Kazimierz (Kraków)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy dzielnicy Krakowa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Współrzędne: 50°02'58" N 19°56'39" E

Kamienice przy Szerokiej

Żydowska restauracja i hotel na Kazimierzu

Synagoga Wysoka

Kazimierz (jid. Kuzmir) jest obszarem Krakowa wchodzącym w skład Dzielnicy I Stare Miasto, lecz od XIV do początków XIX wieku był samodzielnym miastem położonym na południe, ale w bezpośredniej bliskości Krakowa. Przez wiele wieków współżyły w nim i przenikały się nawzwajem dwie wielkie kultury, żydowska i chrześcijańska. Obecnie jest on częstym miejscem wycieczek turystów i krakowian.

[edytuj] Historia

[edytuj] Wczesne osadnictwo

Na terenach późniejszego miasta Kazimierz już w czasach wczesnego średniowiecza istniały liczne osady, korzystające z bliskości królewskiej stolicy Krakowa. Najstarsza z nich istniała wokół Skałki, gdzie znajdowała się wówczas romańska rotunda i gdzie później w roku 1079, już w czasie istnienia kościoła św. Michała męczeńską śmiercią zginął biskup krakowski św. Stanisław.

W południowej części przyszłego miasta znajdowała się niewielka osada skupiona wokół istniejącego do roku 1787 kościoła św. Jakuba.

Na wschodzie, w okolicach dzisiejszej ulicy Szerokiej, istniała od XII wieku wieś Bawół, skupiona wokół kościoła św. Wawrzyńca, który również nie przetrwał do czasów dzisiejszych – rozebrano go pod koniec XVIII wieku.

[edytuj] Miasto Kazimierz

W roku 1335, pomiędzy istniejącymi wówczas dwoma korytami Wisły Kazimierz III Wielki założył nowe miasto, nadając mu własne imię. Celem powstania Kazimierza miała być ochrona od południa stolicy państwa – Krakowa. Wagę przedsięwzięcia podkreśla szybko podjęta budowa murów obronnych z narożnymi basztami i czterema bramami oraz potężnych kościołów: parafialnego Bożego Ciała i augustiańskiego św. Katarzyny. Plan miasta odzwierciedlał typowe dla średniowiecza założenia urbanistyczne z regularnie rozplanowanymi ulicami, otaczającymi centralny plac, którego fragmentem jest obecny Plac Wolnica.

Centralną budowlą placu stał się wybudowany wówczas ratusz, mieszczący obecnie Muzeum Etnograficzne. Głównymi ulicami miasta, wybiegającymi z rynku były w kierunku południowym Wielicka (obecnie Krakowska), na północ Krakowska, na zachód Piekarska i św. Jakuba (obecnie Skawińska), a na wschód św. Wawrzyńca.

Poza obrębem miejskich murów obronnych ulokowano przedmieścia, największe z nich Stradom nazywane również Mostem Królewskim, ulokowane po drugiej stronie nieistniejącego obecnie koryta Wisły, między Kazimierzem a Wawelem. Pozostałe przedmieścia to Blechy (później Podbrzezie) w okolicach dzisiejszej ulicy Miodowej i Podbrzezie oraz Szewskie, położone pomiędzy dawną Bramą Krakowską a korytem Wisły, obecnie ulicą Dietla.

[edytuj] Sprowadzenie Żydów

Istotnym wydarzeniem w dziejach Kazimierza stało się zlokalizowanie na terenach dawnej wsi Bawół w roku 1495 tzw. "miasta żydowskiego" ("oppidum iudaeorum") decyzją Jana Olbrachta, który z powodów politycznych i ekonomicznych polecił przesiedlić tamże Żydów zamieszkujących dotychczas w Krakowie. Tak powstała dzielnica żydowska, wyraźnie oddzielona od zamieszkanej przez chrześcijan, przez wiele wieków rozwijała się autonomicznie. Powstawały liczne synagogi (z których obecnie istnieje 7), szkoły i uczelnie, cmentarze, a także okazałe domy mieszkalne, szczególnie szybko bogacących się kupców i bankierów żydowskich. Kazimierz stał się tym samym istotnym ośrodkiem kultury żydowskiej w Polsce i na świecie, którego najistotniejszymi postaciami byli rabin Mojżesz Isserles oraz Natan Spira.

[edytuj] Potop szwedzki

Jak wiele miast polskich, okres potopu szwedzkiego doprowadził wraz z późniejszą okupacją w czasach II wojny północnej do zrujnowania Kazimierza. Czasy te przetrwała część budynków, głównie ulokowanych wzdłuż głównego traktu komunikacyjnego miasta, obecnej ulicy Krakowskiej, oraz zespoły kościelne. Te wkrótce po opuszczeniu miasta przez Szwedów zaczęły się szybko rozwijać, o czym świadczą powstałe w tamtym okresie barokowe zespoły kościoła Paulinów na Skałce, Trynitarzy oraz kościoła Misjonarzy na Stradomiu.

[edytuj] Dzielnica Kazimierz

Z biegiem wieków i stałym rozwojem zarówno Kazimierza jak i Krakowa dotychczas utrzymywana odrębność miast stała się anachronizmem. W czasie trwania Sejmu Czteroletniego w wyniku prac Komisji Dobrego Porządku podjęto więc decyzję o włączeniu Kazimierza w struktury miejskie Krakowa jako jego nowej dzielnicy.

Lata 1815-1846, okres istnienia Wolnego Miasta Krakowa, umożliwiły dalszy rozwój dzielnicy zgodnie z ówczesnymi koncepcjami urbanistycznymi, nazywanymi wtedy "planami upięknienia", opracowanymi w latach 40. przez architekta Karola Kremera. Dotychczasowa odrębność "miasta żydowskiego" została zlikwidowana wraz z wyburzeniem jego murów w roku 1822, tym samym umożliwiając ekspansję ludności żydowskiej na teren całego Kazimierza.

Lata późniejszej autonomii galicyjskiej (1866-1918) przyniosły niezwykle istotną dla integracji z dotychczasowymi dzielnicami Krakowa zmianę. Zasypane zostało otaczające Kazimierz od północy koryto Wisły, tworząc na jego miejscu nową ulicę Dietla, nazywaną również Plantami Dietlowskimi.

[edytuj] Okupacja hitlerowska

Czarną kartę w historii Kazimierza stanowią czasy II wojny światowej. Niemieccy okupanci utworzyli getto po południowej stronie Wisły w obrębie dzielnicy Podgórze, do którego przeniesiona została cała, licząca wówczas blisko 45 tysięcy osób społeczność żydowska Krakowa. Późniejsza likwidacja getta doprowadziła do unicestwienia praktycznie całej społeczności, z której nieliczni ocaleli decydowali się raczej na wyjazd z kraju poszukując nowej nadziei w powstającym państwie Izrael. Zabytki kultury żydowskiej, szczególnie miejsca kultu religijnego, były regularnie dewastowane i wykorzystywane np. w charakterze magazynów amunicji.

Obecnie społeczność żydowska Krakowa liczy około 150 osób.

[edytuj] Zabytki

Synagoga Izaaka

Kościół Bożego Ciała

Kościół na Skałce

Kościół św. Katarzyny

Synagoga Kupa

Dawna Synagoga Bne Emuna

Krakowski Kazimierz jest miejscem szczególnym i niezwykłym, a zarazem różnorodnym pod względem społecznym, kulturowym, architektonicznym czy religijnym. Tutaj historia przeplata się z życiem współczesnym na każdej z ulic i w każdej z kamienic. Jedynie tu możemy zaobserwować przenikanie się tradycji chrześcijańskich oraz żydowskich – na przykład w miejscach gdzie krzyżują się ulice Rabina Meiselsa z ulicą Bożego Ciała czy ulica Berka Joselewicza z ulicą św. Sebastiana.

Niewątpliwie jest to dzielnica ze wspaniałymi zabytkami i tradycjami. Wśród tutejszych zabytków wyróżniają się kościoły Bożego Ciała i św. Katarzyny, kościół O.O Paulinów na Skałce – sanktuarium św. Stanisława, będącego patronem Polski i Panteon Narodowy, również ratusz na Placu Wolnica i cały zespół zabytków architektury przemysłowej na ulicy św. Wawrzyńca.

Dawny Kazimierz dzielił się na część chrześcijańską i żydowską. Miasto żydowskie obejmowało teren obecnych ulic Miodowej, Starowiślnej, Św. Wawrzyńca, Wąskiej, Józefa i Nowej, były one wydzielone parkanami i kamiennym murem, który istniał do 1800 roku. Natomiast na przecięciu ulic Jakuba i Józefa mieściła się jedna z trzech bram wjazdowych. Centrum stanowiła dzisiejsza ulica Szeroka. Tam też, a także w sąsiednich uliczkach powstały liczne bóżnice, cmentarz, łaźnia kahalna oraz liczne kamienice.

Przy samej ulicy Szerokiej znajduje się pięć bożnic. Najstarsza - Stara Bożnica, zniszczona podczas wojny, została odrestaurowana i dziś mieszczą się tam zbiory judaistyczne Muzeum Historycznego Krakowa. Jedyną czynną obecnie ortodoksyjną bożnicą jest Bożnica Remuh (ul. Szeroka 40). W pobliżu znajduje się jeden z najstarszych w Europie i w Polsce cmentarzy żydowskich, na którym grzebano Żydów od połowy XVI do połowy XIX wieku. Jednakże najstarszy, a zarazem pierwszy cmentarz żydowski mieścił się obok nieistniejącego już stawu poza murami miejskimi od strony północno wschodniej, w okolicach dzisiejszej ulicy Dajwór. W roku 1800 powstał nowy cmentarz przy ulicy Miodowej 55. Natomiast przy ul. Szerokiej 6 była mykwa - rytualna łaźnia dla mężczyzn i kobiet.

Oto najważniejsze z zabytków teraźniejszego krakowskiego Kazimierza:

synagogi:
- Stara (koniec XV w.)
- Izaaka (1644)
- Kupa (1643)
- synagoga (1553) i cmentarz Remuh
- Tempel (1862)
- Wysoka (1563?)
- Poppera (1620)
- Zobacz też: Synagogi Krakowa
dawny ratusz
kościoły:
- Bożego Ciała
- św. Katarzyny
- Św. Trójcy ze szpitalem bonifratrów
- kościół i klasztor Paulinów na Skałce

[edytuj] Współczesność

Zabytki Kazimierza wraz ze ścisłym Starym Miastem i Wawelem zostały zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 r.

Przez wiele lat dzielnica Kazimierz kojarzyła się z ruderami, opuszczonymi domami, itp. Jednak kilkanaście lat temu zaczęła ona powracać do życia. Znacznie przyczyniły się do tego m.in. Festiwal Kultury Żydowskiej, film Stevena Spielberga - Lista Schindlera, a także swego rodzaju moda na sztukę i kulturę żydowską.

Dziś Kazimierz jest sercem nocnego życia Krakowa. To tutaj znajduje się najwięcej pubów, restauracji i kawiarni, gdzie turyści, a także mieszkańcy przesiadują od rana do późnych godzin nocnych. Coraz więcej artystów przeprowadza się na Kazimierz, odnajdując tutaj unikalną atmosferę i niepowtarzalny klimat. I coraz więcej tutaj turystów, dla większości których zobaczenie Kazimierza jest takim samym obowiązkiem jak spacer po Rynku Głównym i wysłuchanie hejnału z wieży mariackiej. Na Placu Żydowskim latem odbywają się liczne festiwale i imprezy, które służą promowaniu tej pięknej dzielnicy. Przez cały rok pojawiają się tutaj turyści zwiedzający zabytki. Znajduje się tu także wiele hosteli mogących ugościć przyjezdnych. Dzięki temu Kazimierz staje się coraz bardziej popularny i można stwierdzić, że skutecznie konkuruje z Rynkiem Głównym o klientów.

Najbardziej popularnym z odbywających się tu festiwali jest coroczny Festiwal Kultury Żydowskiej zwykle organizowany przy ulicy Szerokiej. Warto też wziąć udział w Święcie Zupy czy Święcie Ulicy Józefa, które również przyciągają liczne rzesze ludzi. Znajduje się tu także teatr Sceny El-Jot przy ulicy Miodowej, a także liczne galerie.