Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej

Z Wikipedii

Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej
Data budowy	druga połowa XIX wieku
Data likwidacji	lata 60. XX wieku
Data zniszczenia	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
Architekt	Abraham Goldstein
Budulec	murowana
Obecnie	opuszczona
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej – synagoga znajdująca się w Dąbrowie Tarnowskiej przy ulicy Berka Joselewicza. Jest obecnie jedną z największych zachowanych synagog w województwie małopolskim.

Spis treści 1 Historia 2 Architektura 2.1 Mała synagoga 3 Galeria 4 Zobacz też 5 Przypisy

[edytuj] Historia

Synagoga została zbudowana w drugiej połowie XIX wieku roku według projektu żydowskiego architekta i inżyniera Abrahama Goldsteina. Głównym fundatorem był Ajzyk Stern. Dokładna data zakończenia budowy to najprawdopodobniej 1 kwietnia 1863 roku. Praca budowlane i wykończeniowe przy niej trwały w latach 1855-1860. Nie ma jednak żadnych danych, które pozwoliłyby na uściślenie tych liczb^[1]. Podczas I wojny światowej synagoga uległa zniszczeniu, którą zaraz po wojnie gruntownie odnowiono, dzięki funduszom jednego z mieszkańców Dąbrowy – Golda^[1]. W latach 1936-1937 przeszła generalny remont pod nadzorem Doroty Mertz z Tarnowa, podczas którego dobudowano do fasady wielki, trójkondygnacyjny krużganek.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, następnie urządzili w niej magazyn, który znajdował się w niej do 1970 roku. Po zakończeniu wojny miejscowi Żydzi modlili się początkowo w przedsionku, a następnie około 1950 roku urządzili skromny dom modlitwy w bocznym pomieszczeniu przylegającym do sieni przejściowej. Wykonano tam wówczas skromny lecz kompleksowy wystrój malarski ścian, który w dobrym stanie przetrwał do dnia dzisiejszego^[2].

W latach 60. władze miejskie postanowiły gruntownie wyremontować synagogę i przeznaczyć ją na cele kulturalne, gdzie w głównej sali modlitewnej miała znajdować się obrotowa sala taneczna. Projekt i dokumentację opracował profesor Wiktor Zin^[3]. Wtedy to pozostali Żydzi przenieśli się do małej bożniczki przy ulicy Daszyńskiego. Projektu nigdy nie zrealizowano, prace skończyły się na wykopaniu kilkumetrowej niecki w sali głównej i postawieniu lasu rusztowań^[3]. Z tego powodu synagoga popadła w ruinę i w takim stanie pozostaje do dnia dzisiejszego. W 1972 roku synagoga przeszła na własność Skarbu Państwa^[1].

W grudniu 2006 roku, na mocy decyzja wojewody małopolskiego, Skarb Państwa przekazał synagogę gminie Dąbrowa Tarnowska. Dla gminy jest to wielki kłopot, gdyż nie stać jej na gruntowny remont bożnicy.

W marcu 2007 roku doszło do spotkania władz miejskich z Andrzejem Cecerą, kierownikiem delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków i Tadeuszem Jakubowiczem, przewodniczącym Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Podczas spotkania proszono gości o pomoc przy ratowaniu synagogi, tzn. o podjęcie wspólnych, skoordynowanych działań mających na celu uzyskanie dotacji na renowację budynku. Wspomniano także o możliwości sprzedaży synagogi wraz z działką w przypadku ich nieuzyskania. W kwietniu tego samego roku złożone zostały do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz do Sejmiku Województwa Małopolskiego, wnioski o uzyskanie pieniędzy na sfinansowanie kosztów uzyskania koniecznych ekspertyz technicznych i konserwatorskich. Według planów w budynku ma się znaleźć siedziba muzeum lub centrum kulturalnego^[1]

Wkrótce na zlecenie gminy Dąbrowa Tarnowska przeprowadzono ekspertyzę budynku przez zespół ekspertów PK pod kierownictwem dr inż. Stanisława Kaczmarczyka, którzy stwierdzili, że budowli grozi katastrofa budowlana. Na początku 2008 roku gmina wysłała wniosek o dofinansowanie do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[3]. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie zadeklarowała, że pokryje 10% kosztów remontu synagogi.

[edytuj] Architektura

Murowany z cegły budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta, w stylu eklektycznym z licznymi elementami mauretańsko-orientalnymi. Fasadę flankują dwie narożne kwadratowe wieże, na których zachowały się płaskorzeźby zwierząt obok których widniały wyryte w tynku hebrajskie napisy: lampart – bądź śmiały, jak lampart, orzeł – bądź lekki, jak orzeł, lew – bądź silny, jak lew, jeleń – bądź rączy, jak jeleń i inne. Pomiędzy nimi znajduje się pięcionawowy portyk z trójkondygnacyjną galerią wspierający się na czterech, masywnych, ceglanych kolumnach z korynckimi głowicami, połączonych arkadami. Elewacje boczne są rozczłonkowane pilastrami, pomiędzy którymi znajdują się wysokie, półkoliste przesklepione otwory okienne. Całość jest przykryta dwuspadowym dachem.

We wnętrzu synagogi zachował się bogaty wystrój malarski, gdzie polichromie przetrwały w głównej sali modlitewnej, a ponadto w sieni przejściowej i dwu salkach doń przylegających, na dwu kondygnacjach babińca a także na elewacjach wschodniej i zachodniej^[2]. Według tradycji, autorami malowideł byli włoscy artyści oraz bracia Feniched z Mielca. Prace prowadzone wewnętrz budynku wykazały, że pod obecnymi polichromiami jest druga warstwa malarska^[1].

We wschodniej części synagogi znajduje się obszerna główna sala modlitewna, do której wchodzi się przez przedsionek, nad którym znajdują się dwie, otwarte do wnętrza kondygnacje babińca. Na spłaszczonym sklepieniu sali głównej zachowało się tondo z dwukrotnym przedstawieniem orła w locie: u dołu nad gniazdem z pisklętami, przy tym inskrypcja (Pwt 32,11), powyżej z młodymi na skrzydłach, przy tym inskrypcja (Wj 19,4)^[2]. Na suficie widnieje także Lewiatan połykający własny ogon, będący symbolem czasów mesjańskich. Do niedawna we wschodniej części sklepienia znajdowało się przedstawienie Tory w postaci rozłożonego zwoju. Ta partia malowideł odpadła w ostatnim czasie wraz z tynkiem^[2]. Na pozostałej części sklepienia znajduje się przedstawienie nieba, gdzie gwiazda Dawida pełni rolę gwiazdek rozsianych po nim.

Na ścianie południowej zachowało się XX-wieczne malowidło przedstawiające menorę, gdzie symetrycznie do niej na ścianie północnej znajduje się stół na chleby pokładne opatrzony inskrypcją Wj 25,30. Na tych ścianach w bliskim sąsiedztwie wschodniej znajdują się międzywojenne przedstawienia instrumentów muzycznych^[2].

Na ścianie wschodniej zachowały się dwie inskrypcje fundacyjne, obejmuje dwie kamienne, polichromowane tablice; w skróconej wersji ponadto na elewacji wschodniej (relief w tynku, litery pomalowane) oraz w okulusie ściany wschodniej (blacha ażurowa), wszystkie pierwotne, z chronogramem 652, który odpowiada dacie 1864-1865^[2]. Na balustradzie galerii dla kobiet zachowały się inskrypcje z personaliami osób, które wykupiły stałe miejsca w synagodze^[2].

Na pozostałych ścianach zachowały się liczne malowidła przedstawiające sceny biblijne, w tym widoki miejsc świętych, których zachowało się 16, z czego połowa w babińcach^[2]. Jedną z popularnych scen jest potop, symbolizujący koniec kataklizmu, a także "Nad rzekami Babilonu", która jest przedstawiana jako pejzaż z widokiem miasta i przepływającą obok rzeką, przy której rosną wierzby, a na nich zawieszone są instrumenty muzyczne^[2]. Synagoga jest także jedną z siedmiu w Polsce, w której zachował się pełny cykl zodiakalny. Ciekawym zjawiskiem jest wyobrażenie skorpiona, przedstawianego jako jaszczurka lub krokodyl^[2]. Na jednej ze ścian zachowało się przedstawienie koszu z pierwocinami plonów.

W synagodze płaskie pola rzeczywistych elementów architektonicznych (pilastrów, lizen, gurtów) uzyskały iluzyjną przestrzenność przez namalowanie głowic, cokołów, nisz, płycin, żłobkowania, profilowań, z jednoczesnym imitowaniem tworzywa^[2].

W przedsionku synagogi namalowane są na dwóch ścianach banderole z inskrypcjami: To miejsce należy do Świętego Bractwa Wiecznego Światła oraz To miejsce należy do Świętego Bractwa Czyniącego Miłosierdzie. Na ścianach synagogi zachowały się także upomnienia różnego rodzaju. Powszechne były upomnienia dotyczące godnego zachowania się w bóżnicy i nie przeszkadzania w nabożeństwie^[2]. Do dnia dzisiejszego zachowały się także dwie pary zdobionych i polichromowanych drzwi.

• Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem A-324 w dniu 18 maja 1989 roku.

[edytuj] Mała synagoga

W lata 50. XX wieku w jednym z bocznych pomieszczeń synagogi, w której umieszczono salę modlitewną, wykonano skromny lecz kompleksowy wystrój malarski ścian, który przetrwał do dnia dzisiejszego. Nad Aron ha-kodesz znajdują się przedstawienia tablic Dekalogu, które symbolicznie adoruje para lwów. Jest to jeden z najmłodszych przykładów w Polsce. Popularnym motywem w salce jest także gwiazda Dawida.

[edytuj] Galeria

Bogato dekorowane sklepienie

Przedsionek

Malowidło przedstawiające biblijne miasto

Malowidła przedstawiające biblijne miasto

[edytuj] Zobacz też

• Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej (ul. Daszyńskiego)
• Cmentarz żydowski w Dąbrowie Tarnowskiej
• Samuel Roth

Przypisy