Iwan Wyszeński

Z Wikipedii

Iwan Wyszeński, ukr. Іван Вишенський (ur. pomiędzy 1545 a 1550 r., zm. ok. 1620) – ukraiński pisarz-polemista.

Urodził się w Sudowej Wyszni (Судова Вишня) niedaleko Tarnopola. W młodości mieszkał w Łucku. Biograficzne dane o W. są bardzo skąpe. Wiadomo, że był dobrze wykształcony, najprawdopodobniej na dworze książąt Ostrogskich. Został zakonnikiem i wstąpił do klasztoru w Dubniach na Wołyniu. W latach 1576-1580 przebywał w klasztorze na świętej górze Athos w Grecji, który był w tamtym czasie centrum prawosławnego życia zakonnego. W 1598 r. w Knyżce (Книжка) umieścił posłanie do Konstantego Ostrogskiego i prawosławnych w imieniu zakonników ze Świętej Góry. Zbiorek nie został wydrukowany, a utwory W. rozpowszechniano w rękopisach. W. pozostawał w stałym kontakcie z bractwem lwowskim. Prawdopodobnie w 1604 r. przybył do Lwowa, jednak z powodu różnic poglądowych z przełożonym bractwa szybko opuścił miasto. Udał się do klasztoru w mieście Unił, skąd w 1605 r. wysłał list polemiczny wobec poglądów wpływowego mnicha bractwa lwowskiego Jurija Rohatyncia (Юрий Рогатинець). W 1606 r. powrócił na górę Athos, gdzie odtąd żył jako pustelnik.

Literacką działalność W. rozpoczął równocześnie z ostrogską grupą polemistów. Do dziś zachowało się 16 jego utworów. W l. 90. XVI wieku napisał najwybitniejsze z nich, skierowane przeciwko postanowieniom unii brzeskiej. Najważniejszy zbiór powstał ok. 1600 r. Knyżka zawiera m.in.:

• Izveszczienie kratkoe (Извещение краткое),
• Pisanie do vseh obszcze, v Liadskoj zemli żiwuszczich (Писание до всех обще, в Лядской земли живущих), datowane przed 1596 r.,
• Obličenie diavola-miroderžca (Обличение диавола-миродержца),
• Porada (Порада).
• Kratkoslownyj otwiet P. Skarzi (Краткословный ответ П. Скарзі), 1600-1601,
• Pozopiszcze mysliennoe (Позопище мысленное), 1615-1616.

Utwory W. wyróżniają się spośród literatury polemicznej nie tylko wyjątkowym literackim talentem autora, ale i jego wyrazistą pozycją. W swoich posłaniach z góry Athos wskazywał prawosławnych biskupów-zdrajców, potępiał rzymskokatolickie i unickie duchowieństwo, polskich i ukraińskich panów feudalnych. Występował przeciwko katolicyzowaniu i polonizowaniu Ukrainy. W. nie ograniczał się do problemów walki z katolicyzmem i unią. Wychodząc z zasad bizantyjskiej ascezy, ostro krytykował cały ówczesny cerkiewny i świecki ustrój oraz domagał się prostoty starochrześcijańskiego bractwa. W. odrzucał także świecką oświatę i starodawne zwyczaje jako pogańskie. W swoich pismach korzystał z form cerkiewnych posłań, dialogu i polemicznego traktatu, stale łącząc gatunki. W swoich utworach malował barwne, często hiperboliczne obrazy moralnego upadku wyższych warstw i duchowieństwa, przeciwstawiając im biednych poddanych i prostych zakonników. Wzruszenie i emocjonalność mieszał z ostrą satyrą i sarkazmem. Nagromadzenie epitetów, porównań, zapytań i wykrzyknień, ironiczne przedstawienie obyczajowych detali, bogactwo językowe, wykorzystanie żywej, narodowej mowy, nadawało utworom W. jaskrawości i efektywności. Stosował styl inspirowany bizantyńską homiletyką, ale też literacką manierą współczesnych mu polemistów (z kręgu ostrogskiego, Piotra Skargi, Mikołaja Reja), w czym przypomina najlepsze wzorce barokowe następnej epoki.

Twórczość W. wpłynęła na rozwój satyry w literaturze ukr. Wielki znawca twórczości W., Iwan Franko, napisał w 1895 r. poemat Iwan Wyszens'kyj (Іван Вишенський).