Polskie nieligowe rozgrywki w piłce nożnej

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: Brak def. polskich granic w poszczególnych okresach. Jesli zas zamiarem autorów jest opis polskich rozgrywek - w znaczeniu "etnicznym" - to brak info. o rozgrywkach polonijnych (do wspólczesnosci wlacznie). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Spis treści 1 Historia rozgrywek nieligowych na ziemiach polskich 1.1 Przed I wojną światową 1.1.1 Galicja 1.1.2 Zabór pruski 1.1.3 Zabór rosyjski 1.1.4 Spotkania międzyzaborowe 1.2 Klasa A (1920-1926) 1.3 1927 czyli rozłam w polskiej piłce nożnej 1.4 Po II wojnie światowej 2 Zwycięzcy nieligowych mistrzostw w Polsce 3 Zobacz też 4 Źródła

[edytuj] Historia rozgrywek nieligowych na ziemiach polskich

[edytuj] Przed I wojną światową

[edytuj] Galicja

Początki rywalizacji o miano najlepszej męskiej drużyny piłkarskiej na ziemiach polskich (wówczas jeszcze pod zaborami) sięgają początku XX wieku, gdy to w Galicji zaczęto tworzyć pierwsze rodzime kluby futbolowe. Latem 1903 uczniowie lwowskich szkół - pod przewodnictwem swych opiekunów - wraz z byłymi członkami koła futbolistów Sokoła-Macierzy założyli dwa pionierskie zespoły: Lechię oraz I. LKPN "Sława" (przekształcony następnie w Czarnych), natomiast wiosną 1904 powstał Klub Gimnastyczno-Sportowy IV Gimnazjum (późniejsza Pogoń).
13 czerwca 1906 - po zakończeniu pokazowego dwumeczu w krakowskim Parku Jordana, w którym rywalami ekip gospodarzy ("przodowników" i "akademików") były lwowskie: Czarni i KGS IV Gimnazjum - doszło w "pod Wawelem" do utworzenia Akademickiego Klubu Footballistów (z czasem AKF Cracovia). We wrześniu 1906 "przodownicy" przyjęli nazwę "Biało-Czerwoni" (zwani też "drużyną Szeligowskiego" - od nazwiska założyciela), zaś w październiku 1906 Józef Lustgarten zorganizował na Błoniach turniej piłkarski, w którym oprócz wyżej wspomnianych, udział wzięło 14 innych zespołów - m.in. Czerwoni, II Szkoła Realna (po zakończeniu turnieju przyjęła nazwę Wisła - od niebieskiego koloru swoich strojów), Czarni, czy Gimnazjum Św. Anny. Zwyciężyli w nim "Biało-Czerwoni", druga zaś była AKF Cracovia. 8 grudnia 1906 powstała Juvenia Kraków.

Oprócz meczów i turniejów na szczeblu miejskim, rozgrywano w tym czasie również spotkania międzymiastowe, m.in.:

• 1904: III Gimnazjum Kraków – Reprezentacja Lwowa 1:0
• 1906, 6 czerwca: Biało-Czerwoni Kraków – Czarni Lwów 0:2
• 1906, 6 czerwca: Akademicy Kraków – KGS IV Gimnazjum Lwów 0:4
• 1906, 30 września: Czarni Lwów – Biało-Czerwoni Kraków 0:1
• 1907, 1 lipca: Czarni Lwów – Cracovia 4:1

W latach 1910-1911 do Austriackiego Związku Piłkarskiego (niem. Östericher Fussball Verband – ÖFV), członka FIFA, należały m.in. Wisła, Cracovia i Pogoń. 20 grudnia 1910 Wisła wystąpiła z ÖFV z pobudek patriotycznych, zgłaszając swój akces do Union Internationale de Football Association (UIFA), kierującego się zasadą narodowości, a nie jak FIFA – państwowości. Zrzeszał on wówczas tylko trzy związki: amatorów Anglii, jedną z federacji francuskich oraz Czeski Związek Piłkarski.
W maju 1911 Wisła zgłosiła inicjatywę utworzenia niezależnego Polskiego Związku Towarzystw Sportowych Piłki Nożnej (PZTSPN), tzw. Związku Footbalistów Polskich, do którego przystąpili również Czarni Lwów oraz kilka klubów prowincjonalnych. Po zaledwie 2 miesiącach nastąpiło rozwiązanie PZTSPN i powrót drużyn pod patronat ÖFV.
Jednak 25 czerwca 1911 - z inicjatywy prezesa Cracovii - powołano Związek Polski Piłki Nożnej (ZPPN). Jako, że Galicja wchodziła wówczas w skład monarchii austro-węgierskiej, ZPPN musiał być zrzeszony w ÖFV, ponieważ FIFA dopuszczała istnienie w jednym państwie jedynie jednego związku piłkarskiego (za wyjątkiem Wielkiej Brytanii, co było uzasadnione historią rozwoju futbolu). Był jednak w pełni autonomiczny. Zgodnie ze statutem Związku, jego siedzibą było miejsce zamieszkania prezesa, stąd początkowo był nią Kraków (pierwszym prezesem ZPPN był prezes Cracovii – Stanisław Kopernicki), a od 1912 – Lwów (Ludwik Christelbauer).
W maju 1913 ZPPN zorganizował premierowe Mistrzostwa Galicji (tzw. klasy A), będące w pierwszymi oficjalnymi klubowymi mistrzostwami na ziemiach polskich. Miały one status mistrzostw kraju. Rywalizację wygrała Cracovia, przed Wisłą Kraków i Pogonią Lwów. Równocześnie ze zmaganiami klasy A prowadzono rozgrywki w klasie B (wystąpiło w nich 20 pozostałych polskich klubów piłkarskich zaboru austriackiego (m.in. Lechia Lwów, Hasmonea Lwów, RKS Kraków, Resovia Rzeszów, Tarnovia Tarnów, Polonia Przemyśl, Sandecja Nowy Sącz, Wisłoka Dębica i Rewera Stanisławów). W 1914 rozgrywki przerwano z powodu wybuchu wojny – w tabeli prowadziła jednak Cracovia, przed Czarnymi, Pogonią i Wisłą.

Do 1914 w Krakowie, poza Cracovią i Wisłą, działały:

• Biało-Czarni, przekształceni później w Juvenię,
• Różowi (1907) skupiający młodzież z V Gimnazjum,
• Maccabi Kraków (1909),
• AZS Kraków (1910-1912),
• Żydowsko-Robotniczy Klub Sportowy Jugend Kraków (1910), od 1914 – Młodość
• KS Krakus (1910-1912),
• Polonia Kraków (1911),
• Lauda Kraków (1911) – filia Wisły,
• Robotniczy Klub Sportowy Kraków (1911)
• Podgórze Kraków (1912) – powstał z części piłkarzy KS Krakus
• Sparta Kraków (1912) – powstała z byłych zawodników rozwiązanego AZSu Kraków i części graczy KS Krakus
• Jutrzenka Kraków (1912)

Poza Lwowem i Krakowem także w pozostałych miastach Galicji powstawały kluby piłkarskie. Należały do nich m.in.: Wisłoka Dębica, Sandecja Nowy Sącz, Polonia Przemyśl, Resovia Rzeszów, Rewera Stanisławów, Pogoń Stryj, Tarnovia Tarnów czy Wadowickie Koło Sportowe.

[edytuj] Zabór pruski

Wielkopolska

Pionierską rolę w historii polskiej piłki nożnej w Wielkopolsce odegrał GKS Venetia założony z inicjatywy młodzieży gimnazjalnej w 1908 roku w Ostrowie. Lokalnym polskim rywalem Venetii była istniejąca od 1909 roku Ostrovia skupiająca głównie młodzież rzemieślniczą.
15 czerwca 1912 powstała Warta Poznań, następnie 7 stycznia 1913 – Pierwszy Polski Klub Sportowy Posnania. Już kilkanaście dni później, 20 stycznia 1913, te dwa poznańskie kluby powołują do życia Związek Polskich Towarzystw Sportowych, do którego przystąpiła również Ostrovia.
W I Mistrzostwach Wielkopolski w 1913 r. zwyciężyła Warta. Pod koniec tego roku powstał kolejny polski klub piłkarski – Sparta Poznań, w następnym dalsze: Pogoń Poznań i Fervor Kościan (dzisiejsza Obra Kościan). Z powodu wybuchu wojny nie dokończono rozgrywek II Mistrzostw Wielkopolski, jednak wojna nie przeszkodziła w powstaniu nowych klubów. W 1915 powstały: Polonia Leszno, Unia Poznań, Koło Sportowe w Kępnie i Stella Gniezno.

Pomorze Gdańskie (Prusy Zachodnie)

Na ziemiach tych przed 1918 nie istniał żaden w pełni polski klub piłkarski. Polacy grali jedynie sporadycznie w istniejących na tym terenie klubach niemieckich.

[edytuj] Zabór rosyjski

Pierwszym w Łodzi polskim klubem piłkarskim była, powstała w 1908 roku, Łodzianka, która jeszcze w tym samym roku zmieniła nazwę na ŁKS Łódź.
W 1910 rozegrano pierwszy turniej piłkarski o mistrzostwo Łodzi, w którym ŁKS zajął drugie miejsce z czterech występujących drużyn. W roku 1911 polski klub był trzeci na 7 ekip. Od roku 1912, od trzecich mistrzostw Łodzi zaznaczył się prymat ŁKS w tych rozgrywkach: klub ten zwyciężył przed FC Victoria, ST Achilles, TV Kraft, Newcastle, Touring Club, Widzewem i SS Union. W dwóch kolejnych edycjach turnieju w 1913 i 1914 roku także zwyciężał ŁKS.

Pierwsze kluby piłkarskie w Warszawie powstały z przekształcenia drużyn szkolnych grających uprzednio pod patronatem Warszawskiego Koła Sportowego (1908). W latach 1910-11 zostały założone Korona, Merkury, Sparta i Stella. W 1912 roku na skutek fuzji Merkurego, Stelli, Sparty i Varsovii powstała Polonia Warszawa.

[edytuj] Spotkania międzyzaborowe

Z powodu podziału terytorium Rzeczypospolitej pomiędzy trzech zaborców spotkania pomiędzy polskimi drużynami były utrudnione. Należały do nich sporadyczne mecze reprezentacji miast rozgrywane pomiędzy sobą, mecze reprezentacja miasta przeciw klubowi lub międzymiastowe spotkania klubów piłkarskich. Miały one charakter jedynie towarzyski. Rozegrano m.in.:

• 1908: Wisła Kraków – Reprezentacja Katowic 3:1
• 1909: Warszawskie Koło Sportowe – Wisła Kraków 0:7
• 1910: Warszawskie Koło Sportowe – Cracovia 0:10
• 1910: Korona Warszawa – Cracovia 1:2
• 1912: Warszawskie Koło Sportowe – Robotniczy Klub Sportowy Kraków
• 1912: Reprezentacja Warszawy – Pogoń Lwów 2:6
• 1913: Turyści Łódź – Wisła Kraków 2:2
• 1913: ŁKS Łódź – Wisła Kraków 2:4
• 1913: rep. Łodzi – Wisła Kraków 1:9
• 1913: Wisła Kraków – Reprezentacja Wielkopolski 4:0
• 1913: Wisła Kraków – Reprezentacja Wielkopolski 9:2

[edytuj] Klasa A (1920-1926)

W dniach 20 grudnia i 21 grudnia 1919 odbył się w Warszawie "1. zjazd 31 polskich klubów piłki nożnej" (zjazd założycielsko-organizacyjny Polskiego Związku Piłki Nożnej), podczas którego m.in. dokonano podziału kraju na 5 okręgów piłkarskich (OZPN): krakowskiego, lwowskiego, łódzkiego, poznańskiego i warszawskiego oraz ogłoszono regulamin I Mistrzostw Polski (zaplanowanych na 1920).
Według początkowych zamierzeń ogólnokrajowe rozgrywki piłkarskie miały odbywać się w cyklu wiosna-jesień, w dwóch klasach rozgrywkowych (klasie A i klasie B), w dwóch rundach - na wiosnę rozgrywki okręgowe w pięciu grupach klasy A miały wyłonić mistrzów pięciu okręgów piłkarskich (krakowskiego, lwowskiego, łódzkiego, poznańskiego i warszawskiego), którzy jesienią rozgrywaliby między sobą turniej finałowy o tytuł Mistrza Polski (zaplanowano go na termin od 29 sierpnia 1920 do 31 października 1920, jednak ze względu na trwającą wojnę polsko-bolszewicką musiano go odwołać). Przeprowadzono jedynie niepełną fazę eliminacyjną (tzw. klasa A) w okręgach: krakowskim (od 9 maja 1920), lwowskim (od 6 czerwca 1920) i poznańskim (od 9 maja 1920), zaś w okręgu łódzkim oraz warszawskim zmagań tych nawet nie zainaugurowano. Tym niemniej dokończono mistrzostwa okręgów klasy A w Małopolsce (Cracovia) i Wielkopolsce (Warta).

II Mistrzostwa Polski w piłce nożnej rozegrano w 1921. Do finałów klasy A weszło 5 najlepszych drużyn poszczególnych okręgów: Cracovia, Pogoń Lwów, Warta Poznań, ŁKS Łódź oraz Polonia Warszawa. Pierwszym Mistrzem Polski została drużyna Cracovii, tracąc jedynie jeden punkt w rozgrywkach szczebla ogólnopolskiego. Wicemistrzem została warszawska Polonia Warszawa, trzecia była Warta Poznań, czwarta Pogoń Lwów a piąty ŁKS. W rozgrywkach centralnych klasy B wzięły udział tylko 4 drużyny: Cracovia II, Pogoń II Lwów, AZS Warszawa i Union Łódź. Zwyciężyła w nich również drużyna z Krakowa. W następnych latach ze względu na wysokie koszty, zrezygnowano z rozgrywek centralnych w klasie B.

W 1922 utworzono kolejne trzy Okręgowe Związki Piłki Nożnej (OZPN) – Górnośląski, Lubelski i Wileński w związku z tym, powiększono liczbę drużyn walczących na szczeblu centralnym o tytuł Mistrza Polski z 5 do 8 oraz utworzono dwie grupy eliminacyjne: północną i południową. W rozgrywkach grupy północnej spotkały się drużyny Polonii Warszawa, ŁKSu Łódź, Warty Poznań i Strzelca Wilno (22 p.p.), w południowej zaś Cracovii, Pogoni Lwów, Ruchu Hajduki i WKS Lublin. Mistrzem grupy północnej została Warta, południowej – Pogoń. Tytuł Mistrza Polski w 1922 roku wywalczyła Pogoń Lwów pokonując w dwumeczu finałowym poznańską Wartę.

W 1923 na Walnym Zgromadzeniu PZPN z Poznańskiego OZPNu wydzielono Toruński a rozgrywki centralne postanowiono przeprowadzić w dwóch grupach – tym razem wschodniej i zachodniej. W grupie wschodniej mistrzem została Pogoń Lwów, tytuł wicemistrzowski przypadł Polonii Warszawa, trzecie miejsce zajęła drużyna Lauda Wilno a czwarty był WKS Lublin. Grupę zachodnią zwyciężyła Wisła Kraków, druga była Warta Poznań, trzeci – ŁKS, czwarte miejsce zajął reprezentant Śląska – Iskra Siemianowice. W dwóch meczach finałowych pomiędzy Pogonią a Wisłą nie uzyskano rozstrzygnięcia (mecz we Lwowie wygrała Pogoń 3:0, natomiast w Krakowie – Wisła 2:1). Do trzeciego, rozstrzygającego, spotkania doszło na terenie neutralnym, w Warszawie. Tytuł Mistrza Polski 1923 roku obroniła Pogoń Lwów wygrywając mecz po dogrywce – 2:1 (1:1 w normalnym czasie gry).

W 1924 odstąpiono od rozgrywania Mistrzostw Polski ze względu na przygotowania reprezentacji do występów na IO 1924 w Paryżu.

Rok 1925 przyniósł kolejną modyfikację w systemie wyłaniania Mistrza Polski w piłce nożnej. W fazie finałowej mistrzów dziewięciu okręgów podzielono na trzy grupy po trzy drużyny, grające dwurundowym systemem "każdy z każdym". Zwycięzcy grup stworzyli grupę finałową grającą tym samym systemem. Kolejność w grupie finałowej decydowała o kolejności w Mistrzostwach Polski w piłce nożnej 1925:

• Grupa południowa:Wisła Kraków, ŁKS Łódź, AKS Chorzów
• Grupa północna: Warta Poznań, TKS Toruń, Polonia Warszawa
• Grupa wschodnia: Pogoń Lwów, WKS Pogoń Wilno, Lublinianka Lublin
• Grupa finałowa: Pogoń Lwów, Warta Poznań, Wisła Kraków

W 1926 obowiązywał system rozgrywek z poprzedniego roku. Skład poszczególnych grup był następujący:

• Grupa zachodnia: Warta Poznań, Turyści Łódź, Ruch Hajduki Wielkie
• Grupa północna: Polonia Warszawa, TKS Toruń, 1. pp Wilno
• Grupa południowa: Pogoń Lwów, Cracovia, Lublinianka Lublin
• Grupa finałowa: Pogoń Lwów, Polonia Warszawa, Warta Poznań

[edytuj] 1927 czyli rozłam w polskiej piłce nożnej

Wskutek licznych zastrzeżeń odnośnie systemu rozgrywek PZPN o tytuł piłkarskiego Mistrza Polski obowiązującego w latach 1921-1926, z inicjatywy lwowskich klubów piłkarskich: Pogoni, Czarnych i Hasmonei w grudniu 1926 roku doszło w Krakowie do konferencji porozumiewawczej 13 polskich klubów piłkarskich. Oprócz klubów ze Lwowa wzięły w niej udział: Polonia, Legia i Warszawianka z Warszawy, Warta Poznań, ŁKS i Turyści (Union Touring) z Łodzi, Wisła Kraków, 1. FC Katowice, Ruch Chorzów oraz Toruński KS.
W efekcie postanowień konferencji, 6 stycznia 1927 roku powołano do życia ogólnokrajową Polską Ligę Piłki Nożnej zwaną wówczas Ligą. Powstała ona bez zgody Polskiego Związku Piłki Nożnej. PZPN, jak w poprzednich latach, zorganizował własne nieligowe Mistrzostwa Polski. Z tego powodu udziału w Lidze odmówiła Cracovia uważana wówczas za jednen z najsilniejszych polskich klubów. Wzięła ona udział w oficjalnych rozgrywkach - kadłubowych z braku najlepszych drużyn. Na jej miejsce do ligi dokooptowano Jutrzenkę Kraków. 18 grudnia 1927, a więc już po zakończeniu rozgrywek, PZPN ustąpił i zaakceptował od nowego sezonu system ligowy. Cracovię dołączono do Ligi w następnym sezonie.

[edytuj] Po II wojnie światowej

Mistrzów z lat 1946 i 1947 wyłoniono systemem nieligowym. Pierwszym po wojnie (1946) mistrzem Polski został "klub ze spalonego miasta" Polonia Warszawa.

Sezon 1947 miał na celu oprócz wyłonienia mistrza Polski także eliminacje do rozgrywek ligowych. I ligę reaktywowano w sezonie 1948.

[edytuj] Zwycięzcy nieligowych mistrzostw w Polsce

• 1921 - Cracovia
• 1922 - Pogoń Lwów
• 1923 - Pogoń Lwów
• 1925 - Pogoń Lwów
• 1926 - Pogoń Lwów
• 1946 - Polonia Warszawa
• 1947 - Warta Poznań

[edytuj] Zobacz też

• Piłka nożna w Polsce
• Mistrzostwa Polski w piłce nożnej
• I liga polska w piłce nożnej
• Tabela wszech czasów I ligi
• Puchar Polski

[edytuj] Źródła

• Hałys, Józef "Polska piłka nożna", Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1975