Kościelec (województwo małopolskie)

Z Wikipedii


Kościelec
Województwo	małopolskie
Powiat	proszowicki
Gmina	Proszowice
Sołtys	Stanisław Wieczorek
Powierzchnia	4 km²
Położenie	50° 11' 54'' N 20° 23' 28'' E
Liczba mieszkańców • liczba ludności	540
Strefa numeracyjna (do 2005)	12
Kod pocztowy	32-100
Tablice rejestracyjne	KPR
Położenie na mapie Polski Kościelec
Panorama wsi
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Kościelec – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, w gminie Proszowice.

W latach 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Kościelec. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krakowskim.

Kościelec nazywany jest też Kościelcem Proszowickim, a także Kościelcem Pińczowskim. Miejscowość ta leży w odległości około 7 km na wschód od Proszowic. Występują tutaj głównie tereny rolnicze, główne uprawy to: tytoń oraz zboża. Corocznie odbywają się tu dożynki organizowane przez radę rodziców oraz dyrektora Zespołu Szkół w Kościelcu oraz turniej piłkarski im. Leszka Kokosińskiego, w którym biorą udział drużyny piłkarskie powiatu Proszowickiego. Od 2003 r. działa tu drużyna piłkarska "Płomień", której mecze gromadzą na trybunach nawet 300 kibiców. Pierwszym prezesem klubu został wybrany Euzebiusz Kwaśniewski, natomiast jego zastępcą Piotr Gołębiowski. Od lutego 2007 r. prezesem jest Sylwester Gołdyn a zastępcą prezesa Henryk Kamień.

Spis treści

1 Historia
- 1.1 Kalendarium
2 Etymologia nazwy
3 Zabytki
4 Inne obiekty znajdujące się w Kościelcu
5 Galeria
6 Zobacz też
7 Źródła
8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Głównym i najbardziej charakterystycznym punktem wsi jest kościół romański z ok. 1231 roku. Jego budowa związana była z istnieniem w tym miejscu (w XIII wieku) dużego ośrodka dóbr kościelnych, obejmujących także Piekary, Szczytniki i Kowalę. Osady te pełniły rolę służebną wobec Kościelca.

[edytuj] Kalendarium

1200 – prawdopodobnie istniał tu zamek. Do niego miało by się odnieść określenie "Mesko edificat Borun". Według interpretacji podanej w Słowniku Geograficznym Królestwa Polski: "Sąsiedztwo wsi Boronice pozwala przypuszczać, iż wniesiony na obszarze Boronic zamek, nadał tej części wsi nazwę Kościelec / Castellum /. Przy zamku stanął wkrótce i kościół".
1231 – Wisław herbu Zabawa biskup krakowski (1229-1242 okres rządów biskupa krakowskiego) ufundował kościół pod wezwaniem św. Wojciecha.
1325 – wymieniony pleban w Kościelcu.
Przed 1584 – profanacja kościoła przez arian.
1618 – kościół poważnie zniszczony, brak dachu, mury zagrożone zawaleniem.
1628-1634 – podjęcie odbudowy i przywrócenie do kultu kościoła przez proboszcza Macieja Molęde.
1664 – wzmianki o rekonsekracji odbudowanego kościoła przez sufragana krakowskiego Tomasza Oborowego.
Ok. 1673 – ksiądz Władysław Opacki, archidiakon krakowski i sandomierski ufundował wyposażenie wnętrza kościoła m. in. ołtarz główny.
1839 – na mapie oznaczona zabudowa dworu (bez znaku "dwór") wraz z przyległym terenem parku.
1858 – wzmianka o wzniesieniu sygnaturki i położeniu marmurowej posadzki w kościele.
Po 1850 – wybudowano nową dzwonnice neogotycka, murowaną na miejscu starszej drewnianej przy kościele.
1875 - kościół odwiedził i opisał Władysław Łuszczkiewicz
1883 – wymieniony jako: "wś, pow. Pińczowski, gmina i parafia Kościelec, leży między Proszowicami a Koszycami. Posiada kościół parafialny murowany pod wezwaniem Św. Wojciecha z r. 1242, fundacji Wiesława herbu Zabawa, biskupa krakowskiego, dom schronienia i szkołę początkową (...). Parafia Kościelec ma 3337 dusz. Dobra Kościeleckie składają się z folwarku Kościelec i Ksawerówka; wsi Kościelec i Posiłów (...) rozległość wynosi morgów 649. Folwark Kościelec grunta orne i ogrody mr. 455, łąk mr. 20, pastwisk mr. 5, lasu mr. 39, nieużytki i place mr. 29, razem mr. 545, budynków murowanych 3 z drzewa 16, płodozmian 4 i 8-polowy. Folwark Ksawerówka grunta orne i ogrody mr. 100, łąk mr. 3, nieużytki i place mr. 1, razem mr. 104, budynków z drzewa 3, płodozmian 4-polowy; rzeczka Kantorówka przepływa. Wś Kościelec osób 48, grunta mr. 206. Wś Posiłów osób 11 z gruntami mr. 76 (...)".
1892 - przeprowadzono odnowienie portalu kościoła.
1926 – otwarcie połączenia kolei wąskotorowej: Kazimierza Wielka – Kościele, Kościelec – Proszowice.
Do 1945 - właścicielem zespołu dworskiego był Okęcki.
2006 - wymieniono więźbę dachową i blachę na kościele.

[edytuj] Etymologia nazwy

Źródła historyczne podają, że nazwa wsi wywodzi się od kościoła, który w średniowieczu pełnił także funkcje obronne (łac. castellum). Kościelec, prawdopodobnie dawna nazwa cmentarza chrześcijańskiego, w którym umieszczano ciała (kości) zmarłych, w różnicy od cmentarzysk pogańskich, mieszczących popioły tylko. Z czasem nazwa cmentarza dała początek nazwie kościół.

[edytuj] Zabytki

Kościół pw. św. Wojciecha

Zabytkowy portal kościoła

Kościół pw. św. Wojciecha, prezbiterium zamknięte absydą. Od czasu powstania kościoła po bokach (na zakączeniach naw bocznych) znajdowały się wieże romańskie, obniżone w XVII w.

Zespół kościelny

[edytuj] Kościół pw. św. Wojciecha

nr rej. A-159 z 15.I.1970

Czas powstania: XIII wiek , XVII wiek .

Styl: romański, barokowy.

Zbudowany został w latach około 1231-1242, ufundował go pochodzący z Kościelca biskup krakowski Wisława z Kościelca herbu Zabawa. Kościół jest późnoromańską budowlą. W porównaniu ze skromnymi na ogół rozwiązaniami architektonicznymi XIII-wiecznych budowli sakralnych, powielających typowe schematy rozwijających się układów dawnych świątyń grodowych, budowla w Kościelcu Proszowickim jest jak na wiejską świątynią zjawiskiem niezwykłym. Miano takie zyskuje zarówno ze względu na swą okazałość, układ a także wyjątkowo bogate opracowanie kamienne.

Jest to budowla orientowana, murowana z ciosów wapienia pińczowskiego, z użyciem cegły w układzie wendyjskim. Bazylika trójnawowa (nawa główna wyższa od naw bocznych), filarowa, z wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą. Emporowy korpus nawowy trójprzęsłowy. Na zamknięciu wschodnich naw bocznych, po bokach prezbiterium prostokątne pomieszczenia – dolne partia wież. Dwie 4-boczne wieże po bokach prezbiterium o wyjątkowo bogatym wystroju kamieniarskim, zostały obniżone w XVII wieku.

Ta wyjątkowa budowla zachowała się niestety w znacznie przekształconym stanie. Bowiem po sprofanowaniu, spustoszeniu i dewastacji przez arian pod koniec XVI wieku i długotrwałym opuszczeniu odbudowana została dopiero po kilkudziesięciu latach w XVII wieku, staraniem księdza Macieja Molędy. W latach 1628-1634 wymurowano na nowo ściany naw bocznych, wieże zlikwidowano zatapiając je w bryle korpusu. Arkady między nawowe obmurowano wtórnie, spływają na pilastry filarów, pierwotnie (jak wykazują relikty tkwiące w ich wnętrzu) były podtrzymywane przez półkolumny. Wprowadzone zostały barokowe sklepienie wyodrębnione gzymsem (na miejscu drewnianych stropów) oraz barokowy szczyt fasady ozdobiony figurami św. Wojciecha, św. Barbary i św. Katarzyny. W trakcie wymienionych prac obmurowano lub zastąpiono nowymi kolumienki przezroszy prezbiterium i zlikwidowano wejście na emporę z nawy południowej. Przy ścianie południowej kościoła dobudowano kruchtę barokową z portalem. Wprowadzono barokowy portal z nawy głównej do południowej dolnej parti wieży (zakrystia). Nie zachował się żaden romański otwór okienny, okrągłe okno w fasadzie zostało zamurowane. Wprowadzono większe barokowe otwory w czasie wymurowania na nowo ściany naw bocznych, oraz nowe okna w prezbiterium gdy je podwyższono

Mimo tak znacznych przekształceń do dnia dzisiejszego przetrwały partie pierwotne romańskie kościoła w tym obiegające nawę główną empory (galerie) otwarte do niej tryforiami, w których umieszczone są bliźniacze kolumienki o bogatej dekoracji głowic, złożonej z różnorodnych motywów liściastych i geometrycznych. W tryforialnych prześwitach sześć arkad empor z kompletem dwunastu głowic bliźniaczych kolumienek, podtrzymujących arkady przezroczy. Głowice kolumienek w znacznej części doskonale zachowane, o formie kielichowo-blokowej, reprezentują różnorodne warianty dekoracji palmetowej. Kolumienki maja bazy o bardzo silnie rozwiniętym torusie, z sumerycznie zaznaczonymi narożnymi liśćmi. Zachowane są również gzymsy filarów, podtrzymujące arkady tryforiów. Przez przemurowanie ścian naw bocznych i strefy okiennej nawy głównej zatarły się dekoracyjne podziały zewnętrzne, zachowane fragmentarycznie jedynie przy apsydzie i fasadzie. Najbardziej reprezentacyjnym elementem wystroju jest zachowany do dzisiaj okazały portal wejściowy. Jest to portal trójskokowy z trzema parami kolumn częściowo pokrytych płasko rzeźbionymi motywami roślinnymi, z potrójną archiwoltą o analogicznej dekoracji rzeźbiarskiej. Całość portalu poszerzona optycznie dwiema niszami w murze. Portal w 1892 roku został odnowiony, brakujące trzony kolumn wykonano na wzór dawnych. Oryginalny jest jedynie trzon prawej, zewnętrznej kolumienki. Część trzonów, zapewne para środkowa, posiadała ornamentację typu rembowego, identyczną z tą, która zdobi środkowy wałek archiwolty. W prawej wnęce portalu widoczny jest ślad skutego reliefu, przedstawiającego postać z nieokreślonym przedmiotem w ręku (prawdopodobnie niewolnik z kamieniołomu). Na ciosach i elementach kamieniarskich wnętrza i na zewnątrz zachował się duży zespół znaków kamieniarskich. Prezbiterium zakończono absydą na zewnątrz ozdobioną wąskimi pasami muru zwanego lizenami z nałożonymi na nie służkami. Czytelny pozostał pierwotny układ przestrzenny (plan) świątyni oraz większość detalu rzeźbiarsko-kamieniarskiego co dla obecnych jak i przyszłych pokoleń jest wyjątkowym świadkiem minionych epok.

Wystrój wnętrza kościoła pochodzi głównie z epoki baroku z XVII i XVIII wieku, wyposażenie wcześniejsze uległo zniszczeniu pod koniec XVI wieku, podczas dewastacji kościoła przez arian i nic nie wiadomo na jego temat. Ołtarz główny barokowy z II poł. XVII wieku, fundacji księdza Władysław Opackiego. W nim obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem tzw. Kościeleckiej (XVII wiek), zasuwany, nieznanego autora, wzorowany na rzymskim obrazie Matki Boskiej Śnieżnej. Obraz ten słynął z cudownych właściwości, posiadał wiele wotów, które zginęły podczas grabieży kościoła dokonanej przez Szwedów a później Austriaków. Obraz cieszy się szczególną czcią wiernych w parafii i poza nią. Tabernakulum w kształcie świątyńki i krzyż ołtarzowy pochodzą z czasu powstania ołtarza głównego. W wnęce męsy głównego ołtarzu znajduje się trumienka (1693 rok) z relikwie św. Pauliny, w kształcie barokowego sarkofagu na kulistych nóżkach, narożniki zdobione płaskorzeźbionymi wolutami. Ołtarze boczne w nawach bocznych późnobarokowe z I poł. XVIII wieku. W południowej nawie ołtarz z obrazem św. Wojciecha namalowany przez polskiego malarza Wojciecha Gersona w 1872 roku w Warszawie. Drugi ołtarz boczny w północnej nawie jest z obrazem św. Barbary z 1672 roku, fundacji księdza Władysława Opackiego opatrzony jego herbem. We wnękach mens ołtarzy bocznych mieszczą się też barokowe trumienki. Ambona z II poł. XVII wieku z płaskorzeźbionymi postaciami świętych, baldachim zwieńczony rzeźbą św. Michała Archanioła zabijającego diabła. Rzeźby na belce tęczowej z XVII wieku, przedstawiają: na środku krucyfiks z postacią Jezusa Chrystusa, po bokach figury Matki Boskiej i św. Jana. Wczesnobarokowa chrzcielnica zapewne z lat 1628-1634 fundacji księdza Macieja Molędy, stanowi najstarszy element wyposażenia zachowany w kościele. Na uwagę zasługuje prospekt organowy z II poł. XVII wieku, mechanizm późniejszy z I poł. XX wieku. Na organach widnieje herb księdza Władysława Opackiego, są jego fundacji. Epitafia kamienne z XIX wieku. W poł. XIX wieku kościół wzbogacił się o nową posadzkę, ustawiona jest jako szachownica, przekątnie do osi podłużnej kościoła. Kolorystyka jasnego wapienia i ciemnego "Dębnika" nawiązują do barokowego wystroju. Kościół był pokryty malowidłami z ok. poł. XIX wieku (1865 ? rok) o motywie roślinno-geometrycznym, usunięto je w 1968 roku.

Kościelecka świątynia bogata jest w relikwie świętych. W ołtarzach znajdują się sprowadzone w 1693 roku trumienki z relikwiami posiadające dokumenty spisane na pergaminie i opatrzone papieskimi pieczęciami. W głównym ołtarzu są relikwie św. Pauliny, natomiast na szczycie tabernakulum znajduje się głowa świętej w ozdobnym relikwiarzu z roku 1693. Ponadto w ołtarzu głównym są jeszcze relikwie w postaci dwóch rąk i dwóch statuetek św. Barbary i św. Jana Kantego, jednakże niesprawdzone.

Przy ścianie południowej w 1987 roku dobudowano nową zakrystię. Połączona jest z południową dolną częścią dawnej wieży przez barokowy portal który był zamurowany, a podczas budowy ponownie przebity. Jest wzorowana swym wyglądem do kruchty południowej.

W skład zespołu kościelnego wchodzi dzwonnica murowana neogotycka, zbudowana w III ćw. XIX wieku, na miejscu wcześniejszej drewnianej. Kaplica upamiętniająca 1000-lecie śmierci św. Wojciecha powstała w latach 90. XX wieku. Budynki parafialne: organistówka z XIX/XX wieku, stara plebania z początku XX wieku - obecnie dom kościelnego, nowa plebania z lat 80. XX wieku. Kościół jest otoczony zabytkowym murowanym ogrodzeniem z I poł. XIX wieku, krata metalowa późniejsza (ogrodzenie powstało po zlikwidowaniu przykościelnego cmentarza). Obok kościoła stoi krzyż kamienny z XIX wieku oraz figurka Matki Boskiej z pocz. XX wieku.

Do parafii należy ponad 3700 osób z kilku pobliskich wsi: m.in. Kościelec, Ostrów (w którym znajduje się kościółek filialny, kaplica pw. św. Ducha z 1982 roku), Kadzice, Teresin, Posiłów, Boronice, Sieradzice, Przezwody, Górka Stogniowska, Mysławczyce, Marcinkowice, Lekszyce, Łękawa, Nagórzanki, Piekary, Wielgus i Ciborowice .

Kościół pw. św. Wojciecha, portal romański z ok.1231 r.	Kościół pw. św. Wojciecha, wnętrze, widok z chóru na nawę główną	Kościół pw. św. Wojciecha, empory z tryforiami romańskimi ok.1231 r.	Kościół pw. św. Wojciecha, barokowy ołtarz główny i ambona z XVII w.
Kościół pw. św. Wojciecha, nawa boczna, ołtarz z XVIII w. z obrazem św. Wojciecha.	Kościół pw. św. Wojciecha, empory, triforia z kolumienkami romańskimi z ok. 1231 r.	Kościół pw. św. Wojciecha, chór, po prawej stronie pozytyw organowy	Kościół pw. św. Wojciecha, triforia empor z kolumienkami romańskimi z ok. 1231 r.
Kościół pw. św. Wojciecha, widok od północnego-wschodu	Kościół pw. św. Wojciecha, fasada z portalem romańskim z ok. 1231 r.	Kościół pw. św. Wojciecha, widok od południowego-wschodu	Dzwonnica neogotycka z III ćw. XIX w. przy kościele pw. św. Wojciecha
Kościół pw. św. Wojciecha, widok od północy (4.XII.1948)	Kościół pw. św. Wojciecha, widok od południa (4.XII.1948)	Kościół pw. św. Wojciecha, wnętrze (1956)	Kościół pw. św. Wojciecha, wnętrze (1956)

[edytuj] Cmentarz parafialny

Cmentarz powstał w I połowie XIX wieku w odległości ok. 150 m na południowy-wschód od kościoła parafialnego pw. św. Wojciecha. Stary przykościelny cmentarz został zlikwidowany. Najstarsze zachowane groby z lat 50. XIX wieku, występują liczne zabytkowe nagrobki z II poł. XIX wieku i pocz. XX wieku. Są mogiły poległych: powstańców styczniowych z 1863 roku, żołnierzy z I i II wojny światowej. Ogrodzenie cmentarza (tej najstarszej części) murowane z kratą metalową i dwiema bramami z II poł. XIX wieku. Na cmentarzu jest też stary drzewostan głównie klony, lipy, dęby, brzozy, robinie akacjowe i kasztany.

Największym obiektem na cmentarzu jest klasycystyczna kaplica grobowa rodziny Kamockich z 1859 roku. Zbudowana na planie prostokąta, posiada od frontu portyk czterokolumnowy zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Ściany kaplicy są rozczłonkowane pilastrami, pod dachem znajduje się fryz tryglifowy. Dach dwuspadowy kryty blachą cynkową posiada małą wieżyczkę z latarnią. Wewnątrz znajduje się sklepienie zwierciadlane nakrywające ściany o ramowych podziałach, ołtarz neobarokowy z II poł. XIX wieku.

Cmentarz parafialny, groby z II poł. XIX w. i pocz. XX w.	Cmentarz parafialny, kaplica klasycystyczna z 1859 r., groby z II poł. XIX w.	Cmentarz, zabytkowy nagrobek z 1850 r.	Cmentarz zabytkowa brama boczna i grobowiec z pocz. XX w.
Cmentarz, część z lat 40. i 50. XX w.	Ogrodzenie z bramą cmentarza parafialnego z II poł. XIX w.	Cmentarz, zabytkowe nagrobki pierwszy z 1867 r., drugi z 1859 r. proboszcza parafii W. Jendrzejewskiego.	Cmentarz, nagrobki z końca XIX i początku XX w.

[edytuj] Figurka z 1841 r.

Figurka w formie kamiennego filara z obrazem Matki Boskiej Bolesnej umieszczonym we wnęce znajdującej się w górnej części słupa. Poniżej, na ścianie frontowej znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Stanisława Biskupa. Na filarze widoczna data 1841.

[edytuj] Figurka św. Jacka z 1844 r.

Figurka kamienna, przedstawia św. Jacka Odrowąże stojącego na filarowym postumencie, trzyma w ręku figurę Matki Boskiej. Napis na postumencie św. Jacek Erol Adamczyk w 1844 r. Odnowiono w 1929. Patronem wsi jest św. Jacek. Legenda głosi, że święty uczynił cud i uratował mieszkańców Kościelca od klęski głodu. Zachowała się legenda, która o owym cudzie opowiada. Legendę tę zna większość (zwłaszcza starszych) mieszkańców wsi. Za figurką Kościelecką płynie źródło, które według legendy ma uzdrawiające właściwości głównie dla oczu.

Figurka z 1841 r.

Figurka z 1841 r. Płaskorzeźba przedstawiająca św. Stanisława

Figurka św. Jacka z 1844 r.

[edytuj] Zespół dworsko-parkowy

Zachowany tylko park podworski. Istotne wzmianki o dworze pochodzą z 11.VII.1661 roku z "Inwentarza dworu i poddanych wsi Kościelec i Posiłów spisany przez Andrzeja Pacanowskiego", wymienia on dwór wraz z budynkami gospodarczymi, zabudowa drewniana na ogół w złym stanie. W 1839 roku na mapie oznaczono zabudowę dworu wraz z przyległym terenem parku. W 1883 roku (Słownik Geograficzny Królestwa Polski, tom IV) wymieniony folwark z zabudową murowaną i drewnianą. Po 1945 roku zespół dworsko-parkowy został zdewastowany, rozebrano dwór wraz z oficynami oraz budynki gospodarcze, wycięto wiele starych drzew z parku. Obecnie założenie stanowi bardzo zniszczony zespół w którym wyróżnić można ślady przynajmniej trzech faz rozwoju. Pierwsza to gród lub zamek, XII-XIII wiek, po którym pozostało całe ogólne ukształtowanie wzniesienia na którym znajduje się park. Druga faza ogród francuski w typie "na tarasie" z systemem stawów, XVIII wiek, jego częściami byłoby: taras główny – dawny cour d’horneur ramowany dworem na osi i oficynami po bokach, za nim zaś szpalerami drzew, taras średni - z systemem stawów, z dalekim widokiem na wieś i kościół. Trzecia faza park krajobrazowy, XIX wiek, być może "z dziką promenadą" od północy, o swobodnym ukształtowaniu drzew na obrzeżu, zbliżonym do obecnego, z tego okresu pochodziła też ostatnia zabudowa zespołu dworskiego.

Obecnie założenie stanowi park krajobrazowy naturalistyczny ze śladami geometrycznego ogrodu francuskiego. Stan parku silnie zdewastowany, czytelne tylko ślady kompozycji, drzewostan skromny gatunkowo, zróżnicowany wiekiem, głównie: akacje, lipy, kasztany, klony, brzozy, jesiony, topole, krzewy: bez, leszczyna, śnieguliczka. Mimo znacznego zaniedbania i zniszczenia park nadal reprezentuje znaczną wartość, zarówno z uwagi na położenie zapewne w obrębie dawnego zamku, jak z uwagi na zachowane elementy ogrodowe i parkowe.

Obecnym użytkownikiem parku jest Zawodowa Straż Pożarna. Na terenie podworskim zbudowano stadion LKS Płomień Kościelec.

Park podworski

[edytuj] Inne obiekty znajdujące się w Kościelcu

Zespół Szkół im. Mikołaja Kopernika.
Poligon Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie.
Stadion LKS Płomień Kościelec.
Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej i świetlica.

[edytuj] Galeria

Dom nr 20 z I poł.XIX w., rozebrany w latach 70.XX w.	Zespół szkół im. Mikołaja Kopernika	Poligon – samochody strażackie	Poligon SA PSP
Stadion LKS Płomień Kościelec	Centrum wsi	Centrum wsi	Zabytkowe domy z pocz. XX w.