Keynesizm

Z Wikipedii

Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Keynesizm – to jedna z dwóch wiodących XX-wiecznych szkół makroekonomicznych, której inicjatorem był John Maynard Keynes.

[edytuj] Tło historyczne

Odrzucenie klasycznej ekonomii przez Keynesa wynikało z obserwacji gospodarek USA i Wielkiej Brytanii po I wojnie światowej, które zarządzane zgodnie z zasadami klasycznej ekonomii nie osiągnęły wbrew tej teorii pełnego zatrudnienia, a wręcz przeciwnie, bezrobocie cały czas rosło, mimo dobrej koniunktury gospodarczej. Zdaniem Keynesa właśnie to zjawisko (stały wzrost inwestycji i efektywności pracy przy jednoczesnym wzroście bezrobocia) zdecydowało o powstaniu wielkiego kryzysu światowego.

[edytuj] Teoria keynesizmu

Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.

Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej "podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach monetarystów.

[edytuj] Rozwój i odwrót od keynesizmu

Teorie Keynesa zastosowano po raz pierwszy w praktyce w ramach polityki New Deal, w USA w latach 1930., ale fachowcy spierają się zarówno co do znaczenia ich wpływów, jak i skuteczności ich – mieszanych – rezultatów. Teoretycy keynesistowcy tłumaczyli to tym, że działania interwencjonistyczne w ramach New Deal były prowadzone "na ślepo", ze względu na to, że rząd USA nie posiadał wystarczającej liczby danych statystycznych na temat gospodarki.

Po II wojnie światowej keynesizm stał się wiodącą teorią makroekonomiczną. Teorią tą zaczęło się posługiwać wiele rozwiniętych i rozwijających się krajów. W przypadku wielu krajów – zwłaszcza w USA, Japonii, Korei Południowej teoria ta zdawała się dawać dobre rezultaty tworząc w latach 60. i 70. stabilne gospodarki, z szybkim rozwojem, niskim bezrobociem i niską inflacją.

W latach 1970. gospodarki zbudowane w oparciu o silny interwencjonizm zaczęły jednak cierpieć na liczne przypadłości, takie jak systematyczny wzrost bezrobocia przy jednoczesnym wzroście inflacji, oraz brak pozytywnej reakcji rynku na interwencjonistyczne pobudzanie. Stan ten wynikał głównie z inflacyjnego finansowania przez USA wojny w Wietnamie (wydatki Ameryki na tę wojnę nie mogły być, ze względu na jej wysoka niepopularność, finansowane z podwyższonych podatków i przymusowych oszczędności, jak np. podobne wydatki podczas II wojny światowej) i kryzysów ("szoków") energetycznych (które z kolei były pochodną poparcia udzielonego Izraelowi przez Zachód). Wystąpiła wówczas tzw. stagflacja czyli zastój gospodarczy a nawet recesja przy jednoczesnym wzroście bezrobocia, które to przypadłości wydawały się wówczas niewytłumaczalne w świetle teorii Keynesa. Jednakże obecnie znajdują one dość proste wytłumaczenie, na przykład jako wynik niespodziewanych i przeprowadzonych w niewłaściwy sposób zmian w podaży pieniądza (przykładowo niespodziewane jego zmniejszenie w warunkach "przegrzania" koniunktury, które prowadzi do jednoczesnego spadku poziomu cen, zatrudnienia i PKB). Tak więc na skutek "eksportu" inflacji z USA (dolar USA jako światowa waluta), kryzysów energetycznych i błędów w polityce gospodarczej, gospodarki czołowych państw kapitalistycznych zaczęły na początku lat 1970. tracić rozpęd, a ich rządy popadać w coraz większe zadłużenie.

Na skutek niezrozumienia przyczyn stagflacji, pod koniec lat 1970. nastąpił odwrót od teorii Keynesa, a popularność zaczęły odzyskiwać szkoły ekonomiczne wychodzące z zasad klasycznej ekonomii, w tym zwłaszcza monetaryzm i ekonomia neoklasyczna. Jednakże gospodarki takich państw jak USA nie odzyskały już tak wysokich realnych stóp wzrostu jak w latach 1950. i 1960., a Stany Zjednoczone zaczęły z konieczności (spadek wewnętrznych oszczędności przy jednoczesnym zwiększeniu wydatków, głównie militarnych) finansować swój wzrost gospodarczy z kredytów zaciąganych za granicą. Pojawił sie tam, nieznany dotąd, deficyt obrotów z zagranicą i dług zagraniczny, co w połączeniu z wysokim deficytem budżetu musiało doprowadzić do takich zjawisk, jak obecnie (rok 2007) obserwowany spadek kursu dolara USA wobec euro a nawet i złotówki. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej przestały być bankierem i "fabryką" świata, a stały się jego największym dłużnikiem, importując (głównie na kredyt) coraz więcej wyrobów przemysłowych z Chin (ChRL) i Unii Europejskiej oraz usług z Indii. Stan takowy jest pochodną niewłaściwego zastosowania neoliberalnej i monetarnej ortodoksji, np. zmniejszania podatków przy jednoczesnym zwiększaniu wydatków państwa (kosztowne militarne interwencje w Iraku i Afganistanie) oraz prowadzenia liberalnej polityki handlowej w sytuacji, gdy jeden z głównych partnerów handlowych (Chiny) prowadzi politykę sztucznego zaniżania kursu swej waluty, subsydiując niejako w ten sposób swój eksport.

[edytuj] Zobacz też

• historia myśli ekonomicznej