Kazachstan

Z Wikipedii

Қазақстан Республикасы Республика Казахстан Flaga Kazachstanu Godło Kazachstanu Hymn: Менің Қазақстаным (Mój Kazachstan) Język urzędowy kazachski, rosyjski1 Stolica Astana Ustrój polityczny republika Głowa państwa prezydent Nursułtan Nazarbajew Szef rządu premier Karim Masimow Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe 9. na świecie 2 717 300 km² 1,7% Liczba ludności (2006)  • całkowita   • gęstość zaludnienia 61. na świecie 15 396 929▲ 5,62 osób/km² Jednostka monetarna tenge (KZT) Niepodległość od ZSRR 16 grudnia 1991 Strefa czasowa UTC +5 do +6 Kod ISO 3166 KZ Domena internetowa .kz Kod samochodowy KZ Kod telefoniczny +7 1 rosyjski ma status języka do kontaktów międzynarodowych

Ałma-Ata Ministerstwo Komunikacji w Astanie Jezioro Kaindy powstało w wyniku osuwiska, które przegrodziło dolinę rzeki. Kazachstan południowo-wschodni.

Kazachstan, Republika Kazachstanu (kaz. Қазақстан, Қазақстан Республикасы, trl. Ķazaķstan, Ķazaķstan Respublikasy, trb. Kazakstan, Kazakstan Respublikasy; ros. Казахстан, Республика Казахстан trl. Kazahstan, Respublika Kazahstan, trb. Kazachstan, Riespublika Kazachstan) – państwo leżące częściowo w Europie (5,4% powierzchni – tereny na zachód od rzeki Emba) i częściowo w Azji, powstałe w 1991 w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego. Graniczy z następującymi państwami: Chinami (1460 km granicy), Kirgistanem (980 km), Turkmenistanem (380 km), Uzbekistanem (2300 km) oraz Federacją Rosyjską (6467 km). Łączna długość granic Kazachstanu wynosi 12 187 km. Kazachstan ma również dostęp do największego jeziora świata – Morza Kaspijskiego na długości 2340 km.

Spis treści 1 Ustrój polityczny 2 Nowela konstytucji z 18 maja 2007 roku 3 Historia 4 Podział administracyjny 5 Geografia 5.1 Ogólne położenie 5.2 Ukształtowanie terenu 5.3 Klimat 5.4 Stosunki wodne 5.5 Przyroda ożywiona 6 Problemy ekologiczne 7 Demografia 7.1 Statystyki demograficzne 8 Kultura 9 Zobacz też 10 Linki zewnętrzne

[edytuj] Ustrój polityczny

Kazachstan to republika. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję (do 2007 roku kadencje były siedmioletnie). Od 1 grudnia 1991 roku jest nim Nursułtan Nazarbajew, a konstytucja gwarantuje mu możliwość o ubieganie się o reelekcję dowolną liczbę razy. Władza prezydenta jest bardzo silna. Powołuje i odwołuje on rząd. Ma prawo rozwiązywania parlamentu i zarządzania referendum bez żadnych konsultacji politycznych. Tylko prezydent może wnosić projekty zmian w konstytucji. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu.

W Izbie niższej (Mażilis) zasiada 107 deputowanych, z czego 98 jest wybieranych w wyborach proporcjonalnych, w głosowaniu na partyjne listy krajowe, przy wyborczej klauzuli zaporowej wynoszącej 7%. Dziewięciu deputowanych wybiera Zgromadzenie Narodów Kazachstanu. Kadencja izby trwa pięć lat.

W Senacie, izbie wyższej parlamentu, zasiada 39 senatorów. Siedmiu z nich wyznacza prezydent. Po dwóch wybierają specjalne zgromadzenia elektorów (maslichaty) każdej z 14 prowincji oraz miast Astana i Ałma-Ata (Ałmaty). Kadencja senatora trwa sześć lat. Co dwa lata następuje wymiana 1/3 składu izby. Dożywotni mandat senatora przysługuje również byłym prezydentom republiki.

W wyborach 18 sierpnia 2007 roku 98 bezpośrednio wybieranych miejsc w parlamencie przypadły partii Nur-Otan Nursułtana Nazarbajewa (na którą zagłosowało 88% uprawnionych).

Mimo iż Kazachstan uważany jest za państwo, które w porównaniu do innych krajów Azji Środkowej czyni największe postępy we wdrażaniu reform demokratycznych, to sytuacja w tym kraju wciąż daleka jest od standardów zachodnich. Międzynarodowe i pozarządowe organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka wskazują na częste przypadki ich łamania przez miejscowe władze. Przykładem jest głośny proces opozycyjnego dziennikarza Siergieja Duwanowa.

Kazaskie święta narodowe to: 30 sierpnia – Dzień Konstytucji, 25 października – Dzień Republiki oraz 16 grudnia – Święto Niepodległości.

[edytuj] Nowela konstytucji z 18 maja 2007 roku

18 maja 2007 roku prezydent Nursułtan Nazarbajew dokonał zmiany konstytucji republiki.

W Izbie niższej (Mażilis) trzeciej kadencji – od września 2004 do czerwca 2007 roku – zasiadało 77 deputowanych, wybieranych w większości w okręgach jednomandatowych. Dziesięcioro było wybieranych w wyborach proporcjonalnych, w głosowaniu na partyjne listy krajowe, przy wyborczej klauzuli zaporowej wynoszącej 7%. Kadencja trzeciego Mażilisu uległa skróceniu wskutek uchwalenia zmiany konstytucji.

W Mażilisie czwartej kadencji – wybranym 18 i 20 sierpnia 2007 roku – zasiada 107 deputowanych, z czego 98 jest wybieranych w bezpośrednich wyborach proporcjonalnych na partyjne listy krajowe. Pozostałych 9 członków wybiera Zgromadzenie Narodów Kazachstanu – organ składający się z przedstawicieli organizacji reprezentujących narodowości zamieszkujące Kazachstan.

Wyborcy głosują tylko na partie polityczne – po wyborach partie wyznaczają deputowanych spośród zgłoszonych do wyborów kandydatów. W przypadku odejścia z partii lub zmiany przynależności deputowany może utracić mandat.

[edytuj] Historia

Kazachstan został podbity przez Rosję i wcielony do tego kraju w 1868 r. Po utworzeniu Związku Radzieckiego na terenie kraju utworzono autonomię dla Kazachów, początkowo (1920 r.) jako wchodzącą w skład Rosyjskiej FSRR Kirgiską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką, w 1925 przemianowaną na Kazachską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. W 1936 Kazachska ASRR zmieniła swój status i jako Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka weszła bezpośrednio w skład ZSRR.

W czasie rządów Stalina Kazachstan był znany ze znajdujących się na jego terenie obozów pracy (łagrów) oraz jako miejsce deportacji m.in. ludności polskiej oraz Czeczenów. Później Kazachstan stał się miejscem kilku ambitnych radzieckich projektów, takich jak: umiejscowione w Semeju laboratoria jądrowe, próby z bronią jądrową, kosmodrom Bajkonur, zagospodarowywanie bezludnych terytoriów. 16 grudnia 1991 r. Kazachstan, jako ostatnia z republik ZSRR, proklamował niepodległość. W 1997 r. stolica kraju została przeniesiona z położonego na południu kraju miasta Ałma-Aty do znajdującej się bliżej geograficznego centrum kraju i dalej od granicy z Chinami Akmoły, przemianowanej później na Astanę.

[edytuj] Podział administracyjny

Kazachstan podzielony jest na 14 obwodów i 3 miasta wydzielone. Obwody dzielą się dalej na rejony.

Obwody (w nawiasie podana stolica):

• obwód akmolski (Ақмола облысы) (Kokszetau) (Көкшетау)
• obwód aktiubiński (Ақтөбе облысы) (Aktobe) (Ақтөбе)
• obwód ałmaacki (Алматы облысы) (Tałdy Kurgan) (Талдықорған)
• obwód atyrauski (Атырау облысы) (Atyrau) (Атырау)
• obwód karagandyjski (Қарағанды облысы) (Karaganda) (Қарағанды)
• obwód kustanajski (Қостанай облысы) (Kostanaj) (Қостанай)
• obwód kyzyłordyński (Қызылорда облысы) (Kyzyłorda) (Қызылорда)
• obwód mangystauski (Маңғыстау облысы) (Aktau) (Ақтау)
• obwód pawłodarski (Павлодар облысы) (Pawłodar) (Павлодар)
• obwód południowokazachstański (Оңтүстік Қазақстан облысы) (Szymkent) (Шымкент)
• obwód północnokazachstański (Солтүстік Қазақстан облысы) (Petropawł) (Петропавл)
• obwód wschodniokazachstański (Шығыс Қазақстан облысы) (Öskemen) (Өскемен)
• obwód zachodniokazachstański (Батыс Қазақстан облысы) (Orał) (Орал)
• obwód żambylski (Жамбыл облысы) (Taraz) (Тараз)

Miasta wydzielone:

• Ałma-Ata (Алматы)
• Astana (Астана)
• Bajkonur (Байқоңыр), ros. Байконур

[edytuj] Geografia

[edytuj] Ogólne położenie

Zdecydowana większość terytorium Kazachstanu leży w Azji, tylko stosunkowo niewielka część północno-zachodniego Kazachstanu leży w Europie. Przeważająca większość terytorium kraju należy do Azji Środkowej, której Kazachstan zajmuje największą część. Do Kazachstanu należą także południowe obrzeża zachodniej Syberii.

[edytuj] Ukształtowanie terenu

Zachodnią i środkową część Kazachstanu stanowią niziny. Idąc od zachodu jest to Nizina Wschodnioeuropejska, a ściślej rzecz biorąc jej skrajnie południowa część – Nizina Nadkaspijska. Równoleżnikowy pas nizin jest rozdzielony przez południkowe pasmo średnich gór Mugodżarów (południowe przedłużenie Uralu) i stanowiący jego kontynuację na południu płaskowyż Ustiurt. Na wschód od Mugodżarów i Jeziora Aralskiego rozciąga się kazachska część Niziny Turańskiej. W północnej części kraju leży Płaskowyż Turgajski, rozcięty dolinną Bramą Turgajską. Wschodnią część Kazachstanu zajmuje rozległe Pogórze Kazachskie z izolowanymi pasmami gór średnich. Wschodnie pogranicze kraju zajmują góry – zachodnie krańce Ałtaju i Tien-szanu. Na północy kraju do Kazachstanu należy południowy skraj Niziny Zachodniosyberyjskiej.

[edytuj] Klimat

Klimat Kazachstanu jest zdeterminowany przez jego położenie w sercu olbrzymiego kontynentu, z dala od oceanu, przez co nie docierają tu masy powietrza morskiego. Klimat kraju jest umiarkowany, suchy, skrajnie kontynentalny. Różnice temperatur lata (do 40°C) i zimy (do -45°C) oraz nocy i dnia są nadzwyczaj wielkie. Lato jest długie i gorące, zima równie długa i mroźna, zaś wiosna i jesień są bardzo krótkie. W centralnej części Kazachstanu opady praktycznie nie występują, na północnych i południowych obrzeżach dochodzą zaledwie do 300 mm rocznie.

[edytuj] Stosunki wodne

Wskutek suchości klimatu Kazachstan należy do krajów cierpiących na niedostatek wody. Sieć rzeczna kraju jest słabo rozwinięta. Częste są rzeki nieuchodzące do żadnego zbiornika wodnego, lecz wysychające w piaskach pustyń oraz rzeki okresowe. Maksymalne stany rzek występują wiosną – w porze topnienia śniegów na stepach.

Większość terytorium państwa należy do bezodpływowego obszaru zlewisk Morza Kaspijskiego (rzeki Ural i Emba), Jeziora Aralskiego (Syr-daria) i jeziora Bałchasz (Ili) i innych, pomniejszych bezodpływowych jezior, w większości zasolonych.

Północne pogranicze Kazachstanu należy do zlewni Obu (Toboł, Iszym i Irtysz).

[edytuj] Przyroda ożywiona

Północne obrzeże Kazachstanu leży w strefie lasostepu – na czarnoziemach spotyka się tu zagajniki brzozowo-osikowe, a na piaskach – sosnowe. Poza tym lasy spotyka się tylko wysoko w górach na obrzeżach kraju. Centralny równoleżnikowy pas kraju zajmują stepy – część Wielkiego Stepu eurazjatyckiego. Na południu stepy te przechodzą w półpustynie z dużym udziałem słonych bagien, częściowo pozbawionych roślinności. Na południe od pasa półpustyń leżą pustynie gliniaste i piaszczyste (Kyzył-kum, Mujun-kum), które łacznie zajmują 2/3 powierzchni państwa.

Ten pierwotny układ roślinności został znacząco zaburzony przez człowieka, zwłaszcza w czasach najnowszych. Znaczną część stepów zajęto pod uprawy rolne, które jednak wymagają sztucznego nawadniania.

Główne miasta: Astana, Ałma-Ata, Karaganda, Szymkent, Pawłodar, Taraz, Öskemen, Uralsk, Temirtau, Kostanaj, Aktiubińsk, Petropawł, Semej, Ekibastuz, Kyzyłorda, Aktau, Kokszetau, Atyrau, Kapczagaj.

[edytuj] Problemy ekologiczne

Olbrzymie kazachskie pustynie były dla radzieckich władz jednym z powodów umiejscowienia w Kazachstanie prób z bronią jądrową. Te dawne eksperymenty w połączeniu z brakiem kontroli zanieczyszczeń wpłynęły na alarmująco wysoki współczynnik zachorowań w wielu regionach wiejskich. W granicach Kazachstanu zanotowano dwie wielkie katastrofy ekologiczne: wysychanie Jeziora Aralskiego oraz wysokie skażenie radioaktywne na obszarach dawnych prób jądrowych (skażona jest wielka strefa na południe od miasta Kursatow oraz obszary wzdłuż granicy z Chinami.

Kazachstan jest sygnatariuszem tzw. konwencji waszyngtońskiej (Międzynarodowej Konwencji o Międzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzętami i Roślinami Gatunków Zagrożonych Wyginięciem). W Kazachstanie ma swoją siedzibę Środkowoazjatyckie Regionalne Centrum Ekologiczne, rozwijające współpracę lokalnych państw w dziedzinie ochrony środowiska.

[edytuj] Demografia

Demografia Kazachstanu jest bardzo zróżnicowana. Spośród blisko 15 mln mieszkańców Kazachstanu największe grupy etniczne stanowią Kazachowie – 42% oraz Rosjanie – 36%. Islam sunnicki wyznaje 47% społeczeństwa, natomiast wyznawcy prawosławia stanowią 44% (ogólnie chrześcijanie stanowią prawie 47% społeczeństwa). Większość z ok. 100 tys. katolików stanowią Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Rosjanie – potomkowie ludzi deportowanych za czasów Związku Radzieckiego.

[edytuj] Statystyki demograficzne

(2007)
Liczba ludności	15 396 929
Ludność według wieku
0 - 14 lat	22,5%
15 - 64 lat	69,2%
ponad 64 lata	8,3%
Wiek (mediana)
W całej populacji	29,1 lat
Mężczyzn	27,5 lat
Kobiet	30,8 lat
Przyrost naturalny	0,683%
Współczynnik urodzeń	16,23 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	9,4 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	-3,32 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,04 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	0,96 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,55 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	27,41 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	31,94 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	22,62 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	67,22 lat
Mężczyzn	61,9 lat
Kobiet	72,84 lat
Rozrodczość	1,09 urodzin/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	0,2% (2001)
Liczba osób zakażonych HIV/AIDS	10 696 (2001)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	200 (2003)

[edytuj] Kultura

Święta państwowe

Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
1 stycznia	Nowy Rok	Жаңа жыл
8 marca	Dzień Kobiet	Халықаралық әйелдер күні
22 marca	Święto Wiosny	Наурыз мейрамы
1 maja	Święto Jedności Narodu Kazachskiego	Қазақстан халық бірлігі мейрамы
9 maja	Dzień Zwycięstwa	Жеңіс күні
30 sierpnia	Dzień Konstytucji	Қазақстан Республикасы Конституциясы күні
25 października	Dzień Republiki	Республика күні
16 grudnia	Dzień Niepodległości	Тәуелсіздік күні

[edytuj] Zobacz też

• Akyn

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Ambasada Kazachstanu w Polsce