Wojna o Księstwo Halicko-Włodzimierskie w latach 1340-1392
Z Wikipedii
Wojna o Księstwo Halicko-Włodzimierskie w latach 1340-1392.
Księstwo to było najbardziej na zachód wysuniętym księstwem ruskim. Zajmowało tereny dawnych księstw: Księstwa Halickiego (z stolicą w Haliczu) i Księstwa Wołyńskiego (z stolicą w Włodzimierzu Wołyńskim). Oprócz nich w skład księstwa wchodziło Podlasie, Ruś Czarna (z Grodnem), Księstwo Chełmskie i Księstwo Bełskie.
Spis treści |
[edytuj] Geneza wojny
7 kwietnia 1340 bojarzy otruli księcia halicko-włodzimierskiego Bolesława Jerzego Trojdenowicza. W związku z tym, że był spokrewniony zarówno z Kazimierzem Wielkim, jak i książętami litewskimi przez Trojdena I czerskiego i Giedymina, obie strony rościły sobie pretensje do zwolnionego tronu księstwa.
Polacy powoływali się na więzy krwi pomiędzy Piastami mazowieckimi i kujawskimi, oraz na obietnicy księcia Bolesława przekazania tronu Kazimierzowi Wielkiemu, w zamian za pomoc w tłumieniu niepokojów wewnętrznych w księstwie (danej na zjeździe w Wyszehradzie w 1338).
Pretensje Litwinów wynikały z faktu małżeństwa syna Giedymina – księcia litewskiego Lubarta z córką księcia włodzimierskiego Andrieja Jurijewicza.
Do sporu dołączyli Węgrzy wspierający początkowo Polaków, a liczący na przejęcie tronu polskiego w przypadku braku męskiego potomka Kazimierza Wielkiego.
Być może do zbrojnego sporu o Księstwo Halicko-Włodzimierskie nie doszłoby, gdyby nie śmierć w 1339 królowej Aldony Anny – żony Kazimierza Wielkiego, a córki Giedymina, która była jedynym łącznikiem pomiędzy Polską a Litwą. Na zaostrzenie konfliktu wpłynęła zapewne również śmierć Giedymina w 1341, utrzymującego poprawne stosunki z Polską.
[edytuj] Początkowy okres wojny (1340-1348)
W pierwszej połowie 1340 Litwini zajęli północną część księstwa z Włodzimierzem, Bełzem i Chełmem. Ziemie Księstwa Halickiego opanował natomiast bojar halicki Dymitr Detko. Po dwóch wyprawach Kazimierza Wielkiego Detko podporządkował się Polsce. Zależność ta nie trwała długo, bo zrzucił ją podczas tatarsko-rusko-litewskiego najazdu na Polskę na początku 1341, jednak na rzecz podległości księciu litewskiemu Lubartowi. Zależność ta trwała do śmierci Detki w 1344, po niej Lubart zajął ziemię halicką.
Wyjątkiem były ziemia przemyska i ziemia sanocka przyłączone do Polski przypuszczalnie w 1344 (chociaż niektórzy historycy wskazują na przełom 1340/1341). Miały one być przedmiotem targu – Kazimierz Wielki zgodził się na zatrzymanie przez Litwę Księstwa Halickiego bez tych dwóch ziem, zdobytych przez niego, a w zamian Litwini udzielili mu pomocy wojskowej w ataku na Księstwo Raciborskie w 1345.
[edytuj] Wojna w latach 1349-1366
Kazimierz nie zrezygnował z Rusi Halickiej, jednak do następnej kampanii przygotował się już dużo staranniej:
- w 1348 zawarł pokój namysłowski z Czechami
- zawarł także układ graniczny i handlowy z zakonem krzyżackim
- zawarł układ z Tatarami
Sytuację ułatwiła mu też klęska Litwy poniesiona w 1348 z Krzyżakami w bitwie nad Strawą.
Kampania 1349 zakończyła się sukcesem – Polska zdobyła prawie wszystkie ziemie Księstwa Halicko-Włodzimierskiego z wyjątkiem wschodniej części Wołynia z Łuckiem, oraz Podola.
Nie wykorzystano jednak tego sukcesu – już w 1350 Litwa odebrała większość zajętych ziem. Zdecydowano się więc na podział: Litwa otrzymała Księstwo Włodzimierskie z Bełzem i Chełmem, a Polska Księstwo Halickie.
Nie powstrzymało to walk: Litwa dwukrotnie najechała w 1350 Ruś Czerwoną, a wojska polsko-węgierskie również dwukrotnie w 1351 i 1352 Wołyń. Obie wyprawy polsko-węgierskie nie przyniosły znaczących sukcesów, w drugiej Ludwikowi Węgierskiemu udało się uzyskać jedynie wywieszenie flagi węgierskiej zamiast litewskiej w Bełzie, jako znaku formalnego hołdu księcia bełskiego Jerzego Narymuntowicza (grodu nie udało się zdobyć).
W 1352 Kazimierz zorganizował również odrębną wyprawę przeciw Litwie. Zakończyła się ona rozejmem, mającym obowiązywać do 24 czerwca 1355. Jest to najstarszy spisany i zachowany układ polsko-litewski. Podzielono w nim m.in. Ruś Halicko-Włodzimierską – Polska otrzymała ziemię halicką, przemyską i sanocką, a Litwa włodzimierską, łucką, bełską, chełmską i brzeską. Krzemieniec, należący do księcia Jerzego Narymuntowicza, został kondominium polsko-litewskim. Układ ten nie utrzymał się długo – został zerwany przez Lubarta w 1353. Jednak, nie licząc drobnych wypraw, spokój utrzymywał się aż do 1366. Było to związane z rozwiązywaniem problemów z Krzyżakami i chrystianizacją Litwy.
Dopiero w 1366 Polacy przygotowali wielką wyprawę, zakończoną sukcesem (wojska polskie zdobyły m.in. Włodzimierz, Łuck, Bełz, Chełm), i podpisaniem kolejnego układu w jesieni 1366, tym razem pokojowego. Lubart otrzymał ziemię łucką i część ziemi włodzimierskiej. Do Polski przyłączono ziemię chełmską, bełską (obie oddano w lenno Jerzemu Narymuntowiczowi), pozostałą część włodzimierskiej (otrzymał ją w lenno Aleksander Koriatowicz), oraz część południowego Wołynia z Krzemieńcem, Peremilem, Oleskiem i Łopatynem (włączone bezpośrednio do Rusi Czerwonej).
[edytuj] Końcowy okres wojny w latach 1370-1392
Zaraz po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 Litwini zaatakowali księstwa: włodzimierskie, bełskie i chełmskie. Jeden z lenników – Aleksander Koriatowicz przebywał wówczas w Krakowie, nie brał udziału w walkach, utracił księstwo i przeniósł się na Podole (Księstwo Podolskie) . Drugi – Jerzy Narymuntowicz, przyłączył się do wojsk litewskich. W wyniku tego ataku Litwa odzyskała wszystkie utracone ziemie.
W roku 1377 Ludwik Węgierski zorganizował zwycięską wyprawę, w której zdobyto Bełz, Chełm, Horodło. Jako władcę Rusi wskutek kompromisu polsko-węgierskiego osadzono księcia opolskiego Władysława Opolczyka, jednak kraj został praktycznie opanowany przez Węgrów, którzy osadzili wszędzie swoich starostów. Ziemię włodzimierską i łucką oddano powtórnie Lubartowi, który został lennikiem Ludwika. Jerzy Narymuntowicz został usunięty z swojego lenna, a otrzymał w zamian wołost lubaczowską.
Po śmierci Ludwika w 1382, Lubart nie przystąpił już do walki, lecz odzyskał ziemię pokojowo, wykupując po prostu od starostów węgierskich Olesko, Horodło, Łopatyn, Krzemieniec, Peremil i Siestratyn.
W 1387 Jadwiga Andegaweńska podjęła wyprawę wojenną, wskutek której praktycznie pokojowo (z wyjątkiem Halicza, który był oblegany i zdobyty przez wojska polsko-litewskie) usunięto starostów węgierskich, a całą Ruś Halicką przyłączono do Polski. Współpraca w tym przypadku Polski i Litwy była skutkiem unii w Krewie.
W kolejnych latach Polska skupiła się głównie na zdobyciu również Wołynia. W 1386 syn Lubarta, książę włodzimierski i łucki Fedor Lubartowicz złożył hołd Jagielle i Jadwidze. Król rozpoczął ograniczanie jego władzy:
- spod władzy Fedora wyłączono część księstwa, zarządzaną przez Fedora Daniłowicza (Ostrogskiego) i zmieniono w bezpośrednie lenno Polski
- w 1387 odebrano Fedorowi Lubartowiczowi ziemię łucką na rzecz Witolda
- w 1393 odebrano Fedorowi ziemię włodzimierską na rzecz księcia litewskiego Witolda
W ten sposób Witold zdobył dla Litwy Wołyń, uzyskując ziemię włodzimierską i łucką. Było to wynagrodzenie za opuszczenie przez niego Krzyżaków, uzgodnione między nim a Jagiełłą w podpisanej w 1392 ugodzie ostrowskiej.
Tak więc skutkiem całej serii wojen było zdobycie przez Polskę ziemi halickiej, a przez Litwę – ziemi wołyńskiej.
[edytuj] Literatura
- Grzegorz Błaszczyk, Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności. Tom I. Trudne początki, Poznań 1998, ISBN 83-232-0839-5
- Henryk Paszkiewicz, Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Kraków 2002, ISBN 83-88385-05-4
- Jerzy Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Kraków 2004, ISBN 83-04-04688-1
