Bitwa pod Maciejowicami

Z Wikipedii

Bitwa pod Maciejowicami Insurekcja kościuszkowska
Bitwa pod Maciejowicami, kopia planu Józefa Hussarzewskiego
Data	10 października 1794
Miejsce	rejon Maciejowic, Mazowsze
Wynik	przegrana Polaków
Przyczyna	próba zablokowania połączenia się wojsk Suworowa i Fersena
Terytorium	I Rzeczpospolita
Strony konfliktu Imperium rosyjskie I Rzeczpospolita Dowódcy gen. Iwan Fersen gen. Tadeusz Kościuszko Siły 12 000 ludzi 55 dział 6 300 ludzi 23 działa[1][2] Straty nieznane 4 000 zabitych, rannych i jeńców

Insurekcja kościuszkowska
Racławice • insurekcja warszawska • insurekcja wileńska • Niemenczyn • Polany • Lipniszki • Szczekociny • Chełm• Soły• powstanie kurlandzkie• Gołków • Raszyn • Kolno • Błonie • Oblężenie Warszawy (1794)• Sałaty • Słonim • Lubań • Krupczyce • Terespol • insurekcja wielkopolska • Łabiszyn • Bydgoszcz • Maciejowice • Kobyłka • Praga

Bitwa pod Maciejowicami miała miejsce 10 października 1794 pod Maciejowicami, w okolicy Garwolina na południowym Mazowszu pomiędzy wojskami polskimi dowodzonymi przez gen. Tadeusza Kościuszkę a wojskami rosyjskimi pod dowództwem gen. Iwana Fersena. Do bitwy doszło w wyniku próby nie dopuszczenia do połączenia się dwóch dużych korpusów rosyjskich gen. Suworowa i gen. Fersena. W wyniku przegranej dla Polaków bitwy do niewoli dostał się ranny naczelnik insurekcji - Tadeusz Kościuszko.

Spis treści 1 Przed bitwą 2 Bitwa 3 Po bitwie 4 Pamięć o bitwie 5 Bibliografia 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Przed bitwą

We wrześniu roku 1794 sytuacja na froncie rosyjskim stale się pogarszała. Na skutek naporu wojsk rosyjskich armia litewska była w odwrocie, od strony Ukrainy nadciągał korpus gen. Aleksandra Suworowa liczący 12 500 ludzi. Próba powstrzymania korpusu Suworowa dywizją gen. Karola Sierakowskiego skończyła się przegranymi bitwami pod Krupczycami (17 września) i pod Terespolem (19 września).

Tadeusz Kościuszko widząc niebezpieczeństwo połączenia się dwóch dużych korpusów rosyjskich - korpusu Suworowa zdążającego znad Bugu i korpusu Fersena operującego na lewym brzegu Wisły, postanowił każdy z tych korpusów rozbić oddzielnie. Plan przewidywał rozbicie wojsk Suworowa przez odtworzoną dywizję gen. Sierakowskiego, wzmocnioną wojskiem litewskim, zaś oddziały Fersena miał zatrzymać na lewym brzegu Wisły swoją dywizją gen. Adam Poniński.

4 października korpus Fersena przeprawia się przez Wisłę i zmusza tym samym Kościuszkę do szybkiej reakcji. Kościuszko postanawia przyjąć bitwę przy ponad dwukrotnej przewadze wroga, w oparciu o rzekę Okrzejkę i wzgórze zamku (dworu) Podzamcze (ówczesna własność Andrzeja Zamoyskiego) pod Maciejowicami. 9 października polsko-litewskie oddziały przybyły do Maciejowic pod długim marszu w złej pogodzie^[3]. O czwartej po południu pierwsze oddziały polskie stanęły na wzgórzu, a ostatnie nadciągnęły wieczorem. W trakcie przemarszu doszło do drobnych potyczek z Kozakami, które nie opóźniły zbytnio przemarszu.

Na miejscu Kościuszko ustawił działa naprzeciw grobli z dwoma batalionami Działyńczyków, którzy otrzymali rozkaz sypania zasłon wałowych, nie ukończonych z uwagi na nadciągającą noc. Po lewej stronie dworu stanęła piechota i kosynierzy pod dowództwem płk. Jana Krzyckiego i gen. Kniaziewicza, wzdłuż rzeki stanęła jazda^[4].

Kościuszko planował stawiać opór do chwili nadejścia liczącej 4000 ludzi dywizji gen. Ponińskiego, któremu wydał rozkaz dołączenia. Dywizja Ponińskiego miała zająć lewe skrzydło polskie. O 2 nad ranem 10 października przybył do Kościuszki goniec od Ponińskiego z wieścią, że jego dywizja znajduje się 3 mile od Maciejowic. Gońca odesłano z rozkazem, by czym prędzej do niego pośpieszał^[3]. Niestety gdy goniec dotarł do Ponińskiego, bitwa już trwała^[3].

[edytuj] Bitwa

Rosjanie przybyli pod Maciejowice 9 października po przeprawie przez Wisłę przez most w Maciejowicach, który po przeprawie gen. Fersen nakazał rozebrać, aby odciąć ewentualną drogę odwrotu swoich wojsk. Pod osłoną nocy dokonali przegrupowania i po przeprawie przez mokradła o świcie znaleźli się wokół sił polskich.

Brygada gen. Denisowa zagroziła obejściem lewego skrzydła od strony wsi Oronne, co zmusiło Kościuszkę do przerzucenia tam większości odwodów. Na prawym skrzydle od strony wsi Krępa znalazła się rosyjska brygada gen. Tormasowa, od strony Wisły brygady gen. Chruszczewa i gen. N. Rachmanowa.

Natarcie rosyjskie zaczęło się o 5.45 w rejonie wsi Oronne, gdzie polska piechota stawia zaciekły opór wojskom Denisowa. Kolejno uderzają brygady gen. Tormasowa na prawe skrzydło spychając Polaków pod zamek i gen. Chruszczewa na centrum osiągając zaplanowane pozycje. Około 8 rano do ataku rusza na prawe skrzydło brygada gen. Rachmanowa, a jazda płk. P. Tołstoja wykonuje głęboki manewr okrążający.

Około godziny 12. Rosjanie podejmują decydujące natarcie na polskie pozycje i przełamują linie obrony, pomimo zaciętej walki Polacy tracą prawe skrzydło, a niedobitki bronią się jeszcze w piwnicach zamkowych przez 2 godziny^[5]. Na lewym skrzydle wobec wyczerpania się amunicji milknie polska artyleria. Około godz. 13. następuje kontrnatarcie kosynierów pod dowództwem Krzyckiego, ale załamuje się ono w ogniu kartaczy artylerii Chruszczewa, a sam Krzycki ginie. Na widok rosyjskiej kawalerii sekretarz Kościuszki Niemcewicz rusza na czele nowo zaciągniętej jazdy brzeskiej, jednak sam ranny w rękę nie jest w stanie opanować paniki jazdy, która ucieka z pola walki. Natarcie odpiera polska jazda, jednak po chwili drugie natarcie rosyjskie rozbija szyki polskie i rozbite na niewielkie grupy oddziały piechoty bronią się do końca.

Kościuszko z oddziałem jazdy próbuje uciec z pola bitwy, jednak pod Krępą dościga ich jazda rosyjska. W obliczu klęski Naczelnik wykrzyknął jakoby: finis Poloniae! (łac. koniec Polski)^[6]. Po zaciętej walce Kozacy masakrują polską jazdę, a skłuty pikami naczelnik już na ziemi zostaje cięty w głowę pałaszem przez korneta charkowskiego pułku jazdy Łysenkę. Około 5. po południu Rosjanie znajdują na pobojowisku Kościuszkę i opatrują go, nie dając mu większych szans na przeżycie. Polscy dowódcy wraz z Kościuszką zostają uwięzieni w piwnicach pod zamkiem.

Późnym popołudniem na pole boju dociera dywizja Ponińskiego, już po pogromie. Po połączeniu się z niedobitkami z wojsk Kościuszki Poniński wydaje rozkaz odejścia do Warszawy.

[edytuj] Po bitwie

Wynik bitwy mógł być inny, gdyż w pobliżu stacjonował liczący 4 000 żołnierzy korpus Adama Ponińskiego, ale jego dowódca zbyt późno został wezwany przez Kościuszkę i tym samym nie zdążył przyjść w sukurs walczącym. Kościuszko do końca życia za przegranie batalii maciejowickiej obwiniał właśnie Ponińskiego, choć ten nie ponosił winy za błąd Naczelnika. Oskarżony o niewypełnienie rozkazów, a nawet zdradę w związku z opóźnionym przybyciem pod Maciejowice Poniński został uniewinniony przez sąd. Tzw. sprawa Ponińskiego ciągnęła się jeszcze wiele lat po insurekcji.

W wyniku bitwy do niewoli dostał się nie tylko Kościuszko, ale także generałowie i oficerowie, także sekretarz Kościuszki Julian Ursyn Niemcewicz, który jako cywil kazał w niewoli tytułować się majorem^[7]. Wśród przyczyn klęski dopatrywano się także zbytniej bierności polskiej kawalerii dowodzonej przez Kamieńskiego.

[edytuj] Pamięć o bitwie

• Przed pałacem w Podzamczu znajduje się kamień-pomnik z podobizną Tadeusza Kościuszki i napisem: Miejsce ostatniego boju naczelnika narodu polskiego Tadeusza Kościuszki 10.X.1794. postawiony w 200 rocznicę bitwy.
• Plakieta pamiątkowa przy pałacu z napisem: Pod tym drzewem był opatrywany z ran w czasie bitwy pod maciejowicami 10.X.1794 r. wódz Tadeusz Kościuszko. Z historycznej lipy pozostały tylko te martwe fragmenty pnia żywe rosnące obok lipy to jej odrosty.
• Pomnik w Maciejowicach przy szkole proj. Stanisława Strzyżyńskiego odsłonięty w 1984, przy nim 2 armaty i tablica.
• Pomnik w zachodniej części rynku w Maciejowicach z napisem: Tadeuszowi Kościuszce, Naczelnikowi Narodu Polskiego i Jego żołnierzom – w rocznicę bitwy pod Maciejowicami, społeczeństwo Maciejowic., proj. Mieczysława Weltera, odsłonięty w 1976.
• Przy drodze Maciejowice-Podzamcze-Sobolew pomnik z kosami na sztorc i kamień z napisem: 1794-1974 w hołdzie Tadeuszowi Kościuszce Naczelnikowi narodu i jego żołnierzom. proj. Macieja Krysiaka, odsłonięty w 1974.
• Przy drodze do Sobolewa w Oronnem tzw. Sosna Kościuszki - zachowany fragment dzrewa, spod którego dowodzić miał Kościuszko w czasie bitwy.
• Kopiec Kościuszki w Krępie z 1917 upamiętniający wzięcie do niewoli i potyczkę z Kozakami przy miejscowym dworze. Kopiec usypany przez okoliczną ludność, na szczycie stoi drewniany krzyż na granitowym fundamencie z tablicą informującą o wystawieniu w setną rocznice śmierci Kościuszki (15 X 1817 - 15 X 1917). Kopiec prawdopodobnie znajduje się w miejscu zbiorowej mogiły powstańców. Do 1947 miejsce patriotycznych manifestacji 3 maja - wtedy to UB krwawo rozpędziło manifestację. Przy kopcu rezerwat Kopiec Kościuszki.
• Żółty szlak turystyczny tzw. Szlak Kościuszkowski prowadzący przez teren dawnej bitwy.
• Muzeum Tadeusza Kościuszki i bitwy maciejowickiej w ratuszu na rynku w Maciejowicach.

[edytuj] Bibliografia

• Praca zbiorowa, Od Racławic do Maciejowic. Arsenał Polski, KAW, Kraków.
• Paweł Ajdacki, Jacek Kałuszko, Wojciech Sobociński, Garwolin i okolice. Przewodnik turystyczny, Studio Fotografii Przyrodniczej "Hajstra", Warszawa 2004. ISBN 83-915832-3-6.
• Marian Kukiel, Maciejowice, Kraków 1929.
• Wojciech Mikuła, Maciejowice 1794, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1991. ISBN 978-83-11-07867-3.
• Józef Drzewiecki, Pamiętniki 1772-1815, wyd. S. Pawlicki, Kraków 1891.
• Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich. wyd. Paryż 1848.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Wg planu dołączonego do planu Józefa Hussarzewskiego, wykonanego zaraz po bitwie, polska strona posiadała 20 dział razem z batalionowymi.
2. ↑ Julian Ursyn Niemcewicz, będący uczestnikiem bitwy, podaje polskie siły na 5 800 ludzi i 21 dział, natomiast Marian Kukiel szacuje siły na ok. 7 000 ludzi i 21-24 działa, wg Józefa Drzewieckiego zaś 6 200 ludzi i 24 działa.
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich. wyd. Paryż 1848
4. ↑ 2 szwadrony gwardii koronnej, lekka jazda Kamieńskiego, nowe zaciągi brzeskie i litewskie
5. ↑ Około 100 obrońców, m.in. Działyńczycy, walczyli na bagnety po wyczerpaniu się amunicji o każde pomieszczenie
6. ↑ tak Südpreussische Zeitung z 25 X 1794; sam Kościuszko zaprzeczył temu w liście (z 12 XI 1803) do Louisa Philippe'a de Ségur, co podaje Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydanie I w Internecie (online).
7. ↑ Józef Drzewiecki, Pamiętniki 1772-1815, wyd. S. Pawlicki, Kraków 1891.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• 10 X 1794: Po bitwie noc Włodzimierz Kalicki, Gazeta Wyborcza, dodatek Edukacja
• 10.10.1794. Battle of Maciejowice, Fersen's Corps OOB