Georg Forster

Z Wikipedii

Jerzy (Georg) Adam Forster (ur. 26 listopada 1754 w Mokrym Dworze (niem. Nassenhuben) k. Gdańska, zm. 10 stycznia 1794 w Paryżu), niemiecki przyrodnik, etnolog, podróżnik, autor literatury podróżniczej i rewolucjonista. W młodym wieku brał udział w ekspedycjach naukowych swojego ojca Johanna Reinholda Forstera, m.in. w drugiej wyprawie Cooka po Pacyfiku. Jego raport A Voyage Round the World z niej do dziś stanowi cenny materiał etnologiczny dotyczący ludów Polinezji i jest świetną lekturą. Dzięki tej publikacji dwudziestodwuletni Forster został przyjęty do Royal Society i uważa się, że położył podwaliny pod nowoczesną naukową literaturę podróżniczą.

Forster po powrocie na kontynent europejski oddał się życiu naukowemu. Ważnym epizodem początkowej fazy tego okresu była dyskusja z amerykańskim rewolucjonistą Beniaminem Franklinem w roku 1777. W latach 1778-1787 wykładał historię naturalną w Collegium Carolinum w Kassel, następnie w latach 1784–1787 na Uniwersytecie Wileńskim. W roku 1788 dostał posadę bibliotekarza na Uniwersytecie w Moguncji. Większość jego prac z tego czasu stanowiły eseje na temat botaniki oraz etnologii, a także wstępy oraz tłumaczenia książek podróżniczych, do których należało także tłumaczenie dzienników kapitana Cooka.

Forster był ważną postacią epoki oświecenia w Niemczech. Należał do założycieli klubu jakobinów w Moguncji oraz grał wiodącą rolę w Republice Mogunckiej – pierwszym republikańskim państwie na terenie Niemiec. Watro wspomnieć, że uczeni niemieccy, którzy uznali Forstera za renegata, ze względu na jego działalność na rzecz rewolucji francuskiej, w kilkadziesiąt lat po jego śmierci zaczęli się do niego przyznawać i w wielu książkach można znaleźć wzmianki, jakoby Forster był Niemcem. Najbardziej miarodajną powinna być wypowiedź samego Forstera, skierowana u schyłku jego życia do pruskiego ministra Herzberga: "... urodziłem się na ziemi polskiej o milę od Gdańska i opuściłem tę ziemię rodzinną, gdy przeszła pod panowanie pruskie, a więc nie jestem Prusakiem".

Spis treści 1 Dzieciństwo i pierwsze podróże 2 Dookoła świata z kapitanem Cookiem 3 Pionier nowoczesnej literatury podróżniczej 4 Forster na uniwersytetach 5 Obrazy znad dolnego Renu 6 Forster i rewolucja francuska 6.1 Utworzenie Republiki Mogunckiej 6.2 Śmierć w rewolucyjnym Paryżu 7 Forster i narodowości 8 Dziedzictwo Forstera 9 Utwory 10 Bibliografia 10.1 Źródła niemieckojęzyczne 10.2 Inne źródła

[edytuj] Dzieciństwo i pierwsze podróże

Jerzy Forster urodził się we wsi Mokry Dwór w pobliżu Gdańska w polskich Prusach Królewskich w rodzinie pochodzenia szkockiego. Był najstarszym dzieckiem Johanna Reinholda Forstera oraz jego żony Justiny Elisabeth, z domu Nicolai. Jego ojciec był naturalistą, naukowcem i kalwińskim pastorem. W roku 1765 zgodził się na wykonanie zlecenia od carycy Katarzyny II, polegającego na odbyciu podróży badawczej mającej na celu zbadanie sytuacji kolonii niemieckiej nad Wołgą. Jerzy, w tym czasie dziesięcioletni chłopiec, dołączył do ojca. Wyprawa dotarła do stepów Kirgizji nad dolną Wołgą. W trakcie jej trwania młody Forster nauczył się prowadzenia badań naukowych oraz miał okazję zdobyć praktyczne doświadczenie w kartografii. Dodatkowo nauczył się wtedy dobrze rosyjskiego. Krytyczny raport z podróży nie został przyjęty przez carycę, w wyniku czego Forsterowie nie uzyskali stosownego wynagrodzenia i musieli się przenieść. Zdecydowali się na osiedlenie w Anglii, co nastąpiło w roku 1766. Ojciec zajął się tam nauczaniem i tłumaczeniem tekstów. W tym czasie młody Forster, w wieku zaledwie 13 lat, opublikował swoją pierwszą książkę – tłumaczenie na angielski napisanej przez Łomonosowa historii Rosji, które było dobrze odebrane w kręgach naukowych.

[edytuj] Dookoła świata z kapitanem Cookiem

W roku 1772 ojciec Jerzego Johann został członkiem Royal Society. Dzięki temu brytyjska admiralicja zaprosiła go do wzięcia udziału w drugiej podróży Jamesa Cooka na wody Pacyfiku (1772-1775). I tym razem Jerzy Forster wziął udział w wyprawie ojca. Został zatrudniony przez ojca jako rysownik. Zadaniem Johanna Forstera podczas tej ekspedycji było opracowanie naukowego sprawozdania z wyprawy, które miało zostać opublikowane po powrocie.

13 czerwca 1772 Forsterowie zaokrętowali się na pokładzie HMS Resolution w Plymouth. Trasa wyprawy wiodła najpierw przez południowy Atlantyk, następnie przez Ocean Indyjski oraz Ocean Południowy do wyspy Polinezja, by w końcu okrążając Przylądek Horn wrócić do Anglii, gdzie ekspedycja znalazła się 30 czerwca 1775. W trakcie długich trzech lat podróży ekspedycja dotarła do Nowej Zelandii, wysp Tonga, Nowej Kaledonii, Tahiti, Markiz oraz Wyspy Wielkanocnej. Nikt przed nimi nie dopłynął tak daleko na południe i niewiele brakowało, a odkryta by została przez nich Antarktyda. W wyniku tego przedsięwzięcia obalona została definitywnie teoria Terra Australis, według której na południu miał istnieć duży, nadający się do zamieszkania kontynent.

Jerzy Forster pod kierunkiem ojca podjął najpierw badania świata zwierząt i roślin mórz południowych głównie zajmując się rysowaniem przedstawicieli tych królestw. Jednak Jerzy rozwijał swoje własne zainteresowania, które doprowadziły do zupełnie niezależnych studiów z dziedziny geografii porównawczej i etnologii. Szybko nauczył się języków wysp Polinezji. Jego opisy ludzi z tamtego rejonu są cenione po dziś dzień, gdyż ukazują one wysiłki Forstera, aby opisać miejscowych z empatią, sympatią i w dużym stopniu bez zachodnich, chrześcijańskich uprzedzeń. Jednocześnie opisy te nie zawierają idealizacji stanu "szlachetnej dzikości". Stosując tego typu nastawienie, Forster znacząco wyprzedzał etnologów swoich czasów.

Młody Forster, inaczej niż Louis Antoine de Bougainville, którego starsze o kilka lat opisy podróży na Tahiti zapoczątkowały bezkrytyczną, romantyczną apoteozę "szlachetnej dzikości" (ang. "noble savage"), przedstawił bardzo zróżnicowany obraz społeczności wysp południowego Pacyfiku. Opisał on rozmaite struktury społeczne oraz religie, które napotkał na Wyspach Towarzystwa, Wyspie Wielkanocnej oraz na wyspach Tonga i na Nowej Zelandii. Ich zróżnicowanie tłumaczył różnicami w panujących w tych miejscach warunkach życiowych. Jednocześnie zauważył, że języki na tych raczej szeroko rozrzuconych wyspach są dosyć do siebie podobne. Na przykład o mieszkańcach wysp Nomuka (w grupie wysp Ha'apai należącej do dzisiejszego Tonga) pisał tak:

" Ihre Sprache, die Fahrzeuge, Waffen, Hausrath, Kleidung, Puncturen (=Tätowierungen), die Art den Bart zu stutzen; kurz, ihr ganzes Wesen stimmten mit dem, was wir hievon auch auf Tongatabu gesehen hatten, genau überein. Nur konnten wir (...) keine Art von Subordination unter ihnen gewahr werden, welche hingegen auf Tongatabu sehr auffallend war, und, in den Ehrenbezeugungen für den König, fast bis zur äußersten Sclaverey ging."

"Ich języki, pojazdy, broń, meble, ubrania, tatuaże, sposób układania bród; w skrócie całe ich istnienie doskonale zgadzało się z tym, co już widzieliśmy, badając plemiona na Tongatapu. Nie mogliśmy tutaj jednak (...) dopatrzyć się żadnego rodzaju poddaństwa, które z kolei było bardzo widoczne wśród plemion Tongatapu, gdzie graniczyło wręcz z niewolnictwem, gdy chodziło o oddawanie czci królowi."

Zebrane przez Jerzego i Reinholda Forsterów przedmioty o charakterze etnograficznym są obecnie wystawiane jako Cook-Forster-Sammlung (Kolekcja Cook-Forster) w muzeum Sammlung für Völkerkunde w Getyndze.

Sama podróż przyniosła wiele wyników naukowych, jednak stosunki między Forsterami a kapitanem Cookiem i jego oficerami były bardzo trudne. Wynikało to z jednej strony z pruskiej dumy badaczy i ich usprawiedliwionego poczucia niezależności oraz z drugiej strony z odpowiedzialności Cooka i jego załogi za zagwarantowanie prawidłowego przebiegu podróży.

[edytuj] Pionier nowoczesnej literatury podróżniczej

Wspomniane konflikty nie zniknęły po skończeniu podróży i zaznaczyły się silnie, gdy wynikł problem tego, kto powinien napisać oficjalny opis podróży. Szef admiralicji, Lord Sandwich, jednocześnie wykazywał chęć zapłacenia obiecanych pieniędzy za pracę naukową i opis, ale i niezadowolony z jakości języka angielskiego starszego Forstera, próbował ustanowić nad nim redaktora. Próba ta została zinterpretowana przez naukowca jako usiłowanie narzucenia cenzury i odrzucił on wszelkie próby negocjacji w tym kierunku. W wyniku tego oficjalny opis wyprawy został napisany przez Cooka, a Forsterowie zostali pozbawienie prawa do jego stworzenia i nie uzyskali zapłaty za swoją pracę. W trakcie negocjacji młody Forster podjął decyzję, aby wydać nieoficjalny raport z podróży. W roku 1777 opublikowana została książka Podróż dookoła świata (ang. A Voyage round the World in His Britannic Majesty's Sloop Resolution, Commanded by Capt. James Cook, during the Years, 1772, 3, 4, and 5 – tłumaczenie pełnego tytułu Podróż dookoła świata na jednomasztowcu jego brytyjskiej królewskiej mości Resolution, dowodzonym przez kapt. Jamesa Cooka w latach 1772, 3, 4 i 5), od której tytułu wywodzi się utrwalona fraza "podróż dookoła świata". Publikacja ta była pierwszym opisem drugiej podróży Cooka (wyszła na sześć tygodni przed oficjalną relacją) i była przeznaczona dla szerokiej rzeczy czytelników. Dzięki tej książce oraz jej własnemu przekładowi na niemiecki (publikacja w latach 1778-1780) Jerzy Forster zyskał prawdziwą sławę. Poeta Christoph Martin Wieland ocenił książkę jako najważniejszą pozycję swoich czasów i nawet dzisiaj pozostaje ona jednym z najważniejszych opisów podróży w historii. Utwór ten miał istotny wpływ na całą literaturę, kulturę i naukę niemiecką. Pod wielkim jej wpływem był na przykład Alexander von Humboldt i stanowiła ona inspirację dla wielu etnologów w późniejszych czasach.

Jego utwór wyróżniał się wśród typowych dzieł literatury podróżniczej, gdyż stanowił nie tylko zestawienie danych, ale przedstawiał spójne, kolorowe i rzetelne etnograficzne fakty zebrane w wyniku wykonywania szczegółowych i nacechowanych sympatią do ludzi obserwacji. Autor często przerywał opis, aby wzbogacić go o związane z treścią filozoficzne uwagi.

Jego uwaga skupiała się zawsze na ludziach, których napotkał: ich zachowaniach, zwyczajach, przyzwyczajeniach, religiach i formach organizacji społecznej. W Podróży dookoła świata zamieścił on nawet pełne pieśni śpiewane przez ludy Polinezji z ich tekstami oraz nutami. Książka ta nawet dzisiaj jest jednym z najważniejszych źródeł dotyczących społeczności południowego Pacyfiku, zwłaszcza że pochodzi ona z czasów zanim w istotny sposób zaznaczył się tam wpływ cywilizacji europejskiej.

Obaj Forsterowie opublikowali również swoje opisy podróży po południowym Pacyfiku w berlińskim czasopiśmie Magazin von merkwürdigen neuen Reisebeschreibungen (Czasopismo z dziwnymi nowymi opisami podróży), dodatkowo Jerzy opublikował w latach 1791-1793 tłumaczenie na niemiecki książki A Voyage to the South Sea, by Lieutenant William Bligh, London 1792 (Podróż do Mórz Południowych, wg lejtnanta Williama Bligha).

[edytuj] Forster na uniwersytetach

Publikacja Podróży dookoła świata przyniosła Forsterowi uznanie w świecie naukowym całej Europy. Cieszące się dużą renomą angielskie Royal Society przyjęło go jako członka, mimo iż miał zaledwie 23 lata. Podobne tytuły nadano mu w akademiach od Berlina po Madryt. Jednak te zaszczyty nie przyniosły mu pieniędzy. W roku 1778 udał się do Niemiec, gdzie przyjął pozycję z obowiązkami dydaktycznymi jako profesor historii naturalnej w Collegium Carolinum w Kassel. Tam poznał swoją przyszłą żonę, Therese Heyne, córkę profesora filologii klasycznej, która później stała się jedną z pierwszych niezależnych pisarek niemieckich. Związek został zawarty w roku 1785 (już po opuszczeniu Kassel przez Forstera) i dał trójkę dzieci, jednak małżeństwo nie należało do zgodnych. Od czasu swego pobytu w Kassel Forster prowadził ożywioną korespondencję z ważnymi postaciami epoki oświecenia w tym z Lessingiem, Herderem, Wielandem oraz Goethem. Zainicjował on także współpracę między Uniwersytetem w Kassel a Uniwersytetem Getyngi w Hanowerze, gdzie pracował Georg Christoph Lichtenberg.

Posada w Kassel była słabo płatna. Dlatego Forster przyjął w roku 1784 propozycję polskiej Komisji Edukacji Narodowej i został szefem katedry historii naturalnej na Uniwersytecie Wileńskim. Początkowo był on tam przyjmowany dobrze, jednak czuł się tam coraz bardziej wyizolowany, gdyż jego ambicje stworzenia prawdziwego centrum badawczego historii naturalnej nie uzyskały odpowiedniego wsparcia finansowego ze strony polskich władz. Co więcej jego słynny wykład o historii naturalnej z roku 1785 przeszedł raczej bez echa i nie był nawet wydrukowany aż do roku 1843. Te okoliczności doprowadziły do silnych napięć między nim a lokalną społecznością. W wyniku tego zerwał on swój kontrakt, gdy caryca Katarzyna zaoferowała mu możliwość wzięcia udziału w podróży dookoła świata za wysokie wynagrodzenie wraz z obietnicą posady profesora w Petersburgu. Doprowadziło to do silnego konfliktu między nim a Jędrzejem Śniadeckim. Ostatecznie rosyjska propozycja nie doszła do skutku, a Forster musiał opuścić Wilno. Osiedlił się w Moguncji, gdzie pracował jako bibliotekarz Uniwersytetu w Moguncji.

W tym okresie swojego życia regularnie publikował prace związane z wyprawami odkrywczymi jego czasów – pisał on na przykład o trzeciej podróży Cooka na wody południowego Pacyfiku oraz o wyprawie Bounty. Forster utrzymywał, zapoczątkowane jeszcze za czasów londyńskich, kontakty z inicjatorem wyprawy Bounty, w czasie jej trwania prezydentem Royal Society, Sir Josephem Banksem.

Kolejnym polem zainteresowania Forstera była indologia. (Jednym z głównych celów niedoszłej wyprawy, którą miała finansować caryca Katarzyna, były Indie). Jego tłumaczenie, z łacińskiej wersji podanej przez Sir Williama Jonesa, napisanej w sanskrycie sztuki Shakuntala silnie wpłynęło na Johanna Herdera i pobudziło w niemieckim obszarze językowym zainteresowanie kulturą Indii.

[edytuj] Obrazy znad dolnego Renu

Latem 1790 roku Forster i młody Alexander von Humboldt wyruszyli z Moguncji w długą podróż przez południowe Niderlandy Południowe, Holandię i Anglię, która zakończyła się w Paryżu. Wrażenia z podróży zostały opisane w trzytomowej publikacji Ansichten vom Niederrhein, von Brabant, Flandern, Holland, England und Frankreich im April, Mai und Juni 1790 (Obrazy znad dolnego Renu, z Brabancji, Flandrii, Holandii, Anglii oraz Francji w kwietniu, maju i czerwcu 1790), która wyszła drukiem w latach 1791-1794. Książkę tę Goethe ocenił tak: "Man mag, wenn man geendigt hat, gerne wieder von vorne anfangen und wünscht sich, mit einem so guten, so unterrichteten Beobachter zu reisen" ("Po przeczytaniu tej książki chciałoby się zacząć ją jeszcze raz od początku i chciałoby się też wyruszyć w podróż z tak dobrym i wykształconym obserwatorem.") Pozycja ta zawiera rozważania, których wpływ na historię sztuki można porównać z wpływem, jaki Podróż dookoła świata wywarła na etnologię. Forster w tej książce jest jednym z pierwszych pisarzy, którzy docenili architekturę gotycką, powszechnie w jego czasach uważaną za "barbarzyńską". Obrazy... zawierały też zaczątki idei powszechnie wiązanych z romantyzmem.

Jednak pisarz, jak 15 lat wcześniej, opisując podróż po Pacyfiku, znowu skupił swoje główne zainteresowanie na społecznych zachowaniach ludzi. Jego ciekawość przyciągały powstania narodowe w Flandrii i Brabancji oraz oczywiście rewolucja francuska. Podróż przez te kraje oraz przez Niderlandy i Anglię, gdzie wolności obywateli były równie dobrze rozwinięte, pozwoliły mu na ustalenie swoich własnych politycznych preferencji. Od czasu tej podróży zaczął on być zagorzałym przeciwnikiem ancien régime'u. Podobnie jak inni niemieccy uczeni tamtych czasów uznał on wybuch rewolucji za oczywistą konsekwencję ruchu |oświecenia. Już 30 lipca 1789, niedługo po tym, jak dowiedział się o zburzeniu Bastylii, pisał do swojego teścia, filologa Christiana Gottloba Heyne:

"Schön ist es aber zu sehen, was die Philosophie in den Köpfen gereift und dann im Staate zustande gebracht hat. (...) Also ist es doch der sicherste Weg, die Menschen über ihre Rechte aufzuklären; dann gibt sich das übrige wie von selbst.

"Pięknie jest widzieć, co filozofia rozwinęła w głowach i czego dokonała w tym państwie. (...) Zatem edukowanie ludzi o ich prawach jest przecież najlepszą drogą; reszta wyniknie jakby sama z siebie."

[edytuj] Forster i rewolucja francuska

[edytuj] Utworzenie Republiki Mogunckiej

Po tym jak rewolucyjna armia francuska pod dowództwem generała Custine zdobyła kontrolę nad Moguncją 21 października 1792 Jerzy Forster przyłączył się do grupy założycieli klubu jakobińskiego "Freunde der Freiheit und Gleichheit" ("Przyjaciele Wolności i Równości"). Na początku zaś roku 1793 był aktywnie zaangażowany w organizację Republiki Mogunckiej. Ta pierwsza na niemieckiej ziemi republika zbudowana była na zasadach demokracji i obejmowała obszary na lewym brzegu Renu między Landau a Bingen. Forster został wiceprezydentem tymczasowego zarządu republiki i kandydatem w wyborach do miejscowego parlamentu Rheinisch-Deutscher Nationalkonvent (Nadreńskiego, Niemieckiego Konwentu Narodowego). W okresie od stycznia do marca 1793 zajmował się też redagowaniem pisma Die neue Mainzer Zeitung oder Der Volksfreund (Nowa gazeta Moguncji lub Przyjaciel ludu). W swoim pierwszym artykule napisał on:

"Die Pressefreiheit herrscht endlich innerhalb dieser Mauern, wo die Buchdruckerpresse erfunden ward."

"Wolność prasy w końcu rządzi tam, gdzie wynaleziono prasę drukarską."

Wolność jednak nie trwała zbyt długo. Republika Moguncka istniała tylko do momentu wycofania się wojsk francuskich w lipcu 1793 po bitwie pod Moguncją.

W czasie tych walk Forster był poza miastem. Razem z Adamem Luxem reprezentowali moguncki parlament w Paryżu, gdzie zostali wysłani z petycją, aby Republikę Moguncką, która nie była w stanie istnieć jako niezależne państwo, przyłączyć do Republiki Francuskiej. Petycja została przyjęta, jednak nie miało to praktycznego znaczenia, gdyż Moguncja została zdobyta przez pruskie oraz austriackie wojska i przywrócony tam został stary porządek.

[edytuj] Śmierć w rewolucyjnym Paryżu

Na mocy dekretu cesarza Franciszka II, który nakładał kary na poddanych niemieckich współpracujących z francuskim rządem rewolucyjnym, Forster został pozbawiony mienia i praw obywatelskich w Niemczech oraz nie mógł już tam wrócić. Pozbawiony jakichkolwiek środków do życia oraz kontaktu z żoną, która została z dziećmi w Moguncji, zatrzymał się w Paryżu. W tym czasie francuska rewolucja weszła w fazę rządu terroru wprowadzonego przez Komitet Ocalenia Publicznego pod kierownictwem Maksymiliana Robespierre'a. Forster mógł naocznie przekonać się o różnicy między obietnicami szczęśliwości dla wszystkich, jakie dawała rewolucja, a jej okrutną praktyką. Jednak inaczej niż inni niemieccy zwolennicy rewolucji, jak na przykład Friedrich Schiller, widząc skutki terroru, nie odwrócił się od ideałów rewolucyjnych. Zdarzenia we Francji były dla niego naturalnym zjawiskiem, którego nie dało się spowolnić i które musiało wyzwolić swoje własne energie, aby nie przekształcić się w coś jeszcze bardziej niszczącego. Tuż przed śmiercią napisał:

"Die Revolution ist ein Orkan. Wer kann ihn hemmen? Ein Mensch, durch sie in Tätigkeit gesetzt, kann Dinge tun, die man in der Nachwelt nicht vor Entsetzlichkeit begreift."

"Rewolucja jest jak huragan. Kto ją może zatrzymać? Człowiek wysunięty przez nią do działania może dokonać czynów, które przyszłe pokolenia nie będą rozumiały przez ich okrucieństwo."

W styczniu 1794, jeszcze zanim rządy terroru osiągnęły swój szczytowy punkt, Jerzy Forster, mając 39 lat, umarł na zapalenie płuc w swoim małym mieszkaniu na poddaszu przy ulicy Rue des Moulins.

[edytuj] Forster i narodowości

Forster miał szkockie korzenie i urodził się w Polsce na terenie późniejszych Prus Królewskich. Działał w Rosji, Anglii, Polsce oraz kilku istniejących w jego czasach niemieckich państwach. Życie swoje natomiast zakończył we Francji. Żył w różnych środowiskach i dużo podróżował już od wczesnej młodości. Te okoliczności połączone z naukowym wychowaniem opartym na oświeceniowych ideałach dały mu szerokie spojrzenie na różne etniczne i narodowe wspólnoty:

"Wszyscy ludzie na ziemi mają takie samo prawo do mojej dobrej woli..., a moje chwalenie i ganienie jest niezależne od narodowych uprzedzeń."^Forster1

Według niego wszyscy ludzie mają takie same możliwości jeśli chodzi o rozum, uczucia i wyobraźnię, ale te podstawowe składniki są używane na różne sposoby w różnych środowiskach, w wyniku czego powstają różne kultury i cywilizacje. Według niego oczywistym jest, że kultura na Tierra del Fuego jest na niższym poziomie rozwoju niż kultura europejska, jednak przyznaje on również, że warunki życia na tej wyspie są o wiele trudniejsze i w związku z tym tamtejsi ludzie mają bardzo małe szanse na rozwinięcie wyższej klutury. Te opinie zadecydowały o tym, że Forster jest uważany za jednego z głównych reprezentantów niemieckiego kosmopolityzmu w XVIII wieku.^SixVarieties

Z tym stosunkiem wyrażonym w jego pismach oraz jego oświeceniową postawą kontrastują jego obraźliwe wypowiedzi o Polakach, jakie zamieścił w swoich prywatnych listach wysyłanych w czasie pobytu w Wilnie oraz w dzienniku podróży przez Polskę^{LawatyKrauseBooksbooks}. Był autorem słów "Polacy to woły w ludzkiej formie". Za jego życia słowa te nie zostały opublikowane^Bömelburg i stały się publicznie znane dopiero po jego śmierci, gdy jego prywatna korespondencja oraz dzienniki wyszły w druku. W związku z tym, że informacje o innych narodach zamieszczone w oficjalnych publikacjach uczonego były uznawane za bezstronne naukowe obserwacje, te pochodzące z listów i dzienników słowa dotyczące Polaków były w Cesarstwie Niemieckim i Trzeciej Rzeszy uważane za wiarygodne i wykorzystywane jako swego rodzaju naukowe poparcie dla rzekomej wyższości Niemców^BerBur. Listy Forstera mogły też mieć znaczący wpływ na rozpowszechnienie się stereotypu "polnische Wirtschaft" wśród wyższych sfer społeczeństwa niemieckiego w XVIII i XIX wieku^{StasiewskiSalmonowicz}.

Nasilenie się prądów nacjonalistycznych w końcu XVIII wieku i w wieku XIX spowodowało, że kosmopolityczne idee Forstera nie były nigdzie mile widziane. Dla Anglików był on dumnym Prusem, który angażował się w konflikty przeciwko nim, dla Niemców był zbyt związany z rewolucją i zbyt mało z narodem, dla Polaków zbyt niedbały jeśli chodzi o polską naukę, dla Francuzów zbyt mało znaczący.

[edytuj] Dziedzictwo Forstera

Po śmierci Forstera jego prace zostały poza kręgami naukowymi prawie zupełnie zapomniane. Wynikało to częściowo z jego zaangażowania w działania rewolucji francuskiej. Jednak stosunek do tej postaci zmieniał się wraz ze zmianami politycznymi.

W czasach wzrastającego nacjonalizmu niemieckiego po okresie napoleońskim był on uważany w niemieckim kręgu kulturowym za "zdrajcę narodu", co przyćmiewało jego odbiór jako pisarza i naukowca. Tego rodzaju nastawienie zyskiwało na sile, mimo iż na początku XIX wieku filozof Friedrich Schlegel napisał o Forsterze następujące słowa:

"Unter allen eigentlichen Prosaisten atmet keiner so sehr den Geist freier Fortschreitung wie Georg Forster"

"Wśród wszystkich prawdziwych pisarzy tylko Jerzy Forster oddycha tak mocno duchem wolnego postępu."

W Niemczech Wilhelma II, a także i to nawet bardziej w III Rzeszy, wspominanie Forstera było niemile widziane ze względu na jego antyniemiecką postawę podczas rewolucji francuskiej^Craig. Z kolei NRD ceniło jego pamięć i próbowało włączyć w swoją tradycję jako naukowca i rewolucjonistę. Stąd na przykład 1 lipca 1987 imię Forstera nadano NRD-owskiej stacji badawczej na Antarktyce. Z kolei w Niemczech Zachodnich poszukiwania tradycji demokratycznych w historii kraju doprowadziły w latach 70. do bardziej zróżnicowanego przedstawiania tej postaci. Reputacja Forstera jako jednego z pierwszych i najwybitniejszych niemieckich etnologów jest bezdyskusyjna. Jego prace są uważane za kluczowe w rozwoju etnologii jako oddzielnej dziedziny nauki w Niemczech.

Skrót G.Forst. jest stosowany w botanice na oznaczenie roślin opisanych przez tego naukowca.

[edytuj] Utwory

• A Voyage round the World in His Britannic Majesty's Sloop Resolution, Commanded by Capt. James Cook, during the Years, 1772, 3, 4, and 5 (1777)
• Journal of travels in Poland (August-November, 1784), The Warsaw Voice, 1990 31 8-9
• Dissertatio botanico-medica de plantis esculentis insularum oceani Australis (1785)
• Essays on the moral and natural geography, natural history and phylosophy (1789-1797)
• Views of the Lower Rhine, Brabant, Flanders (trzy tomy, 1791-1794)
• Letters (pośmiertne wydanie listów, 1828)
• Werke in vier Bänden, Gerhard Steiner (red.). Lipsk 1971
• Ansichten vom Niederrhein, Gerhard Steiner (red.). Frankfurt nad Menem: Insel, 1989. ISBN 3-458-32836-X
• Reise um die Welt, Gerhard Steiner (red.). Frankfurt nad Menem: Insel, 1983. ISBN 3-458-32457-7
• Über die Beziehung der Staatskunst auf das Glück der Menschheit und andere Schriften, Wolfgang Rödel (red.). Frankfurt nad Menem: Insel, 1966. – Niewielki zbiór esejów politycznych, notatek i przemówień autorstwa pisarzy republikańskich.
• Georg Forsters Werke, Sämtliche Schriften, Tagebücher, Briefe, Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, G. Steiner i in. Berlin: Akademie 1958

[edytuj] Bibliografia

[edytuj] Źródła niemieckojęzyczne

• ^Bömelburg  Bömelburg, Hans-Jürgen, Georg Forster und das negative deutsche Polenbild. Ein Kosmopolit als Architekt von nationalen Feindbildern?, w: Mainzer Geschichtsblätter 8 (1993), ss. 79-90.
• Georg-Forster-Studien, red. dla Georg-Forster-Gesellschaft przez Horsta Dippela i Michaela Ewerta. Kassel University Press, Kassel 1997 ff., ISSN 14399105
• Ulrich Enzensberger: Georg Forster. Weltumsegler und Revolutionär. Wagenbach, Berlin 1979, ISBN 3-8031-2057-8
• Ulrich Enzensberger: Georg Forster. Ein Leben in Scherben. dtv, München 2004 (copyright: Eichborn Verlag, Frankfurt/Main, 1996), ISBN 3-423-13248-5
• Michael Ewert: "Vernunft, Gefühl und Phantasie, im schönsten Tanze vereint". Die Essayistik Georg Forsters. Königshausen & Neumann, Würzburg 1993, ISBN 3-88479-769-7
• Rotraut Fischer: Reisen als Erfahrungskunst. Georg Forsters "Ansichten vom Niederrhein". Die "Wahrheit" in den "Bildern des Wirklichen". Anton Hain, Frankfurt nad Menem, 1990
• Jörn Garber (wyd.): Wahrnehmung – Konstruktion – Text. Bilder des Wirklichen im Werk Georg Forsters. Niemeyer, Tübingen 2000, ISBN 3-484-81012-2
• ^Forster1  Forster, Johann Georg, Georg Forsters Werke, 11, 13-14.
• Klaus Harpprecht: Georg Forster oder Die Liebe zur Welt. Eine Biographie. Rowohlt, Reinbek 1990, ISBN 3-499-12634-6
• Carola Hilmes: Georg Forster und Therese Huber: Eine Ehe in Briefen, in: Gislinde Seybert (Hrsg.): Das literarische Paar. Le couple littéraire. Intertextualität der Geschlechterdiskurse. Intertextualité et discours des sexes. Aisthesis, Bielefeld 2003, S. 111–135 (tekst w formacie PDF)
• Claus-Volker Klenke, Jörn Garber und Dieter Heintze: Georg Forster in interdisziplinärer Perspektive. Beiträge des Internationalen Georg Forster Symposions in Kassel, 1.–4. April 1993. Akademie Verlag, Berlin 1994
• ^Krause  Krause, Hans-Thomas, Georg Forster und Polen. In: Georg Forster (1754-1794). Ein Leben für den wissenschaftlichen und politischen Fortschritt, w: Wissenschaftliche Beiträge der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg T 42, Beiträge zur Universitätsgeschichte). Halle/S. 1981, ss. 79-85.
• Christian Graf von Krockow: Der grosse Traum von Bildung. Auf den Spuren der grossen Entdeckungsreisenden James Cook und Georg Forster. List-Taschenbuch, 2005, ISBN 3-548-60518-4
• ^Lawaty  Lawaty, Andreas, "Polnische Wirtschaft" und "deutsche Ordnung": Nachbarbilder und ihr Eigenleben, w: Der Fremde, Interdisziplinäre Beiträge zu Aspekten von Fremdheit, wyd. Bernhard Oestreich, Peter Lang Verlag 2003, ss. 156–166.
• Helmut Mathy: Georg Forster in Mainz. Von der geistigen Aufklärung zur konkreten Revolution, w: Die Mainzer Republik. Der Rheinisch-Deutsche Nationalkonvent, wyd. vom Landtag Rheinland-Pfalz, Mainz 1990, ss. 185–190
• Johannes Paul: Abenteuerliche Lebensreise – Sieben biographische Essays, w: Georg Forster: Empfindsame Weltumseglung. Wilhelm Köhler, Minden 1954, ss. 67-112
• Ina Seidel: Das Labyrinth. Roman. Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart u.a. [1922]
• ^Stasiewski  Stasiewski, Bernhard, "Polnische Wirtschaft" und Johann Georg Forster, eine wortgeschichtliche Studie., w: Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift im Wartheland 2 (1941), H. 3/4, ss. 207-216.
• Ludwig Uhlig: Georg Forster. Lebensabenteuer eines gelehrten Weltbürgers (1754-1794). Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2004, ISBN 3-525-36731-7

[edytuj] Inne źródła

• Jacek Machowski: Zdobywcy białego lądu, Warszawa 1959, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych
• ^BerBur  Michael Burleigh, Wolfgang Wippermann, The Racial State: Germany 1933-1945, Cambridge University Press, ISBN 0-521-39802-9
• Leslie Bodi, Georg Forster: The >Pacific Expert< of eighteenth-century Germany, w Literatur, Politik, Identität – Literature, Politics, Cultural Identity, ss. 29-54, Röhrig Universitätsverlag, St. Ingbert 2002
• ^Craig  Gordon A. Craig, Engagement and Neutrality in Germany: The Case of Georg Forster, 1754-94, The Journal of Modern History, tom 41, nr 1, marzec 1969, ss 1-16
• ^SixVarieties  Pauline Kleingeld, Six Varieties of Cosmopolitanism in Late Eighteenth-Century Germany, w Journal of the History of Ideas, 1999 (Tekst w formacie PDF)
• ^Booksbooks BOOKS and Periodicals Received (dostęp 1 września 2005). W recenzji książki: "Czarna legenda Polski: Obraz Polski i Polaków w Prusach 1772-1815", Dariusza Łukasiewicza. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1995. tom. 51 serii związanej z naukami społecznymi i historycznymi (angielskie i niemieckie strzeszczenie). ISBN 83-7063-148-7.
• ^Salmonowicz  Salmonowicz, Stanisław: Jerzy Forster a narodziny stereotypu Polaka w Niemczech XVIII/XIX wieku. w Zapiski Historyczne 52 (1987), vol. 4, 135-147. – niem.: Georg Forster und sein Polenbild: Kosmopolitismus und nationales Stereotyp. Medizinhistorisches Journal 23 (1988), ss. 277-290.