Potop

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy mitologii. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Potop ilustracja Gustave Doré

Potop to występująca w wielu dawno powstałych wierzeniach wielka powódź zesłana przez Boga lub bogów i obejmująca całą Ziemię. Najbardziej znana w Europie opowieść o potopie pochodzi z Biblii. Istnieje wiele podań o potopie znajdujących się w tradycji ludów ze wszystkich kontynentów^[1]. Opowieści te niejednokrotnie różnią się od siebie istotnie w opisie kataklizmu, ale z drugiej strony miewają zaskakujące podobieństwa.

[edytuj] Potop w kulturze europejskiej

W Europie znane są następujące podania o potopie: arkadyjskie, celtyckie, Cyganów transylwańskich, germańskie, rosyjskie, rzymskie, samotrackie i walijskie^[2].

[edytuj] Grecja

[edytuj] Podania greckie

Deukalion i Pyrra zaludniający ponownie Ziemię

• Najbardziej bodajże znanym europejskim podaniem tego typu jest to pochodzące z Grecji, którego bohaterami są Deukalion i Pyrra. Wg tego podania król Lykaon, aby poznać wszechwiedzę bogów, nakarmił podróżującego po ziemi Zeusa ludzkim mięsem a ten rozgniewany zesłał na ziemię potop. Uratowali się tylko Deukalion i Pyrra, którzy z porady Prometeusza zbudowali sobie specjalną skrzynię. Płynęli w niej przez 9 dni i przez 9 nocy, aż przybili do góry Parnas w Fokidzie. Wszyscy inni ludzie zginęli poza kilkoma, którzy schronili się w wysokich górach. Góry w Tesalii były podzielone i cały pozostały świat poza Istmusem i Peloponezem był przykryty wodą. Starsza wersja opowiedziana przez Hellanikusa określa miejsce lądowania "arki" Deukaliona jako góra Othrys w Tesalii. Inne podanie mówi o osiąściu na szczycie, prawdopodobnie Phouka, w Argolidzie, o późniejszej nazwie Nemea. Gdy deszcze ustały Deukalion złożył ofiarę Zeusowi. Po potopie, przerażeni swą samotnością, udali się do wyroczni bogini Temidy, która nakazała rzucać im za siebie kości matki. Staruszkowie zaczęli rzucać kamieniami - kośćmi Ziemi-matki. Z kamieni Deukaliona wyrastali mężczyźni, z kamieni zaś Pyrry kobiety. Inne stworzenia spłodziła po obfitym deszczu sama żyzna ziemia. Apollodoros z Aten podaje to jako etymologię dla greckiego "laos" (ludzie), które miało jakoby pochodzić od "laas" (kamień). Megaryci opowiadali, że Megaros, syn Zeusa, uciekł przed powodzią Deukaliona dopływając do szczytu góry Gerania, kierowany przez krzyk żurawi^[3].

• Ogyges, Ogygus Nazwa "potop ogygiański" pochodzi stąd, że wystąpił on w czasie Ogygesa^[4], mitycznego króla Attyki. Ogyges oznacza "pierwotny", "najwcześniejszy świt". Inni mówili, że był on założycielem i królem Teb. Władał nad beockim ludem Hektenów. Jego ojcem miał być Bojotos lub Posejdon, wg mitów attyckich był zięciem Okeanosa a ojcem Eleusis. Za jego czasów wylało jezioro Kopais^[5]. Potop ogygiański pokrył cały świat i dokonał tak wielkiego zniszczenia, że w kraju nie było królów aż do panowania Kekropsa^[6]. Platon w III księdze Praw, szacował, że potop ten wystąpił 10000 lat przed jego czasami.

Hipotetyczna mapa wschodniego obszaru Morza Śródziemnego i Grecji w 10000 pne.

Także w Timajosie (22) i w Kritiaszu (111-112) opisuje "wielki potop wszystkich" w czasie dziesiątego millenium pne. W tym ostatnim dziele dodatkowo pojawia się stwierdzenie, że "dużo wielkich potopów miało miejsce w ciągu dziewięciu tysięcy lat" odkąd Ateny i Atlantyda stały się znaczące^[7]. Istnieje teoria, że powódź w basenie morza Egejskiego wystąpiła pod koniec miocenu. Powódź ta zbiega się w czasie z końcem ostatniego zlodowacenia, które szacuje się, że nastąpiło 10.000 lat temu. Poziom morza podniósł się wtedy o 130 metrów. Mapa z prawej strony pokazuje jak ten region mógł wyglądać około 12.000 lat temu, kiedy poziom morza mógł znajdować się o 100 metrów niżej niż dzisiaj.

• Inną grecką wzmianką o potopie jest podanie o Dardanosie.<<

[edytuj] Irlandia

Irlandzka księga Lebor Gabála Érenn jest kompilującą podania, zmyślenia i fakty "pseudohistorią" Irlandii zawierającą m.in. informacje o potopie i opisującą kolonizację Zielonej Wyspy przez potomków Noego.

[edytuj] Skandynawia

Sagi ^[8] zawierają mit o potopie, który nastąpił w czasach kiedy nie istniały jeszcze karły ani ludzie. Według tych mitów, synowie Borra (Odin, Vili oraz Ve) postanowili zabić Ymira, swojego praojca aby z jego krwi utworzyć morza i jeziora, jednak krew (lub też zimna woda^[9]), która trysnęła gdy dokonali planowanego przez siebie czynu była nadspodziewanie obfita i spowodowała wielki potop, w którym zginęło całe "Pierwsze Pokolenie Olbrzymów". Wszystkie olbrzymy uciekały w góry lub do jaskiń starając się schronić przed niebezpieczeństwem. Jedynie Bergelmir ("Mruczący jak Niedźwiedź" lub "Wołający w Górach") syn Trudgelmera (Þrúðgelmir) a wnuk Aurgelmira lub Ymira ocalał wraz z żoną i dziećmi chroniąc się w statku - "ludrze" wykonanym z szuflady do przechowywania mąki. Inna wersja mówi o tym, że wczołgali sie do dziury wydrążonego pnia drzewa^[10]. Fale miotały nimi przez wiele dni aż w końcu dotarli do samotnej skały na rubieżach świata. Z ciała Ymira powstał świat, w którym obecnie żyjemy a z jego krwi powstały oceany^[11]. Rodzina Bergelmira dała początek "Drugiemu Pokoleniu Olbrzymów", osiedlając się w Jotunheimie. Od czasu tej zagłady olbrzymy stały się zaciekłymi nieprzyjaciółmi bogów^[12].

Mitolog Brian Branston zwrócił uwagę na podobieństwo pomiędzy mitem skandynawskim a wydarzeniem opisanym w anglosaskim poemacie Beowulf, który według tradycji był utożsamiany z biblijnym potopem. Istniał zatem prawdopodobnie porównywalny incydent zarówno w szerszej germańskiej mitologii jak i w mitologii anglosaskiej.

[edytuj] Potop w kulturze ludów azjatyckich

[edytuj] Bliski Wschód

Tabliczka z eposem o Gilgameszu

[edytuj] Babilon

Najbardziej znany wariant pochodzi z XI tabliczki babilońskiego eposu o Gilgameszu, gdzie bohater uratowany z potopu nosi imię Utnapisztim. Wraz z żoną byli jedynymi ludźmi, którzy ocaleli z potopu sprowadzonego na świat przez boga Enlila. Ostrzeżony przez boga Ea (odpowiednika sumeryjskiego boga Enki) o zbliżającym się potopie, Utnapisztim zbudował statek, na którym pomieścił swoją rodzinę i dobytek oraz rośliny i zwierzęta wszystkich gatunków. W ten sposób znaleźli schronienie w czasie potopu, który nastąpił.Przyczyny potopu są nieznane ("do uczynienia potopu zachęciło bogów ich serce"). Można natomiast wnioskować z gniewnej przemowy Ea do Enlila po ustaniu klęski, że stało się tak wskutek nadmiernego rozmnożenia się ludzi, którzy zagrażali spokojowi bogów. Ponownie mamy przemowę do ścian chaty, podanie rodakom fałszywych przyczyn budowy arki i siedmiodniowy potop. Ta wersja jest znacznie dramatyczniejsza i bardziej szczegółowa niż znana nam z tabliczki sumeryjskiej. Po zalaniu ziemi przez wody potopu arka zatrzymuje się na górze Nisir, po siedmiu dniach Utnapisztim wypuszcza gołębia, który powraca jednak wyczerpany, nie mogąc znaleźć miejsca na spoczynek. Jaskółka także nie może znaleźć suchego lądu. Dopiero wypuszczony kruk znajduje ląd ("jadł, grzebał, fruwał i nie powrócił"). Przybiwszy do lądu, złożył ofiary, wypuścił wszystkie zwierzęta i zasadził wszystkie rośliny. Po potopie bogowie żałowali zniszczenia, którego się dopuścili i dlatego obdarzyli Utnapisztima z żoną nieśmiertelnością. Dali oni również na nowo początek rodzajowi ludzkiemu.

Babiloński kapłan Berossos, żyjący w III w. p.n.e., w swoim dziele "Babylonika Chaldaika" kończy pierwszy z trzech tomów opisem potopu (zgodnie z tradycją babilońską).

[edytuj] Sumer

Najstarsza mezopotamska wersja opowieści o potopie zachowała się na sumeryjskiej tabliczce, niestety, bardzo uszkodzonej (Nippur, 2 poł. II tysiąclecia p.n.e.). Ocalał tylko fragment dotyczący okresu przedpotopowego, opis potopu i epilog. Dlatego nie wiemy, dlaczego na zgromadzeniu bogów podjęto decyzję o wygubieniu ludzkości przez zesłanie potopu. Wiemy tylko, że niektórzy z bogów żałowali tego, co zaplanowano. Przychylny ludziom bóg Enki udał się do Szuruppak aby ostrzec bogobojnego króla Ziusiudrę^[13], który tam panował (jego imię oznacza On widział życie - co jest związane z nieśmiertelnością daną mu przez bogów). Stanął po jednej stronie muru, podczas gdy Ziusudra stał po drugiej. Enki, żeby formalnie dotrzymać przysięgi zachowania tajemnicy, mówił do ściany, a nie do króla.

Po tym wydarzeniu występuje kilkudziesięciolinijkowa luka w tekście tabliczki.

[edytuj] Akkad

Kolejną wersję opowieści odnajdujemy w akkadyjskim eposie o Atrahasisie^[14] (1600 p.n.e.). Po upływie setek lat od stworzenia ludzie rozmnożyli się, a "bogów niepokoił ich zgiełk". Król bogów Enlil postanowił zesłać zarazę, ale dzięki radzie boga Ea, ludziom udało się opanować klęskę. Po wiekach ludzie znów się rozmnożyli. Wtedy Enlil postanowił zesłać plagę głodu, ale znów dzięki Ea, po siedmiu latach, udało się uniknąć zguby. Wrócił urodzaj i ludzie znów się mnożyli. Wreszcie Enlil, z innymi bogami, podjął decyzję o całkowitym wytępieniu ludzkości w potopie. Podobnie jak w wersji sumeryjskiej, mamy przemowę do chaty trzcinowej. Enlil poleca bohaterowi zbudować arkę i podać rodakom kłamliwe wymówki, żeby wytłumaczyć budowę statku. Po ustaniu siedmiodniowego potopu bogini Nintu wystąpiła z gniewnym oskarżeniem bogów, a ludziom obiecała:

co porównuje się do znaku tęczy z opowieści biblijnej.

[edytuj] Potop biblijny (Izrael)

Zobacz więcej w osobnym artykule: Arka Noego.

Arka Noego

Najbardziej znanym na świecie opisem potopu jest biblijne podanie z Izraela zawarte w 6 rozdziale Księgi Rodzaju. Przyczyna potopu wraz z krótką ilustracją stosunków panujących przed tym wydarzeniem opisane są następująco: "A kiedy ludzie zaczęli się mnożyć na ziemi, rodziły im się córki. Synowie Boga, widząc, że córki człowiecze są piękne, brali je sobie za żony, wszystkie, jakie im się tylko podobały. Wtedy Bóg rzekł: Nie może pozostawać duch mój w człowieku na zawsze, gdyż człowiek jest istotą cielesną; niechaj więc żyje tylko sto dwadzieścia lat. A w owych czasach byli na ziemi giganci" (Nefilim)^[15]"; a także później, gdy synowie Boga zbliżali się do córek człowieczych, te im rodziły. Byli to więc owi mocarze, mający sławę w owych dawnych czasach. Kiedy zaś Pan widział, że wielka jest niegodziwość ludzi na ziemi i że usposobienie ich jest wciąż złe, żałował, że stworzył ludzi na ziemi, i zasmucił się. Wreszcie Pan rzekł: Zgładzę ludzi, których stworzyłem, z powierzchni ziemi: ludzi, bydło, zwierzęta pełzające i ptaki powietrzne, bo żal mi, że ich stworzyłem. [Tylko] Noego Pan darzył życzliwością. Oto dzieje Noego. Noe, człowiek prawy, wyróżniał się nieskazitelnością wśród współczesnych sobie ludzi; w przyjaźni z Bogiem żył Noe. A Noe był ojcem trzech synów: Sema, Chama i Jafeta. Ziemia została skażona w oczach Boga. Gdy Bóg widział, iż ziemia jest skażona, że wszyscy ludzie postępują na ziemi niegodziwie, rzekł do Noego: Postanowiłem położyć kres istnieniu wszystkich ludzi, bo ziemia jest pełna wykroczeń przeciw mnie; zatem zniszczę ich wraz z ziemią." (Ks. Rodzaju 6:1-13, Biblia Tysiąclecia)

Góra Ararat - jedno z miejsc związanych z podaniem o wielkim potopie.

Następnie następuje opis tego jak Bóg nakazał Noemu przygotowanie arki: "Ty zaś zbuduj sobie arkę z drzewa żywicznego, uczyń w arce przegrody i powlecz ją smołą wewnątrz i zewnątrz. A oto, jak masz ją wykonać: długość arki - trzysta łokci, pięćdziesiąt łokci jej szerokość i wysokość jej - trzydzieści łokci. Nakrycie arki, przepuszczające światło, sporządzisz na łokieć wysokie i zrobisz wejście do arki w jej bocznej ścianie; uczyń przegrody: dolną, drugą i trzecią. Ja zaś sprowadzę na ziemię potop, aby zniszczyć wszelką istotę pod niebem, w której jest tchnienie życia; wszystko, co istnieje na ziemi, wyginie, ale z tobą zawrę przymierze. Wejdź przeto do arki z synami twymi, z żoną i z żonami twych synów. Spośród wszystkich istot żyjących wprowadź do arki po parze, samca i samicę, aby ocalały wraz z tobą od zagłady. Z każdego gatunku ptactwa, bydła i zwierząt pełzających po ziemi po parze; niechaj wejdą do ciebie, aby nie wyginęły. A ty nabierz sobie wszelkiej żywności - wszystkiego, co nadaje się do jedzenia - i zgromadź u siebie, aby była na pokarm dla ciebie i na paszę dla zwierząt. I Noe wykonał wszystko tak, jak Bóg polecił mu uczynić." (Ks. Rodzaju 6:14-22, Biblia Tysiąclecia)

Noe - (hebr. נוח) syn Lameka zgodnie z bożym nakazem zbudował arkę i schronił się w niej wraz z żoną, trzema synami oraz ich żonami.

Bóg nakazał Noemu zbudować wielką Arkę i zabrać na nią rodzinę Noego oraz zwierzęta, by te mogły ocaleć. Zgodnie z nakazem zgromadził wszelkiego rodzaju żywność dla siebie i dla zwierząt, z których wziął po samcu i samicy z każdego rodzaju (przy czym zwierząt "czystych" wziął po siedem par).

Gdy Arka została ukończona Bóg zesłał na ziemię wielki potop, nieustanny deszcz podniósł poziom wody tak że zakryła ona nawet najwyższe góry. Po 40 dniach przestał padać deszcz. Noe wraz z rodziną przetrzymał opady deszczu na arce przez 40 dni i 40 nocy (liczba 40 ma w Biblii znaczenie symboliczne) i dryfował po oceanie przez następne 150 dni ( Rdz 7,17-24 ², Rdz 8,3 ³. Miesiąca siódmego, siedemnastego dnia miesiąca arka osiadła na górach Ararat. (Rdz 8,4). Woda nadal ustępowała. Czterdzieści dni po tym jak dziesiątego miesiąca ukazały się szczyty gór Noe wypuścił najpierw kruka, aby sprawdził czy woda już opadła. Później wypuszczał gołębicę, która przyniosła mu w dziobie gałązkę drzewa oliwnego, a następnie gdy nie wróciła do arki Noe stwierdził, że wody już opadły^[16]. Noe zszedł na ląd i złożył Panu ofiary z czystego bydła i czystego ptactwa.

Noe po ocaleniu

Po zakończeniu potopu Pan powiedział w swym sercu: "Już nigdy nie będę przeklinał ziemi z powodu człowieka, gdyż myśli serca ludzkiego są złe od młodości jego" (Genesis 8:21, Biblia Warszawska). Tak więc potop usunął przedpotopową ludzkość jako całość nie posiadającą perspektywy nawrócenia, całość która była skażona całkowicie i dogłębnie, ale sam potop nie rozwiązał problemu grzechu w sercu człowieka. Bóg jednak zapowiadał rozwiązanie także tego problemu ^[17].

Bóg obiecał nie sprowadzać więcej potopu z powodu człowieka i na znak przymierza rozciągnął na niebie łuk - tęczę. Cała wcześniejsza ludzkość została zniszczona. Noe, jego rodzina i zwierzęta z arki na nowo zapełnili ziemię.

• Według tradycyjnej chronologii biblijnej Noe żył w latach 2902 p.n.e.-1952 p.n.e..
• Tak jak w podaniach niektórych innych ludów tak i w Biblii wspomina się o olbrzymach w kontekście potopu.
• Niektórzy publicyści twierdzili, że wrak arki został zlokalizowany na podstawie zdjęć satelitarnych w górskim lodowcu, i podejmowane są próby dotarcia do niego, utrudnione przez niedostępność miejsca.

[edytuj] Krytyka biblijna

Według teorii źródeł opowieść o potopie, którą znamy z Biblii, jest najprawdopodobniej połączeniem wersji dwóch różnych umownych^[18], nie znających się wzajemnie autorów, którym nadano imiona : Jahwista oraz Priester (niem. Kapłan). Taka hipoteza stanowi wg tej teorii wiarygodne wyjaśnienie sprzeczności, jakie mają się jakoby znajdować w tym fragmencie Biblii dość często.

Według tej teorii rozbieżności widać w ustępie mówiącym o tym, że Noe miał wziąć na Arkę po parze wszystkich zwierząt, i w innym mówiącym, że miał wziąć:

• po siedem zwierząt czystych każdego rodzaju i każdej płci (tak podaje Świderkówna ^Świd), choć z niektórych tłumaczeń można także zrozumieć, że po siedem zwierząt każdego rodzaju, w tym samce i samice.
• podobnie po siedem ptaków każdego rodzaju i każdej płci (znów - być może po 7 każdego rodzaju, w tym samce i samice)
• po parze nieczystych.

Być może różnica co do ilości zwierząt wziętych przez Noego wynika z tego, iż według relacji jednego z autorów Biblii człowiek na tym etapie żywił się wyłącznie roślinami (Rdz 1:29 ⁴), stąd Noemu wystarczyło po parze każdego zwierzęcia, drugi zaś autor wziął pod uwagę to, że rodzina Noego będzie zjadała zwierzęta czyste i w jego wersji Noe bierze po 14 (ewentualnie 7) zwierząt czystych. Jednak ten Autor, w relacji którego Noe bierze po parze wszystkich zwierząt również zna podział na zwierzęta czyste i nieczyste, o czym świadczy Genesis 7,8-9.

• Noe składa Panu ofiarę całopalną, zaś Pan obiecuje sobie w sercu, iż nigdy nie skaże ziemi z powodu człowieka (źródło jahwistyczne);
• Bóg wygłasza większe przemówienie w którym m.in. przeznacza mięso zwierząt na żywność człowieka (wcześniej u tego autora człowiek żywił się roślinami) i zawiera z Noem przymierze (źródło kapłańskie).

Zobacz kategorię na Wikimedia Commons:
Potop (mitologia)

[edytuj] Inne ludy

U innych ludów starożytnego Bliskiego Wschodu odpowiednikami Ziusudry-Utnapisztima byli amorejski Nuabu, hetycki Ullusz^[19] oraz chaldejski Xisuthru (imię to stanowi transpozycję imienia Ziusudra)^[20].

[edytuj] Środkowy Wschód

Inkarnacja Wisznu w rybie

[edytuj] Indie

W Indiach zapis o potopie odnajdujemy w Matsja Purana (Matsja - sanskr. Ryba) - pierwszym i najstarszym tekście hinduistycznym (opowiadającym w głównej mierze historię pierwszego wcielenia Wisznu w formie ryby) a także w innym starym tekście Shatapatha Brahmana (I-8, 1-6). Pan Matsja stanowi wcielenie Wisznu, w którym ostrzegł on protoplastę ludzkiego rodu, króla legendarnej Drawidy, który jest synem mędrca Wiwaswata lub albo zarazem synem "Boga Słońca" Surji, pobożnego Stayavatę znanego później jako Manu przed zbliżającym się kataklizmem. Manu mył ręce w rzece, gdy mała rybka wpłynęła do jego dłoni i błagała go, aby ocalił jej życie, chroniąc przed większymi rybami. Włożył ją do dzbana, który szybko stał się dla niej za mały. Przenosił ją kolejno do misy, zbiornika, rzeki i w końcu do oceanu. Wtedy ryba ostrzegła go, że za tydzień nastąpi potop, który zniszczy wszelkie życie. Manu zwany "Ojcem wszystkich Ariów" schronił się wraz z rodziną i siedmioma mędrcami, synami Angirasa, do zbudowanego w pośpiechu okrętu. Przed zagładą ocalił nasiona wszelkich roślin, przedstawicieli wszystkich gatunków żywych stworzeń oraz Wedy, święte księgi hinduizmu objawione mu przez Matsję wraz z normami nowej aryjskiej lub wedyjskiej drogi życia. Wisznu-Ryba powiózł okręt, przytroczony do własnego rogu, na bezpieczną wyspę, czy tez górę Himalaja. Opisane wydarzenia miały mieć miejsce jakoby 2 miliardy lat temu ^[21]. Inną inkarnacją Wisznu związaną z potopem jest żółw Kurma.

[edytuj] Azja Południowo-Wschodnia

W tym regionie Azji podania te występują na Filipinach, w Wietnamie, u ludu Miao^[22].

[edytuj] Chiny

Nüwa (女媧) - Według mitologii chińskiej, w jednej z wersji mitu, w odległej przeszłości w wyniku potyczki dwóch z ważniejszych bogów cztery filary wszechświata zawaliły się po uderzeniach przegrywającego wodnego boga Gong Gonga i świat pogrążył się w chaosie, firmament nie był w stanie dłużej przykrywać wszystkiego a ziemia nie była w stanie dłużej podtrzymywać samej siebie. Rozgorzał dziki ogień i nastąpiła wielka powódź. Dzikie bestie pożerały ludzi a okrutne ptaki atakowały starych i słabych. Nüwa załatała rozdzielone niebo roztapiając kamienie o pięciu (lub siedmiu) kolorach. Łata stała się tęczą. Bohaterka odcięła też nogę wielkiemu żółwiowi aby podeprzeć cztery filary i zabiła czarnego smoka aby pomóc ziemi. Zebrała również popiół z trzciny, aby zatrzymać powódź. Odtworzyła również ludzkość lepiąc pierwszych ludzi z gliny (lub żółtej ziemi) ^[23].

[edytuj] Daleki Wschód

Można wyróżnić co najmniej dwa rodzaje podań o potopie występujące w Korei. Wg jednego typu podania z potopu uratowało się rodzeństwo - brat z siostrą, którzy płynąc na pniu wielkiego drzewa dobili do szczytu wysokiej góry. Nie współżyli ze sobą aż do momentu otrzymania znaku z Nieba. Wydarzenie stanowiące oczywisty znak polegało na tym, że gdy pewnego razu staczali z góry kamienie na żarna to oba te kamienie spoczęły na sobie u podstawy góry chociaż jedno staczało kamień z zachodniego a drugie ze wschodniego zbocza. W wyniku tego stali się małżeństwem i mieli wiele potomstwa. Drugi typ podania jest bardziej rozbudowany. Bohaterem jest dobry chłopiec Mok Dorjong, syn niebianki i wielkiego drzewa laurowego. Ojciec pomaga synowi uratować się z potopu. Mok Dorjong płynąc na drzewie laurowym ratuje z wód mrówki, komary a także innego chłopczyka. Potem dopływają do szczytu góry, na której mieszka kobieta wraz z rodzoną i przybraną córką. Ponieważ z powodzi nie uratował się już nikt więcej kobieta postanawia wydać córki za chłopców. Dla swojej rodzonej córki chce jednak wybrać lepszego męża. Mok Dorjongowi w zadaniu pomagają uratowane przez niego mrówki, które oddzieliły dla niego proso od piasku oraz owady, które po ciemku doprowadzają go do jego wybranki. Drugiemu chłopcu mimo podstępu przypada przybrana córka. Obie pary doczekały się wielu potomków oraz żyły długo i szczęśliwie. ^[24]

Podania o potopie występują także u innych ludów azjatyckich oprócz tych wymienionych powyżej.

[edytuj] W Afryce

W Afryce podania o potopie odnotowano w Kamerunie oraz u ludów: Basonge, Kikuju z Kenii, Komililo Nandi, Masajów, Pigmejów, Kwaya z Tanzanii, Mandingo z Wybrzeża Kości Słoniowej oraz Ababua, Bakongo i Bena-Lulua z Zairu, Efik-Ibibio i Ekoi z Nigerii.

• Joruba z Nigerii opowiadają tę historię w następujący sposób^[25]:

Po tym jak bóg Ifa zmęczony powrócił do Obatali w niebie ludzie nie mając jego pouczeń nie potrafili rozpoznawać woli bogów. Olokun w przypływie gniewu zniszczyła prawie wszystkich z pomocą powodzi.

Bóg Obatala stworzył ludzi i wszyscy inni bogowie oprócz bogini Olokun byli z tego powodu szczęśliwi. Olokun - władczyni wszystkiego pod niebem, nie podobało się to, że Obatala zawłaszczył dla siebie tak dużą część jej królestwa i zalała ziemię. Wielu ludzi utonęło a przetrwali tylko ci, którzy dotarli do najwyższych punktów ziemi. Tam spotkali boga Eszu, który akurat wizytował ziemię. Bóg ów zgodził się (pod warunkiem złożenia Obatali oraz jemu ofiar) zanieść wieść o tych wydarzeniach do nieba. Ludzie ofiarowali bogom kozy i Eszu dostarczył wiadomość. Usłyszał o tym Orunmila i po spuszczeniu złotego łańcucha i wypowiedzeniu wielu zaklęć spowodował, że powódź ustąpiła.

[edytuj] W Amerykach

[edytuj] Ameryka Północna

[edytuj] Atabaskowie

Mit tego ludu opowiada o tym jak podczas srogiej zimy zwierzęta chcąc sie ogrzać skradły worek z ciepłem jaki znajdował się w posiadaniu niedźwiedzia (ówczesnego pana nieba). Pewnego wieczora mała myszka przez swoją lekkomyślność spowodowała, że w worze powstał otwór, z którego wydostało się ciepło i roztopiło śniegi tak, że błyskawicznie powstała powódź, która zakryła nawet najwyższe góry. Przewidział to stary Indianin o imieniu Etsie, ale nie chciano go słuchać. Etsie namawiał aby zbudować wielką łódź, ale został wyśmiany. Uratował się tylko Etsie oraz po parze wszelkich stworzeń, które ze sobą zabrał. Będąc w łodzi Etsie wypuścił gołębia, który wracając przyniósł w dziobie gałązkę jedliny^[26].

[edytuj] Aztekowie

Jedno z podań głosi, że piramida w Choluli została wybudowana przez siedmiu gigantów, którzy uciekli przed potopem. Miała posłużyć za ratunek przed mogącym się powtórzyć kataklizmem. Przywódcą tej grupy miał być Xelhua, który wraz z pozostałymi wspiął się w tamtym czasie na górę deszczowego boga Tlaloca. W indiańskim języku nahutal miasto nosiło nazwę cholöllan lub chol-öl-tlan. Co oznacza "miejsce ucieczki, w którym spada woda". Wierzono, że wyłamanie kamieni z piramidy doprowadzi do błyskawicznej powodzi^[27].

[edytuj] Kaddo

W mitologii Kaddo cztery potwory wzrastały rozmiarem i potęgą tak że aż dosięgnęły nieba. W tym czasie człowiek usłyszał że ma wyhodować pustą w środku trzcinę. Uczynił tak a trzcina w bardzo krótkim czasie urosła ogromnie. Człowiek wkroczył do wnętrza trzciny wraz ze swoją żoną i z parami ze wszystkich dobrych stworzeń. Wody podnosiły się i pokryły wszystko oprócz szczytu trzciny i oprócz głów potworów. Następnie żółw wodny zabił potwory podkopując ziemię pod nimi. Wody opadły a wiatry wysuszyły ziemię.

[edytuj] Hopi

W mitologii ludu Hopi ludzie raz za razem oddalali się od stworzyciela Sotuknanga. On zniszczył świat za pomocą ognia a potem poprzez mróz i za każdym razem wywodził ludzkość na nowo od tych, którzy wciąż byli posłuszni prawom stworzenia a którzy przetrwali kryjąc się pod ziemią. Także za trzecim razem ludzie stali się zepsuci i skorzy do wojny. Dlatego Sotuknang poprowadził ludzi do Kobiety - Pająka a ona ucięła olbrzymie trzciny i ukryła ich w pustym wnętrzu tych trzcin. Potem Sotuknang spowodował wielką powódź i ludzie unosili się na wierzchu wody w swoich trzcinach. Trzciny przybiły do małego skrawka lądu, na który ludzie wyszli z taką ilością jedzenia jaką mieli na początku. Ludzie wędrowali w swoich kanoe kierowani swoją wewnętrzna mądrością (która jak powiadają przychodzi od Sotuknanga poprzez drzwi na czubku ich głowy). Podróżowali na północny wschód mijając większe wyspy aż dotarli do czwartego świata. Kiedy dotarli do niego wyspy zatonęły w oceanie.

[edytuj] Mikmakowie

W mitologii Mikmaków zło panujące pomiędzy ludźmi spowodowało, że zaczęli się zabijać nawzajem. To stało się powodem wielkiego smutku dla stworzyciela-słońca-boga, który płacząc zalał łzami Ziemię tak, że spowodowało to potop. Ludzie próbowali przetrwać unosząc się na barkach kanoe, ale przeżyła tylko para staruszków, mężczyzna i kobieta, którzy na nowo zaludnili Ziemię.

Podanie to posiadają także: Algonkini, Czejenowie, Czirokezi, Dakotowie, Inuici (Herschel-Eiland), Huroni, Lenape, Menomini,

[edytuj] Ameryka Środkowa

[edytuj] Majowie

W Ameryce Środkowej jedną z najstarszych relacji na temat potopu znaleźć można w majańskiej księdze Popol Vuh narodu Quiche. kataklizm dotkną pierwszych ludzi stworzonych przez bogów. Byli oni drewnianymi kukłami. Potrafiły rozmnażać się, lecz nie miały rozumu i nie oddawali cześć swym bogom. Ci sprowadzili na nich wielką powódź. Powódź stała sie karą za ich niedoskonałość. Opowieść ta wg Raphel Girard, jest symbolem zakończenia pierwszego etapu ewolucji człowieka i jego przejścia z koczowniczego trybu życia do zorganizowanych struktur społecznych^[28].

W innej majańskiej księdze Chilam Balam z Jukatanu potop jest przyczyna zniszczenia pierwszego słońca Nahui-Atl. Zalanie ziemi trwało 52 lata. W kodeksie Chimalpopoca czytamy:

[edytuj] Inne plemiona

Prócz Indian tworzących amerykańskie cywilizacje, pamięć o potopie przetrwała wśród mniejszych plemion. Indianie Cora, żyjący w wysokich górach Nayarit w Meksyku, wierzyli, iż świat otoczony jest wodą, która zalała ziemie zaraz po jej powstaniu. kataklizm spowodował wielki wąż żyjący w zachodnim morzu, symbolizujący nocne niebo. Po potopie pozostało jezioro Św. Teresy, znajdujące się na jednym z płaskowyżów. Dziś Indianie Cora wierzą, iż Wąż co dziennie zabijany jest przez Gwiazdę Poranną a jego ciało ofiarowane jest bogu słońcu, który swe niszczycielskie promienie zamienia w łaskę w postaci rosy. Cora wierzą, iż może nastać kolejny potop i z tego powodu w każde święto zwracają się do Gwiazdy Porannej, by ta chroniła ich przed wężem.

Wśród ludów karaibskich Arawaks, świat został zniszczony przez potop wody i ognia wywołany przez trzy wielkie duchy Mokanaimy, Aimon-Kindi i Morereway, które walczyły między sobą.

[edytuj] Ameryka Południowa

Obfitość różnych podań o potopie przechowywanych zwłaszcza przez plemiona górskie Ameryki Południowej zadziwiła Hiszpanów, którzy podjęli się gorliwego ich przebadania. Napisane na polecenie króla Francisco de Toledo Informaciones (ok. 1570 r.) zawierają szczególnie bogaty ich zbiór^[29].

[edytuj] Inkowie

W Ameryce Południowej najwyżej rozwiniętą cywilizacje tworzyli Inkowie. W ich mitologii bogiem, który zesłał na ludzi, którzy nie odnosili się do niego właściwie, potop był Paricia (być może inne imię Pachacamaca)^[30]. W inkaskich podaniach wywodzących się od Indian Ajmara Wirakocza Paczajaczaczi ("Stwórca Wszystkiego") pierwotnie stworzył olbrzymów. Uczynił ich z pomalowanych kamieni. To pierwsze stworzenie było niejako szkicem, nie posiadało słońca ani gwiazd a olbrzymy przewyższały Wirakoczę znacznie wzrostem oraz nie miały dobrych manier. Z tego powodu stworzył ludzi wzrostu podobnego do niego jak to jest i w obecnym czasie. Ponieważ ludzie ci nie byli wierni nakazowi Wirakoczy by go czcić, szanować, służyć mu oraz żyć moralnie i w zgodzie to zesłał na nich klęski. Niektórzy zostali przemienieni w kamienie inni w zwierzęta; jednych pochłonęło morze, innych zaś ziemia. W końcu nastąpiło uno pachacuti - "potop, który zgładził Ziemię". Ocalała tylko dwójka ludzi^[31]. Po potopie Wirakocza stworzył na nowo zwierzęta i ludzi z gliny oraz stworzył księżyc i słońce^[32].

Inną wersję legendy podawali inkascy Kipokamajokowie. Według nich, potop przetrwało tylko trzech sług boga, który stworzył potem ludzkość na nowo.

[edytuj] Pozostałe plemiona

Również wśród obecnie żyjących plemion Ameryki południowej istnieją różne wersje potopu i jego konsekwencje. Przeważnie z kataklizmu ratuje się przedstawiciel gatunku, mężczyzna lub kobieta, rzadziej para, która daje początek nowej populacji. W podaniach Indian Botokudów podczas potopu wszyscy Botokudzi siedzieli na drzewach. Ci z nich, którzy zeszli po opadnięciu wody stali się ludźmi a pozostali zamienili się w małpy^[33]. U Indian Chiriguano z potopu uratowała się młoda para, która w czasie kataklizmu przebywali w glinianym dzbanie. W naczyniu przechowali również nasiona wszystkich rodzajów roślin. Podobna wersja znajduje się u Yaruro, gdzie z potopu uratowało się dwóch mężczyzn oraz dwie kobiety U Maina samotny uratowany mężczyzna, zamieszkał w chacie, gdzie co dzień dostarczały mu jedzenia, dwie papugi, które następnie zamieniły sie w dwie kobiety. Jedna z nich została służącą a druga panią. Przez to, że mężczyzna wybrał panią na swoją małżonkę, kobiety obecnie są leniwe. Również i u Indian Patangoro z potopu uratował się jeden mężczyzna, któremu duch dostarczył kobietę. W podaniu Nambicuara uratowała się jedynie stara kobieta. Ludzie wywodzący się od niej zasiedlili później ziemię^[34].

Według tradycji kolumbijskich Indian Kagaba, ze względu na rozwiązłe zachowanie ludzi bogowie zniszczyli ziemię potopem. Jedynie prawy kapłan Mulkueikai został ostrzeżony przed potopem i ocalał wraz ze swoją rodziną budując arkę, która osiadła na szczytach Sierra Nevada de Santa Marta.

[edytuj] W Australii

Poświadczono istnienie podań o potopie u Aborygenów z: Arnhem Land (północne Terytorium Północne), Maung (Wyspy Goulburn, Arnhem Land), Gunwinggu (północne Arnhem Land), Gumaidj (Arnhem Land), Manger (Arnhem Land), obszaru rzeki Fitzroy (zachodnia Australia), Mount Elliot (wybrzeże Queensland), zachodniej Australii, Andingari (Południowa Australia), Wiranggu (Południowa Australia), Narrinyeri (Południowa Australia), Wiktorii, okolic Jeziora Tyres (Wiktoria), Kurnai (Gippsland, Wiktoria), południowo-wschodniej Australii.

[edytuj] W Oceanii

W Oceanii podania o potopie odnotowano u Dajaków z Borneo, na Markizach, w Indonezji, na Nowej Zelandii, na Tahiti.

• Wg podania z Wysp Banksa melanezyjski bohater Quat zbudował czółno na wzniesieniu i na nim oczekiwał ustania potopu^[35].
• Wg podania z Fidżi stwórca świata, wężowy bóg Degei rozgniewał się na dwóch braci z pierwszego pokolenia ludzi (którzy podobno mieli ogony) i postanowił ukarać ich wielką powodzią za zabicie jego najlepszego przyjaciela jastrzębia Turukawy. Bracia próbowali ratunku wznosząc ostrokół jednak morze wezbrało i pochłonęło ich schronienie. Wtedy obydwaj ukorzyli się i zaczęli błagać o przebaczenie. Degei ulitował się i zesłał im olbrzymią pomarańczę, która unosiła ich na wodzie. W tym kataklizmie zginęło całe pierwsze pokolenie ludzi (wg niektórych były to wyłącznie kobiety). Po opadnięciu wód pomarańcza osiadła na innej wyspie^[36].
• Podanie z Hawajów przekazuje, że długo po śmierci pierwszego człowieka świat stał się przerażającym i złym miejscem^[37]. Jedynym dobrym człowiekiem jaki pozostał był Nu'u (Nu'u-pale "Nu'u modlący się").Jego żoną była Lili-noe. Uratował się wraz z rodziną przed globalną powodzią budując ogromne czółno z nadbudówką na pokładzie. Nu'u zabrał ze sobą też psy, świnie, korzenie kava i orzechy kokosowe. Wody rozlały się nad całą ziemią i wszyscy ludzie zginęli; tylko Nu'u wraz z rodziną pozostali przy życiu. W czasie gdy potop zaczynał ustępować wielka łódź wylądowała na szczycie hawajskiej góry Mauna Kea. Następnie gdy omyłkowo złożył ofiarę księżycowi z kava, świni i orzechów kokosowych zszedł do niego z tęczy bóg Kane i wytłumaczył mu błąd. Innym hawajskim podaniem odnoszącym sie do potopu jest to mówiące o drzewie rosnącym nad Ka-wai-o-ulu ("Wody Pokoleń"), które swoimi korzeniami skupia wody na jednym miejscu nie dopuszczając aby zatopiły one doliny^[38].
• Na Polinezji podanie głosiło, że "papa" - ziemia została zalana w wyniku wojny jaką w rozgniewaniu wytoczył bóg burzy swoim boskim braciom - bogowi lasów, bogowi oceanów i innym, którzy tak jak on byli synami uranicznego boga Rangi. Podanie wspomina o "Ua-Roa" - długim deszczu, który spowodował zalanie ziemi. Potem potop ustał i gdy woda opadła ukazały się wyspy Polinezji^[39].

[edytuj] Historyczność potopu

• potop ogólnoświatowy

Zaistnienie ogólnoświatowego potopu w czasach współczesnych człowiekowi wielu uznaje za sprzeczne z biologią (rozmieszczenie i ewolucja gatunków) i geologią.

Morze Czarne obecnie (jasnoniebieskie) i w 5600 p.n.e. (ciemnoniebieskie) wg. kontrowersyjnej hipotezy Ryana-Pitmana.

Różni naukowcy uważają, że wydarzeniem, które przyczyniło się do powstania mitu o potopie w różnych kulturach, było zalanie terenów znajdujących się w obszarze Morza Czarnego ponad 8 tys. lat temu. Wydarzenie to miało być spowodowane dość szybkim roztopieniem się ogromnego lodowca Laurentide w Ameryce Północnej ok. 6732-6152 p.n.e. . Uwolniło to wielkie masy słodkiej wody i podniosło poziom oceanów o około 1,4 m. W wyniku tego nastąpiło przerwanie naturalnej bariery znajdującej się w miejscu obecnej cieśniny Bosfor i zalanie słodkowodnego zbiornika znajdującego sie za tą barierą. Poziom wód w powstającym w ten sposób (szacunkowo w okresie 34 lat) Morzu Czarnym podniósł się o 155 metrów. W wyniku tego zdarzenia naukowcy podejrzewają, że nastąpił exodus mieszkających tam rolników i zasiedlenie Europy, która dotychczas miała być zasiedlona przez ludy łowiecko-zbierackie^[40].

A. i E. Tollmanowie opierając się na badaniach geologicznych i prastarych podaniach uznali, że niecałe 8.000 p.n.e na skutek uderzenia w Ziemię planetoidy lub komety spadł ognisty deszcz, atmosfera uległa zatruciu, nastąpiły trzęsienia oraz monstrualnych rozmiarów fale.

Z kolei liczne i w pewnym stopniu zbieżne ze sobą podania występujące na wszystkich kontynentach wskazują na konkretne wydarzenie historyczne. Podobieństwa są następujące:

1. gniew Boga lub bogów
2. deszcz jako przyczyna potopu
3. niewielka liczba osób uratowanych z potopu
4. wraz z ludźmi uratowane zostały zwierzęta lub rośliny
5. przybicie do góry
6. ofiary złożone przez ocalonych
7. pojawienie się tęczy

• potopy lokalne
  • Mezopotamia

Na obszarze Mezopotamii znaleziono grube warstwy osadów oddzielających znaleziska archeologiczne w południowych miastach Ur, Kish oraz Fara, jednak wg współczesnych analiz archeologicznych i lingwistycznych owe powodzie nie są podstawą do uznania ich jako biblijnego potopu.

• • Morze Czarne

Zdarzeniem na dużo większą skalę było wlanie się wód Morza Śródziemnego w nieckę dzisiejszego Morza Czarnego ok 5600 p.n.e.

• • Tsunami na Morzu Śródziemnym

Ok 1800-1500 lat p.n.e. wybuchł wulkan na greckiej wyspie Santoryn powodując wystąpienie ogromnej fali tsunami, której ślady odkryto m.in. na Krecie

• Dawniej osady polodowcowe uważano za ślad biblijnego potopu, dlatego plejstocen nazywano Dyluwium.

[edytuj] Dodatki

[edytuj] Cytaty biblijne dotyczące tekstu

^{Biblia_Nehilim} 

Artur Sandauer pisze o tłumaczeniu tego fragmentu: "Słowo jadon (>>wadzić się<<) tłumaczą niektórzy bibliści w oparciu o akadyjskie znaczenie słowa dananu jako >>przebywać<<. Byłby to jedyny przykład takiego użycia tego wyrazu." ^Sand

• ¹  Genesis 6,5-6 :

W serwisie Apologetyka: Biblia Tysiąclecia | Biblia Warszawska | Bible in Basic English

W serwisie Biblii Tysiąclecia: Rdz 6,5-6

• ²  Rdz 7,17:24
• ³  Rdz 8,3
• ⁴  Genesis 1,29 :

W serwisie Apologetyka: Biblia Warszawska | Biblia Tysiąclecia | Bible in Basic English

W serwisie Biblii Tysiąclecia: Rdz 1,29

[edytuj] Bibliografia

• Marian Bielicki, Zapomniany Świat Sumerów, PIW, Warszawa 1966
• ^Fried  Richard Elliott Friedman Księga ukryta w Biblii, Da Capo, 2000, ISBN 83-7157-554-8
• ^Sand  Artur Sandauer, "Bóg, Szatan, Mesjasz i...?", w: Artur Sandauer, "Zebrane pisma krytyczne", tom 2, Państwowy Instytut Wydawniczy 1981.
• Krystyna Łyczkowska, Krystyna Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, WAiF, Warszawa 1981 ISBN 83-221-0132-5
• ^Stiller  Gilgamesz - epos babiloński i asyryjski ze szczątków odczytany i uzupełniony także pieśniami sumerskimi przez Roberta Stillera, vis-a-vis etiuda, Kraków 2004.
• ^Świd  Anna Świderkówna, Rozmowy o Biblii, PWN, Warszawa 2004 ISBN 83-01-11474-6
• Alexander i Edith Tollmanowie A jednak był potop: Od mitu do historycznej prawdy, przeł.: Elżbieta i Józef Kaźmierczakowie, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ss. 327, ISBN 83-7180-141-6

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Zbiór mitów z różnych stron świata opisujących powódź (en)
• Teksty o potopie z www.sacred-texts.com (en)
• Artykuł na temat potopu z portalu Racjonalista.pl (pl)
• Artykuł na portalu kreacjonistycznym dotyczący potopu i różnych podań na jego temat (en)