Ziemia sanocka

Z Wikipedii

**Ziemia sanocka**

Herb

Nazwa łacińska	Terra sanociensis
Istniało	1366–1772
Prowincja	województwo ruskie
Stolica	Sanok
Sejmik	Sądowa Wisznia
Wojewoda	zobacz: wojewodowie ruscy
Powierzchnia	557^[1] km²
Liczba powiatów	1
Liczba senatorów	1
Ludność	76866 mieszk. (1565)
Gęstość zaludnienia	138 ^[2] mieszk./km²

Sztandar ziemi przemysko-sanockiej z okresu bitwy pod Grunwaldem, dewiza "Fortuna - Favet - Fortibus"

Powiat sanocki, położenie na mapie woj. podkarpackiego XXI w.

Ziemia sanocka (łac. terra et districtus sanociensis)– jedna z większych jednostek administracyjnych I Rzeczypospolitej, jednostka ta funkcjonowała w okresie od XIV do XVIII wieku. W jej skład wchodziły późniejsze powiaty: Sanok, Brzozów, Lesko oraz część powiatu turczańskiego, krośnieńskiego i rzeszowskiego. Ziemia sanocka była częścią województwa ruskiego, w skład którego wchodziły jeszcze ziemia lwowska, ziemia przemyska, ziemia żydaczowska oraz ziemia chełmska i ziemia halicka. Stolicą województwa był Lwów.

Obejmowała południowo-zachodnią część województwa ruskiego w dorzeczu górnego i środkowego Sanu, od jego źródeł po Dubiecko, oraz w dorzeczu górnego Wisłoka. Od północy i wschodu graniczyła ziemia sanocka z ziemią przemyską, od zachodu z województwem krakowskim (powiat biecki), i sandomierskim (powiat pilzneński). Koło Krosna schodziły się wówczas granice trzech województw I Rzeczpospolitej. W roku 1665 ziemia sanocka liczyła 371 wsi i 12 miast i miasteczek.

Sejmiki generalne województwa ruskiego odbywały się w Sądowej Wiszni. Na zamku sanockim znajdował się również Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego dla całej ziemi sanockiej (1425-1553). Pierwsze cztery ziemie weszły w 1772 r. w skład Królestwa Galicji i Lodomerii.

Spis treści

1 Herb i barwy
2 Osadnictwo
- 2.1 Grupy etnograficzne
  - 2.1.1 Wsie wołoskie na ziemi sanockiej
- 2.2 Szlachta
3 Ziemia i powiat
4 Miejscowości
5 Religie i wyznania
6 Sławni ludzie urodzeni na ziemi sanockiej
7 Bibliografia
8 Źródła
9 Przypisy
10 Zobacz też
11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Herb i barwy

Herbem ziemi sanockiej jest w polu błękitnym dwugłowy orzeł złoty z takąż koroną pod nim umieszczony. Kolory żółty i błękitny są barwami herbowymi Piastów śląskich zapisanych w XIV-wiecznym herbarzu flamandzkim Gerlego. Znak dwugłowego orła nawiązuje do symboliki Orientu, który pojawił się XIII w. z sąsiadującej z Polską Rusią Halicką. Złoty (żółty) orzeł jest symbolem siły i praworządności nawiązującej do heraldyki opolskiej linii Piastów oraz osoby księcia Władysława II Opolczyka, który obdarzył te ziemie szeregiem przywilejów i fundacji.

[edytuj] Osadnictwo

Ziemia sanocka została skolonizowana przez kilka niemieckich rodów rycerskich przybyłych do Polski głównie z Węgier - Balowie, Saksonii (Miśnia) - Fryderyk Myssnar (Jaćmirscy) i Fredrowie, z Czech - Herburtowie, Felsztyńscy i Czeszykowie, ze Śląska - Kmitowie,Bobolowie. Ziemia sanocka graniczyła od zachodu z ziemią biecką, od południa z węgierskimi komitatami Zemplén oraz Ung, od wschodu z ziemią przemyską.

[edytuj] Grupy etnograficzne

[edytuj] Wsie wołoskie na ziemi sanockiej

Dziurdziów, Trzcianka, Bandrów, Jaśliska, Wola Sękowa, Odrzechowa, Blizne, Końskie, Hłomcza, Witryłów, Łubno, Hadle Szklarskie, Rudawka, Żohatyn, Lipa, Leszczawa, Brzeżawa, Tyrawa Wołoska, Bezmichowa, Serednica, Stefkowa, Ustianowa, Olszanica, Uherce, Bóbrka, Chrewt, Polana, Żurawin, Tarnawa, Wola, Tworylne, Rajskie, Smolnik, Wołkowyja, Solina, Mchawa, Serednie, Zahoczewie, Łukowe, Wola Czaszyńska, Czaszyn, Markowce, Niebieszczany, Morochów, Wola Morochowska, Płonna, Szczawne, Radoszyce

popis szlachty ziemi sanockiej, 4 grudnia 1648

[edytuj] Szlachta

rody szlacheckie (magnackie): Balowie, Bobolowie, Kmitowie, Herburtowie, Fredrowie, Krasiccy, Drohojowscy
rody szlacheckie (ziemiańskie), koniec XIX wieku: Bielińscy herbu Sas, Dydyńscy herbu Gozdawa, Gniewoszowie herbu Kościesza, Łobaszewscy herbu Łada, Poźniakowie herbu Poźniak, Ścibor-Rylscy herbu Ostoja, Truskolascy herbu Ślepowron, Wiktorowie herbu Brochwicz.

[edytuj] Ziemia i powiat

Miasta: Babice, Baligród, Brzozów, Dubiecko, Dynów, Nowotaniec, Bukowsko, Tyczyn, Jaćmierz, Frysztak, Krosno, Rymanów, Mrzygłód, Sanok, Lesko, Tyrawa Wołoska, Zarszyn.

[edytuj] Miejscowości

Babice , Bachlawa , Bachórz , Bachórzec , Bachów , Baligród , Balnica , Bałucianka , Banniczka , Bartkówka (obecnie część Dynowa) , Barycz , Bażanówka , Bełchówka , Beniowa , Berezka , Bereźnica Niżna , Bereźnica Wyżna , Bereska , Besko , Bezmiechowa Dolna , Bezmiechowa Górna , Biała , Białka , Białobrzegi (Palversee) , Blizne , Błażowa , Błędowa , Boguchwała , Borek Stary , Borkówka , Borownica , Bóbrka , Brelików , Brzegi Górne , Brzezówka , Brzeżawa , Brzozowiec , Brzozów , Brzuska , Budziwój , Budzyń , Buk , Bukowiec , Bukowiec , Bukowsko , Buków , Bykowce , Bystre , Bzianka , Caryńskie , Cergowa , Chmiel , Chmielnik , Choceń , Chodorówka , Chrewt (Creuth, Hreut, Xrevt) , Cisna , Cisowiec , Czarna Dolna , Czarna Górna , Czarnorzeki , Czaszyn , Czeremcha , Czerteż , Czerwonka , Czystogarb , Daliowa , Darów , Daszówka , Dąbrówka , Dąbrówka Almanica , Dąbrówka Ruska , Dąbrówka Starzeńska , Denowiec , Deszno , Dąbna , Długie , Dobra , Dobrzanka , Dolina , Dolhyluh , Dołżyca , Dołżyca , Domaradz , Drabinianka , Drohobyczka , Dubiecko , Dubowie , Dudyńce , Duszatyn , Dwerniczek , Dwernik , Dydnia , Dylągowa , Dylągówka , Dynów , Dziurdziów (Giurgiu, Zurdziw) , Dźwiniacz Dolny , Dźwiniacz Górny , Falejówka , Futoma , Gdyczyna , Glinne , Głębokie , Głowienka , Golcowa , Golcowska Wola , Gorzanka , Górki , Grabownica , Grabówka , Grzegorzówka , Habkowce , Haczów , Hadle , Harta (Hart) , Hermanowa , Hłomcza , Hłudno , Hoczew , Hołolas , Hołuczków , Horodek , Hroszówka , Hucisko Nienadowskie , Hucisko , Huczwice , Hulskie , Humniska , Huta , Huta , Huta , Huzele , Hyżne , Iskań , Iskrzynia , Iwonicz , Iwonicz-Zdrój , Izbice , Izdebki , Jabłonica , Jabłonica Ruska , Jabłonka , Jabłonki , Jaćmierz , Jankowce , Jasiel , Jasienica , Jasienica , Jasienie , Jasionka , Jasionów , Jasionów , Jaśliska , Jawornik , Jawornik Polski , Jawornik Przedmieście , Jawornik Ruski , Jaworzec , Jędruszkowce , Jurowce , Kalnica–Baligród , Kalnica–Cisna , Kamienne , Kamionka , Kamionki , Karlików , Kakolów , Kielnarowa , Kiełczawa , Klimków , Kocerz , Kołonice , Komańcza , Kombornia (Kaltborn, Komborna) , Końskie , Korczyna , Kostarowce , Kosztowa , Kotów , Kożuszne , Kreców , Krosno , Krościenko Niżne (obecnie dzielnica Krosna) , Krościenko Wyżne , Królik Polski , Królik Wołoski , Krzemienna , Krzywe , Krzywe , Krzywe , Krzywka , Kulaszne , Kuźmina , Lachawa , Ladzin , Lalin , Laskówka , Lecka , Lesko , Leszczawa Górna , Leszczawa Dolna , Leszczawka , Leszczowate , Lipa , Lipowiec , Liszna , Liszna , Lubatowa , Lubatówka , Lubenia , Lutoryż , Lutowiska , Łazy , Łączki , Łężyny , Łobozew , Łodzina , Łokieć , Łopienka , Łosiowe , Łubne , Łubno , Ług , Łukawica , Łukowe , Łupków , Magierów , Magórzyca, (Magura, Mahurica) , Malawa , Malinówka , Manasterzec , Maniów , Markowce , Matysówka , Mchawa , Meszawa , Miejsce Piastowe , Międzybrodzie , Mików , Milcza , Moczarne , Mokre , Morochów , Moszczaniec , Moszczanki , Mrzygłód , Myczkowce , Myczków , Mymoń , Nadolany , Nagórzany , Nasiczne , Niebieszczany , Niebocko , Nienadowa , Niewistka , Nowosielce , Nowosiółki , Nowotaniec , Nowy Borek , Nozdrzec , Obarzym , Odrzechowa , Odrzykoń , Olchowa , Olchowce , Olchowiec , Olszanica , Orelec , Orzechówka , Osława , Osławica , Osławica , Pakoszówka , Paniszczów , Paszkowa , Paszowa , Pawłokoma , Piątkowa , Piątkowa , Piątkowska , Pielnia , Pisarowce , Płonna , Płosina , Płosina Górna , Płowce , Pobiedno , Podbukowina , Podsobnie , Polana , Polanki , Polany , Polańczyk , Polchowa , Popiele , Poraż , Posada , Posada , Posada , Posada Jaćmierska , Posada Jaśliska , Posada Leska obecnie część Leska , Posada Olchowska , Posada Sanocka , Posada Zarszyńska , Postołów , Prełuki , Procisne , Prusiek , Przedmieście Dubieckie , Przedmieście Dynowskie , Przybyszów , Przysietnica , Przysłup , Puławy , Rabe , Raczkowa , Radoszyce , Radziejowa , Rajskie , Rakowa , Ratnawica , Rogi , Ropienka , Rosochate , Rosolin , Rozpucie , Roztoki , Roztoki , Równe , Równia , Rudawka , Rudawka , Rudawka , Rudenka , Ruskie , Ruszelczyce , Rybne , Rymanów , Rytarowce , Rzepedź , Sakowczyk , Sanoczek , Sanok , Serednica , Serednie , Sianki , Siedliska , Siedliska , Sielnica , Siemuszowa , Sieniawa , Skopów , Skorodne , Skuwierzowa , Słocina , Słonne , Smerek , Smolnica , Smolnik , Smolnik , Sokole , Sokoliki , Sokołowa Wola , Solina , Solinka , Solonka , Sośnica , Suchodół , Sporne , Srogów , Srogów , Stańkowa , Stara Wieś , Stefkowa , Stężnica , Strachocina , Straszydle , Stróże , Stróże , Strwiążek obecnie część Ustrzyk Dolnych , Strzebowiska , Studenne , Stupnica , Stuposiany , Suchodół , Sukowate , Sufczyna , Surowica , Suszków , Szczawne , Szepańcowa , Szczerbanówka , Szklary , Szklary , Śliwnica , Średnia Wieś , Średnie Wielkie , Targowiska , Tarnawa Dolna , Tarnawa Górna , Tarnawa Niżna , Tarnawa Wyżna , Tarnawka , Tarnawka , Teleśnica Oszwarowa , Teleśnica Sanna , Temeszów , Terka , Tokarnia , Trepcza , Trześniów , Turzańsk , Turze Pole , Tworylne , Tyczyn (Titschein) , Tyrawa Solna , Tyrawa Wołoska , Tyskowa , Uherce Mineralne , Ulanica , Ulucz , Ustianowa Górna , Ustianowa Dolna , Ustrzyki Górne , Wańkowa , Wara , Waśkowa Wola , Weremień , Wernejówka , Wesoła , Wetlina , Widaczów , Wielopole , Wienkowie , Wietrzany , Wisłoczek , Wisłok Wielki , Witryłów , Wola Glębocka , Wola Górecka , Wola Górzańska , Wola Jasienicka , Wola Jaworowa , Wola Kocerska , Wola Komborska , Wola Kostowska , Wola Krecowa , Wola Maćkowa , Wola Monasterska , Wola Matiaszowa , Wola Michowa , Wola Niżna , Wola Orzechowska , Wola Piotrowa , Wola Postołowa , Wola Radoszycka , Wola Rafałowska , Wola Rymanowa , Wola Sękowa , Wola Wołodzka , Wola Wyżna , Wolica , Wołkowyja , Wołodź , Wołosate , Wołtuszowa , Woronków , Wólka Klimkowska , Wrocanka , Wróblik Królewski , Wróblik Szlachecki , Wujskie , Wybrzeże (obecnie część Dubiecka) , Wydrna , Wydrne , Wysoczany , Wzdów , Zabłotce , Zabrodzie , Zagórz , Zahoczewie , Zahutyń , Zalesie , Załuż , Zarszyn , Zasław , Zatwarnica , Zawada , Zawadka , Zawadka Morochowska , Zawadka Rymanowska , Zawoje , Zawój , Zawóz , Zboiska , Zembertowa Wola , Zembertowska Wola , Zmiennica , Zubeńsko , Zwierzyń , Żłobek , Żerdenka , Żernica Niżna , Żernica Wyżna , Żohatyn , Żubracze , Żurawin

zamki: Sobień, Lesko, Hoczew, Dubiecko, Kamieniec, Sanok, Nowotaniec, Płonna, Zboiska.

[edytuj] Religie i wyznania

Organizację kościoła łacińskiego na ziemi przemyskiej i sanockiej, podporządkowanego poprzednio bezpośrednio papieżowi, przeprowadził od roku 1379 biskup przemyski Eryk z Winsen, franciszkanin. Eryk z Winsen wystarał się m.in. o uposażenie biskupstwa. Swymi działaniami zapewnił warunki do prowadzenia na terenie biskupstwa przemyskiego normalnej działalności duszpasterskiej kościoła katolickiego.

W 1765 w ziemi sanockiej znajdowało się sześć żydowskich gmin wyznaniowych:

[edytuj] Sławni ludzie urodzeni na ziemi sanockiej

Andrzej Bobola - święty Kościoła Katolickiego
Jan Grodek - rektor UJ (XVI w.)
Grzegorz z Sanoka - arcybiskup, humanista
Ignacy hr. Krasicki - Prymas Polski, bajkopisarz

[edytuj] Bibliografia

Akta Grodzkie i Ziemskie
prof. Adam Fastnacht Osadnictwo ziemi sanockiej
prof. Przemysław Dąbkowski Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu, Lwów 1921
Andrzej Romaniak Historia ziemi sanockiej, w: Ewa Kasprzak, Wiesław Banach (red.) Gdzie wspólne źródła i korzenie. Dzieje współistnienia kultur polskiej i ukraińskiej na ziemi sanockiej od średniowiecza do współczesności, Sanok 2006, ISBN 83-60380-05-8
Aleksander Jabłonowski. Polska wieku XVI t. VII Ruś Czerwona. Warszawa 1901 i 1903.

[edytuj] Źródła

Monumenta Poloniae Historica
Pierwszy kataster gruntowy Galicji
Drugi kataster gruntowy Galicji
Akta grodzkie i ziemskie z archiwum ziemskiego. Lauda sejmikowe. Tom XXIII, XXIV, XXV.
Akta Grodzkie i Ziemskie Tomy od I do XXVI (Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa)
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego
Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim. 1808-1913
Lustracja województwa ruskiego, podolskiego i bełskiego, 1564-1565 Warszawa, (I) 2001, ss. 289. ISBN: 83-7181-193-4
Lustracje województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564 - 1565, wyd. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, cz. 1, Warszawa - Łódź 1992
Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, cz. 1: Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Arłamowski i w. Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków. 1970
Mieczysław Orłowicz. Ziemia Sanocka. 1935. Warszawa. Wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji.

Przypisy

↑ W II połowie XVI wieku ziemia sanocka zajmowała powierzchnię 74,24 mil², które stanowiły jeden powiat.
↑ W II połowie XVI wieku ziemia sanocka była najbardziej zaludnionym powiatem województwa ruskiego, gęstość zaludnienia wynosiła tu 985 osób na 1 milę².