Wyspa Man

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy jednej z Wysp Brytyjskich. Zobacz też: inne znaczenia nazwy Isle of Man.

Isle of Man
Ellan Vannin
Wyspa Man


Flaga Wyspy Man	Herb Wyspy Man

Dewiza: (łac.) Quocunque Jeceris Stabit

Hymn: manx Arrane Ashoonagh
ang. National Anthem
(Hymn Państwowy)

Język urzędowy

angielski, język manx

Stolica

Douglas

Status terytorium

Dependencja Korony brytyjskiej

Zależne od

Wielkiej Brytanii

Głowa terytorium

królowa Elżbieta II

Gubernator - namiestnik

gubernator porucznik Sir Paul Haddacks

Szef rządu

premier James Anthony Brown

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

191. na świecie
572 km²
0

Liczba ludności (2006)
• całkowita
• gęstość zaludnienia
• narodowości

197. na świecie
80 058¹▲
131,2 osób/km²
93,9% - Brytyjczycy^[1]
6,1% - reszta świata

Jednostka monetarna

funt manx i funt brytyjski (IMP, GBP)

Rok utworzenia

wydzielenie z Królestwa Szkocji
1333

UTC +1

IM/IMN/833

GBM

+44

¹ Oficjalna strona parlamentu Wyspy Man (en)

Wyspa Man i jej okolice

Mapa Wyspy Man

Północny fragment Wyspy Man (widać Ramsey) z lotu ptaka

Widok wyspy z satelity

Tablice rejestracyjne na Wyspie Man

Wyspa Man – (ang. Isle of Man, manx Ellan Vannin) – wyspa w archipelagu Wysp Brytyjskich, położona na Morzu Irlandzkim, pomiędzy Wielką Brytanią i Irlandią. Posiada (wraz z Wyspami Normandzkimi) specyficzny status polityczny dependencji Korony brytyjskiej. Formalnie nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ani Unii Europejskiej. Na fladze wyspy Man przedstawiony jest tzw. triskelion.

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Wyspy Man.

Głową państwa jest monarcha brytyjski, noszący tytuł Lord of Mann. Reprezentuje go Lieutenant Governor, sprawujący swój urząd przez okres pięciu lat. Wyspa Man posiada własny, dwuizbowy parlament, Tynwald (Thingvöller) działający nieprzerwanie od 979 r.
Rząd składa się z dziewięciu ministerstw. Na jego czele stoi Chief Minister, powoływany przez Tynwald na pięcioletnią kadencję.
Wielka Brytania odpowiada za politykę zagraniczną i obronność Man.

[edytuj] Geografia

Wyspa jest w większości nizinna, jedynie w części północnej znajdują się wzgórza, sięgające do wysokości 621 m n.p.m. (góra Snaefell). Wyspa posiada wybrzeże klifowe. W ok. 30% pokrywają ją wrzosowiska i krzewy. Temperatura waha się od 5 °C w lutym do ok. 20-25 °C w lipcu.

[edytuj] Gospodarka

Podstawą gospodarki jest turystyka. W roku 1992 Man odwiedziło 302 tysiące turystów. Ludność zajmuje się uprawą, np: ziemniaków oraz drzew owocowych, a także hodowlą bydła, owiec, drobiu. Przemysł ma mniejsze znaczenie, jest głównie przemysł rolno-spożywczy, włókienniczy, pamiątkarski. Wyspa emituje własne banknoty, monety, znaczki pocztowe.

[edytuj] Historia

Wyspa była zasiedlona przez Celtów. W V–VI wieku została schrystianizowana przez mnichów irlandzkich. Od IX wieku była najeżdżana przez Normanów, z czasem stała się ich siedzibą. W roku 1266 stała się częścią Szkocji, jednak cały czas pretensję do jej posiadania zgłaszali królowie Anglii. Ostatecznie protektorat nad wyspą objęli w 1333.

W 1765 władze brytyjskie kupiły od księcia Altholl suwerenność Wyspy za 70.000 funtów i roczną pensję.
W 1828 uregulowano jej status jako terytorium podległego Koronie Brytyjskiej. Do połowy XIX wieku celtycki język manx był w powszechnym użyciu.

Od 1904 r. na Wyspie Man organizowane są "Isle of Man TT Races" - uliczne wyścigi motocyklowe zaliczane do jednych z najbardziej widowiskowych i niebezpiecznych imprez tego typu na świecie. [1]

[edytuj] Władcy Wyspy Man

Królowie Wyspy Man

Sionnain ?-650
Gofraid mac Fergusa 836-853
Tryggvi 870-880
Asbjorn Skerjablesi 880-899
Gibhleachan 921-937
Mac Ragnall 937-942
Magnus I 972-978
Godfred II 978-989
Harald I 989-999
Godfred III 999-1000
Ragnald I Godfredson 1000-1005
Kenneth Godfredson 1005-1014
Swein Kennethson 1014-1034
Harald II The Black 1034-1052
Echmarcach mac Ragnaill 1052-1061
Murchaid mac Diarmait 1061-1070
Fingal Gofredson 1070-1079
Godfred IV 1079-1095
Magnus III Bosy 1099-1102, król Norwegii
Langman 1102
Sigurd I Krzyżowiec 1102-1103, król Norwegii
Langman 1103-1104
Domnall mac Teige 1114-1115
Murchadh O'Brian 1115-1137
Olaf I 1137-1153
Godfred V the Black 1153-1158
Somerled 1158-1164
Godfred V the Black 1164
Ragnald 1164
Godfred V the Black (ponownie) 1164-1187
Ragnald 1187-1229
Olaf II Odhar the Black 1229-1237
Harald 1237-1248
Ragnald 1248-1249
Harald 1249-1250
Ivarr 1250-1252
Magnus III 1252-1265

Rządy szkockie 1265-1275

Godfred Magnuson 1275

Rządy szkockie 1275-1290

Rządy angielskie 1290-1293

Rządy szkockie 1293-1296

Rządy angielskie 1296-1313

Rządy szkockie 1313

Okres sporny między Szkocją i Anglią o dominacje nad wyspą 1313-1333

W 1333 król Anglii, Edward III podporządkował sobie Wyspę Man, którą oddał w lenno rodzinie de Montacute.

William I de Montacute 1333-1344
William II de Montacute 1344-1392
William Le Scrop 1392-1399
Henry Percy 1399-1405
John I Stanley 1405-1414
John II Stanley 1414-1437
Thomas I Stanley 1437-1459
Thomas II Stanley 1459-1504

Lordowie Wyspy Man

Thomas III Stanley 1504-1521
Edward Stanley 1521-1572
Henry Stanley 1572-1593
Ferdinand Stanley 1593-1594

Rządy angielskie 1594-1610

William I Stanley 1610-1612
Elizabeth Stanley 1612-1627
James I Stanley 1627-1651

Rządy angielskie 1651-1660

Charles Stanley 1660-1672
William II Stanley 1672-1702
James II Stanley 1702-1736
James Murray 1736-1764
John Murray 1764-1765

W 1765 tytuł Lorda Wyspy Man został sprzedany królowi Anglii. Na terytorium wyspy władzę przejął, reprezentujący monarchę, gubernator.

Przypisy

↑ (w tym najwięcej rdzennych mieszkańców i Anglików)

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Wyspa Man

p • d • e

Państwa Europy


Państwa	Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Kosowo¹ • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy
Terytoria zależne:	Gibraltar (Wielka Brytania) • Guernsey (Wielka Brytania) • Jan Mayen (Norwegia) • Jersey (Wielka Brytania) • Svalbard (Norwegia) • Wyspa Man (Wielka Brytania) • Wyspy Owcze (Dania)
Terytoria autonomiczne (stanowią integralną część państw):	Athos (Grecja) • Azory (Portugalia) • Baszkiria (Rosja) • Czuwaszja (Rosja) • Gagauzja (Mołdawia) • Irlandia Północna (Wielka Brytania) • Kałmucja (Rosja) • Karelia (Rosja) • Komi (Rosja) • Krym (Ukraina) • Mari Eł (Rosja) • Mordwa (Rosja) • Nieniecki Okręg Autonomiczny (Rosja) • Szkocja (Wielka Brytania) • Tatarstan (Rosja) • Udmurcja (Rosja) • Walia (Wielka Brytania) • Wojwodina (Serbia) • Wyspy Alandzkie (Finlandia)
Państwo nieuznawane na arenie międzynarodowej:	Naddniestrze (Mołdawia)
¹ Republika Kosowa nie jest uznawana przez ONZ i większość państw niepodległych, uznawana jest natomiast przez większość państw europejskich, w tym Polskę.