Pretor

Z Wikipedii

Urzędy w starożytnym Rzymie Cursus honorum 30 lat Kwestor 36 lat Edyl 39 lat Pretor 42 lat Konsul Ważne magistratury Cenzor Trybun Najważniejsze magistratury Dyktator Magister equitum Pontifex Maximus Triumwirat Inne magistratury Dux Liktor Prefekt Princeps senatus Rzymskie tytuły August Cesarz Imperator Tetrarcha

Pretor (łac. praetor – l.mn. praetores) – wyższy urzędnik w antycznym Rzymie mający tzw. władzę mniejszą (imperium minus). W czasie nieobecności konsulów, pretor (później dwóch) przejmował najwyższą władzę w mieście, mogąc nawet zwoływać posiedzenia senatu. Zasadniczym jednak zadaniem pretorów było sądownictwo. Ważnym uprawnieniem pretora było wydawanie edyktów (edykty pretorskie), w których ustalał on sposoby postępowania w sprawach niedostatecznie jasno uregulowanych przez ustawy (leges) czy prawo zwyczajowe. Owe edykty odegrały ważną rolę w rozwoju prawodawstwa i były uwzględniane w późniejszych kodyfikacjach prawa rzymskiego.

Do uprawnień pretora należało ponadto mianowanie prefektów (praefecti), którzy mieli władzę sądowniczą i porządkową w miastach italskich.

Oznakami władzy pretora było przysługujące mu krzesło kurulne i sześciu liktorów niosących fasces.

W okresie wczesnej republiki był tylko jeden pretor określany jako praetor maximus o nie do końca dla nas jasnych kompetencjach. Od 366 lub 367 roku p.n.e. powoływano urząd pretora miejskiego (praetor urbanus) w celu odciążenia konsulów od obowiązków jurysdykcyjnych, którego podstawowym zadaniem była właśnie jurysdykcja cywilna na terenie miasta Rzymu. Pretor ten był wybierany tylko spośród patrycjuszy, a od roku 337 p.n.e. plebejusze uzyskali dostęp do urzędu pretora^[1]. Dlatego patrycjusze przeforsowali odebranie władzy sądowniczej konsulowi. Od 242 r. p.n.e. istniał pretor do spraw cudzoziemców (praetor peregrinus) zajmujący się sprawami związanymi z coraz liczniej napływającymi do Rzymu cudzoziemcami. W 227 r. p.n.e., po przyłączeniu Sycylii i Sardynii jako prowincji, powołano do ich zarządzania dodatkowo 2 pretorów. Po reformach Sulli liczba pretorów wzrosła do 8, w czasach Cezara do 16, a za cesarza Klaudiusza do 18.

Nowe urzędy pretorskie, jakie powstawały od czasów Sulli miały z reguły szczególne kompetencje, czyli byli to urzędnicy jurysdykcyjni do konkretnych spraw: praetor de liberalibus causis, praetor fideicommisarius, praetor fiscalis, praetor hastarius, praetor tutelaris, praetor aerarii.

W okresie republiki pretorzy byli wybierani przez komicja centurialne na jeden rok. Po utworzeniu cesarstwa, za pryncypatu, pretorzy utrzymali swe uprawnienia w jurysdykcji cywilnej i karnej, ale już w czasach dominatu nie odgrywali większej roli.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 220, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.