Historia związków zawodowych w Polsce

Z Wikipedii

Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji. Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, jakie informacje budzą wątpliwości.

Pierwsze związki zawodowe zaczęły powstawać na ziemiach należących obecnie do Polski pod koniec XIX wieku. Proces ten rozpoczął się na Górnym Śląsku, przede wszystkim w Gliwicach, Bytomiu, Katowicach i Tarnowskich Górach (w Królestwie Prus). Na tym właśnie terenie w 1889 roku powstaje Związek Wzajemnej Pomocy - pierwsza masowa organizacja o charakterze związku zawodowego na terenie dzisiejszej Polski. 3 lata później, w 1902 roku powstaje Zjednoczenie Zawodowe Polskie, które skupiało robotników polskich z Nadrenii i Westfalii. W czasach zaborów powstaje też Centralny Związek Zawodowy Polski (1913) o charakterze socjalistycznym.

Wśród pierwszych organizacji związkowych w Galicji powstają także związki o charakterze chrześcijańsko-społecznym (na fali encykliki Rerum novarum i katolickiej nauki społecznej). Wśród nich jest m.in. powstałe w 1906 Polskie Zjednoczenie Zawodowe Robotników Chrześcijańskich. Na ziemiach austriackich powstaje w 1916 roku w Krakowie Krajowa Komisja Związków Zawodowych, podległa swojej centrali w Wiedniu. Trzecim nurtem, obok socjalizmu i katolickiej nauki społecznej, dominującym w polskich związkach zawodowych był nacjonalizm. Właśnie w tym nurcie w 1906 powstaje Narodowy Związek Robotniczy, zależny od Narodowej Demokracji.

Organizacje o charakterze socjalistycznym w dużej mierze współpracowały z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy oraz PPS, a od 1907 z PPS-Lewicą. Liberalizacja w Królestwie Polskim spowodowało także, że w 1906 powstało tu Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich.

Przeprowadzone na początku lat 20. XX wieku badania wykazały, że w Polsce istniało ok. 2 tysięcy odrębnych organizacji związkowych zrzeszonych w 30 centralach. Organizowały one masowe protesty robotnicze, m.in. tzw. powstanie krakowskie 1923 roku. II wojna światowa przerwała dynamiczny rozwój ruchu związkowego w Polsce.

Dopiero po wyzwoleniu, na terenie tzw. Polski lubelskiej, w listopadzie 1944 roku władze komunistyczne powołały w Lublinie prorządową Tymczasową Komisję Centralną Związków Zawodowych. Socjaliści i koła chrześcijańskie dążą po wojnie do odbudowania swoich central związkowych. Jednak Polska Partia Robotnicza i prokomunistyczna Polska Partia Socjalistyczna definitywnie sprzeciwiają się ich reaktywacji na odbywającym się w listopadzie 1945 roku Kongresie Związków Zawodowych. Na tym samym zjeździe PPR i PPS doprowadziły do powstania koncesjonowanego i scentralizowanego Zrzeszenia Pracowniczych Związków Zawodowych (od 1949 roku pod nazwą Zrzeszenie Związków Zawodowych). Jego pracą kierowała jedyna koncesjonowana centrala związkowa - Centralna Rada Związków Zawodowych. Według badań przeprowadzonych pod koniec lat 40. XX wieku 90% polskich robotników przynależało po wojnie do związku zawodowego.

W dobie PRL-u związki zawodowe odgrywały znaczącą rolę w życiu politycznym i społecznym. Mogły uczestniczyć w działaniach rad narodowych, rad zakładowych. Działały też wspólnie z Komisją Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; zarządzały Funduszem Wczasów Pracowniczych. CRZZ miała też prawo inicjatywy ustawodawczej.

W czasie reżimu PRL w systemie organizacji związkowych pojawił się wyłom w postaci Wolnych Związków Zawodowych, które zaczęły rozwijać się na Górnym Śląsku, Pomorzu Gdańskim, w Szczecinie i Łodzi. W 1980 po wielu strajkach robotniczych władze zgodziły się na legalizację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". W krótkim czasie "Solidarność" stała się jedną z największych organizacji masowych, działających w PRL (liczyła ok. 10 milionów członków). W 1981 zaczęły powstawać siostrzane, w stosunku do "Solidarności", związki zawodowe. Utworzono m.in. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych Solidarność i Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Indywidualnego Rzemiosła Solidarność.

W dniu rozpoczęcia stanu wojennego (grudzień 1981) zawieszono działalność nie tylko "Solidarności", ale także prorządowych związków zawodowych. W październiku 1982 oficjalnie rozwiązano "Solidarność". W 1984 powstało Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, które przejęło majątek "Solidarności". Do ponownej legalizacji opozycyjnego związku zawodowego doszło w wyniku porozumień zawartych przy Okrągłym stole w 1989. Po przemianach związek zawodowy "Solidarność" stał się jednocześnie największą siłą polityczną w Polsce. W 2002 powstała alternatywna do dwóch pozostałych centrala związkowa pn Forum Związków Zawodowych, obecnie zajmująca drugą lokatę po ruchu "Solidarność".