź

W 1950 r. dokonano kilku zmian w podziale administracyjnym. Zmiany te dotyczyły tak zwanych Ziem Odzyskanych. Trzy istniejące już województwa podzielono, wydzielając tym samym trzy nowe jednostki terytorialne: województwo koszalińskie (z województwa szczecińskiego), województwo zielonogórskie (z województwa poznańskiego) i województwo opolskie (z województwa śląskiego, które zmieniło nazwę na województwo katowickie (w latach 1953-1956 województwo stalinogrodzkie). Owe zmiany nie ograniczały się jednak tylko do utworzenia nowych województw, skorygowano także granice już istniejących. Natomiast w 1957 roku wydzielone zostały 3 kolejne miasta: Kraków, Poznań i Wrocław.

Podział na województwa i miasta wydzielone w latach 1945-1975
tab rej od 1956	województwo	miasto wojewódzkie	powierzchnia km² (1965)	ludność (1965)
A	białostockie	Białystok	23 136	1 160 400
B	bydgoskie	Bydgoszcz	20 794	1 837 100
G	gdańskie	Gdańsk	10 984	1 352 800
S	katowickie (1953-1956 stalinogrodzkie)	Katowice (1953-1956 Stalinogród)	9 518	3 524 300
C	kieleckie	Kielce	19 498	1 899 100
E	koszalińskie ¹	Koszalin	17 974	755 100
K	krakowskie	Kraków	15 350	2 127 600
L	lubelskie	Lublin	24 829	1 900 500
F	łódzkie	Łódź	17 064	1 665 200
O	olsztyńskie	Olsztyn	20 994	956 600
H	opolskie ¹	Opole	9 506	1 009 200
P	poznańskie	Poznań	26 723	2 126 300
R	rzeszowskie	Rzeszów	18 658	1 692 800
M	szczecińskie	Szczecin	12 677	847 600
T	warszawskie	Warszawa	29 369	2 453 000
X	wrocławskie	Wrocław	18 827	1 967 000
Z	zielonogórskie ¹	Zielona Góra	14 514	847 200
tab rej od 1956	miasto wydzielone		powierzchnia km² (1965)	ludność (1965)
I	Łódź		214	744 100
W	Warszawa		446	1 252 600
K	Kraków ²		230	520 100
P	Poznań ²		220	438 200
X	Wrocław ²		225	474 200
¹ – nowe województwa utworzone w 1950; ² – miasta wydzielone w 1957, nie otrzymały odrębnych liter w tablicach rejestracyjnych

[edytuj] Województwa w latach 1975-1998

W latach 1975-1998 istniał podział na 49 województw. Niekiedy miastami wojewódzkimi były miasta poniżej 50 tys. mieszkańców. Podział ten był krytykowany zwłaszcza pod koniec lat 80. i 90. Małe województwa, które miały przyczyniać się do rozwoju obszarów peryferyjnych i nowych siedzib województw, w rzeczywistości nie funkcjonowały zbyt dobrze. Krytykowano także zlikwidowanie powiatów, które zostały podzielone niekiedy nawet pomiędzy 3-4 województwa. By usprawnić ten podział powołano dodatkowe struktury przestrzenne: makrorejony oraz rejony.

Podział na województwa w latach 1975-1998
województwo	miasto wojewódzkie	powierzchnia km² (1998)	ludność (1980)	miasta	gminy
bialskopodlaskie	Biała Podlaska	5348	286 400	6	35
białostockie	Białystok	10 055	641 100	17	49
bielskie	Bielsko-Biała	3 704	829 900	18	47
bydgoskie	Bydgoszcz	10 349	1 036 000	27	55
chełmskie	Chełm	3 865	230 900	4	25
ciechanowskie	Ciechanów	6 362	405 400	9	45
częstochowskie	Częstochowa	6 182	747 900	17	49
elbląskie	Elbląg	6 103	441 500	15	37
gdańskie	Gdańsk	7 394	1 333 800	19	43
gorzowskie	Gorzów  Wielkopolski	8 484	455 400	21	38
jeleniogórskie	Jelenia Góra	4 378	492 600	24	28
kaliskie	Kalisz	6 512	668 000	20	53
katowickie	Katowice	6 650	3 733 900	43	46
kieleckie	Kielce	9 211	1 068 700	17	69
konińskie	Konin	5 139	441 200	18	43
koszalińskie	Koszalin	8 470	462 200	17	35
krakowskie	Kraków	3 254	1 167 500	10	38
krośnieńskie	Krosno	5 702	448 200	12	37
legnickie	Legnica	4 037	458 900	11	31
leszczyńskie	Leszno	4 254	357 600	19	28
lubelskie	Lublin	6 793	935 200	16	62
łomżyńskie	Łomża	6 684	325 800	12	39
łódzkie	Łódź	1523	1 127 800	8	11
nowosądeckie	Nowy Sącz	5 576	628 800	14	41
olsztyńskie	Olsztyn	12 327	681 400	21	48
opolskie	Opole	8 535	975 000	29	61
ostrołęckie	Ostrołęka	6 498	371 400	9	38
pilskie	Piła	8 205	437 100	24	35
piotrkowskie	Piotrków Trybunalski	6 266	604 200	10	51
płockie	Płock	5 117	496 100	9	44
poznańskie	Poznań	8 151	1 237 800	33	57
przemyskie	Przemyśl	4 437	380 000	9	35
radomskie	Radom	7 295	702 300	15	61
rzeszowskie	Rzeszów	4 397	648 900	13	41
siedleckie	Siedlce	8 499	616 300	12	66
sieradzkie	Sieradz	4 869	392 300	9	40
skierniewickie	Skierniewice	3 959	396 900	8	36
słupskie	Słupsk	7 453	369 800	11	31
suwalskie	Suwałki	10 490	422 600	14	42
szczecińskie	Szczecin	9 981	897 900	29	50
tarnobrzeskie	Tarnobrzeg	6 283	556 300	14	46
tarnowskie	Tarnów	4 151	607 000	9	41
toruńskie	Toruń	5 348	610 800	13	41
wałbrzyskie	Wałbrzych	4 168	716 100	31	30
warszawskie	Warszawa	3 788	2 319 100	27	32
włocławskie	Włocławek	4 402	413 400	14	30
wrocławskie	Wrocław	6 287	1 076 200	16	33
zamojskie	Zamość	6 980	472 100	5	47
zielonogórskie	Zielona Góra	8 868	609 200	26	50

[edytuj] Zobacz też

• Podział administracyjny Polski >1999
• Podział administracyjny Polski 1975-1998
• Podział administracyjny Polski 1957-1975
• Podział administracyjny Polski 1944-1950
• Podział administracyjny Polski 1944-1946
• Podział administracyjny Polski 1939-1944
• Podział administracyjny Polski 1918-1939
• Podział administracyjny Polski 1837-1914
• Podział administracyjny Polski 1569-1795
• TERYT
• ISO 3166-2:PL