Kalendarz irański
Z Wikipedii
Kalendarz perski, kalendarz irański, zwany także kalendarzem Dżalali - kalendarz opracowany w XI-wiecznej Persji, używany do dnia dzisiejszego w Iranie i Afganistanie.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Kalendarz został wprowadzony przez seldżuckiego sułtana Dżalala ad-Dawla Malika Szacha I (stąd nazwa Dżalali) 15 marca 1079 r. Opracowali go na zlecenie władcy najwięksi ówcześni perscy uczeni z królewskiego obserwatorium astronomicznego w stolicy kraju - Isfahanie, przy udziale największego astronoma owych czasów - Omara Chajjama. Od tej pory kalendarz był kilkakrotnie poprawiany w celu zwiększenia jego dokładności.
Mimo iż kalendarz został opracowany na życzenie władcy, aż do 1925 r. jedyną oficjalną rachubą czasu w Persji (dzisiejszy Iran) pozostawał kalendarz muzułmański. W tym właśnie stylu datowane są wszelkie dokumenty oficjalne. Wśród ludu natomiast dość popularną metodą rachuby lat także kalendarz chiński, a zwłaszcza 12-letni cykl związany z nazywaniem lat od nazw zwierząt (tzw. zodiak chiński), wprowadzony przez mongolskich najeźdźców. W 1925 r. za jedyną oficjalną rachubę czasu uznano kalendarz perski; kalendarz muzułmański utracił przez to na znaczeniu, zaś kalendarz chiński został zakazany.
W 1957 r. kalendarz perski oficjalnie wprowadzono w Afganistanie. System ten szybko upowszechnił się zwłaszcza wśród narodów irańskojęzycznych; wraz z przyjęciem tego kalendarza miesiące otrzymały jednak nazwy pochodzące z lokalnych języków, zaś języku pusztuńskim otrzymały nazwy znaków zodiaku, a w języku dari nazwano je zapożyczeniami tradycyjnych nazw miesięcy kalendarza muzułmańskiego.
[edytuj] Założenia kalendarza
Kalendarz perski jest kalendarzem słonecznym, łączącym cechy starożytnego kalendarza perskiego, używanego przez zaratusztrian i kalendarza muzułmańskiego.
[edytuj] Rachuba lat
Identycznie jak w kalendarzu muzułmańskim lata liczone są od ucieczki Mahometa z Mekki (hidżra, 622 r. n.e.). Słoneczny charakter kalendarza powoduje, jednak, iż inaczej niż w księżycowym kalendarzu muzułmańskim poszczególne miesiące przypadają zawsze o tej samej porze roku
W roku 1976 szach Mohammad Reza Pahlawi usiłował w ramach modernizacji kraju i nawiązywania do staroperskiej tradycji wprowadzić kolejną modyfikację kalendarza i przesunąć początek rachuby lat na datę koronacji króla Cyrusa II (559 r. p.n.e.) jako datę powstania pierwszego państwa perskiego, jednak silny opór społeczny zmusił go do rezygnacji z tej decyzji.
[edytuj] Rok przestępny
Rok przestępny w kalendarzu perskim oblicza się następująco: przestępnym jest ten rok, przy dzieleniu wielkość którego przez liczbę 33 otrzymuje się liczbę: 1, 5, 9, 13, 17, 22, 26 lub 30. W ten sposób w każdym 33-letnim okresie musi wypaść 8 lat przestępnych.
Tak wyliczony rok trwa 365,24242 dni, co daje błąd w wysokości 1 dnia na 4500 lat.
[edytuj] Podział i początek roku
[edytuj] Miesiąc
Rok wg kalendarza perskiego dzieli się na 12 miesięcy liczących 30 lub 31 dni, z wyjątkiem miesiąca Esfand, który w latach nieprzestępnych ma 29 dni. Początek kolejnego miesiąca odpowiada przejściu słońca w kolejny znak zodiaku
[edytuj] Tydzień
W ramach kalendarza perskiego funkcjonują także 7-dniowe tygodnie. Pierwszym dniem tygodnia jak we wszystkich krajach islamskich jest sobota, a ostatnim piątek, będący zgodnie z zasadami religii muzułmańskiej dniem świątecznym.
[edytuj] Początek roku
Początkiem roku jest dzień równonocy wiosennej (Nowruz). Dzień ten był tradycyjnym początkiem roku jeszcze w okresie starożytnym i do dziś jest popularnym świętem także u tych ludów związanych z kulturą dawnej Persji, które kalendarza irańskiego nie stosują (jak np. Kurdowie).
[edytuj] Nazwy miesięcy
znak zodiaku | Nazwa miesiąca | Liczba dni | odpowiada miesiącom kalendarza gregoriańskiego | |
1 |
فروردین Farwardin |
31 |
||
2 |
اردیبهشت Ordibeheszt |
31 |
||
3 |
خرداد Chordād |
31 |
||
4 |
تیر Tir |
31 |
||
5 |
مرداد Mordād |
31 |
||
6 |
شهریور Szahriwar |
31 |
||
7 |
مهر Mehr |
30 |
||
8 |
آبان Ābān |
30 |
||
9 |
آذر Āsar |
30 |
||
10 |
دی Déi |
30 |
||
11 |
بهمن Bahman |
30 |
||
12 |
اسفند Esfand |
29 (30) |
[edytuj] Oznaczenie
Dla potrzeb oznaczenia, iż dana data podana jest w irańskim systemie rachuby lat po numerze roku podaje się skrót AP (od łac. Anno Persico/Anno Persarum). Tak np. data 1386 AP oznacza rok 2007 n.e. (od 22 marca) i początek roku 2008 (do 22 marca). Oczywiście w obu krajach stosujących ten system nie podaje się tego oznaczenia, podając tylko datę; podobnie jak w Polsce nie podaje się informacji, iż data zapisana jest wg kalendarza gregoriańskiego. Daty te zapisywane są za pomocą oryginalnych cyfr arabskich (dokładniej: wschodnioarabskich) i zapis 1386 ma postać: ۱۳۸۶
księżycowy • księżycowo-słoneczny • słoneczny
aztecki • babiloński • bizantyjski • chiński • chrześcijański • egipski • etiopski • francuski rewolucyjny • gregoriański • hinduski • japoński • juliański • kambodżański • koptyjski • laotański • Majów • muzułmański • perski • radziecki • rzymski • słowiański • starogrecki • tamilski • wieczny • "World Calendar" • żydowski