Kresy Wschodnie

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: Hasło w wersji szkieletowej. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ten artykuł dotyczy krainy historycznej. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Polska i Litwa za panowania Władysława Jagiełły

Kresy Wschodnie lub po prostu Kresy – początkowo pod tym pojęciem rozumiano linię graniczną między Polską a ordą tatarską nad dolnym Dnieprem^[1] (patrz Dzikie Pola). Następnie, wschodnie rubieże Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w okresie II RP z kresami wschodnimi utożsamiano tereny na wschód od Linii Curzona^[2], podobnie jak obecnie^[3]. We wrześniu 1939 okupowane przez ZSRR. Po II wojnie światowej wcielone jako część związkowych republik Ukrainy, Białorusi i Litwy, po rozpadzie ZSRR w granicach powstałych z nich niepodległych państw.

[edytuj] Etymologia

Według Słownika Języka Polskiego Samuela Bogumiła Lindego z 1807. Kresy to linia graniczna między Polską a hordą tatarską u dolnego Dniepru i przy jego ujściu osiadłą. W literaturze, określenie to użyte zostało prawdopodobnie po raz pierwszy przez Wincentego Pola w poematach Mohort z 1854 i Pieśni o ziemi naszej. W myśl Pola była to linia od Dniestru po Dniepr, a więc ziemie pogranicza tatarskiego. Początkiem XX w. jego znaczenie rozszerzyło się na obszar dawnych wschodnich województw Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na wschód od linii Wilno – Lwów, a w okresie II RP utożsamiano z nim terytorium położone na wschód od Linii Curzona. Współcześnie termin kresy wschodnie oznacza dawne wschodnie tereny II Rzeczypospolitej.

[edytuj] Historia

[edytuj] Rzeczpospolita Obojga Narodów

Zobacz więcej w osobnym artykule: Dzikie Pola.

Kresy Wschodnie to w okresie XVI-XVIII w. obszar położony nad dolnym Dnieprem, poniżej tzw. porohów, w ówczesnym województwie kijowskim. Dzikie Pola znalazły się w granicach Rzeczypospolitej po unii lubelskiej z 1569. Z początku były niemal w ogóle niezamieszkane.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Pod rosyjskim i austriackim zaborem

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Zabór rosyjski, Zabór austriacki.

Ziemie Rzeczypospolitej po rozbiorach

Rok 1772 stanowi początek rosyjskich i austriackich zdobyczy terytorialnych kosztem terenów Rzeczypospolitej obojga narodów, które dziś rozumiemy pod pojęciem kresów wschodnich (tereny na wschód od dzisiejszej granicy Polski). Proces ten odbył się w trzech etapach (rozbiorach). W pierwszym rozbiorze (1772) Rosja zajęła: polskie Inflanty, północną część województwa połockiego oraz województwa: witebskie, mścisławskie i południowo-wschodnią część mińskiego (ok. 92 tys. km²; 1,3 mln ludzi), a Austria Ruś Halicką, okolice Zamościa i południową Małopolskę (ok. 83 tys. km² i 2,65 miliona ludzi). W drugim (1793) Rosja zajęła ziemie ukraińskie i białoruskie na wschód od linii Druja-Pińsk-Zbrucz, tj. województwa: kijowskie, bracławskie, część podolskiego, wschodnią część wołyńskiego i brzeskolitewskiego, mińskie i część wileńskiego (ok. 250 tys. km²), a w trzecim (1795): ziemie litewskie, białoruskie i ukraińskie na wschód od Bugu i linii Niemirów-Grodno (ok. 120 tys. km²).

Okres ten to w historii Polski, a przede wszystkim jej wschodniej części, okres powstań narodowych (Powstanie listopadowe, Powstanie styczniowe) prześladowań, zsyłek na Syberię i depolonizacji. Zabory a w szczególności zabór rosyjski, były nie tylko katastrofą dla polskiej państwowości, ale również dla jej rozwoju społecznego. Kresy wschodnie należały do ostatnich rejonów Europy, w których zniesiono pańszczyznę, a mianowicie 1848 w zaborze austriackim i 1864 w rosyjskim (dla porównania w zaborze Pruskim i w Księstwie Warszawskim 1807).

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Okres II RP

Polska, marzec 1919

Szczególnie burzliwy był dla kresów wschodnich okres odradzania się państwa Polskiego i kształtowania jego granic, tj. czas pomiędzy listopadem 1918 i a marcem 1921. W okresie tym Polska prowadziła o swoją wschodnią granicę trzy wojny: z Ukrainą, bolszewikami i Litwą, w wyniku których przyłączono do Polski część zaboru rosyjskiego położoną na wschód od linii Curzona. Teren ten tworzył wschodnie województwa II Rzeczypospolitej: lwowskie (część), nowogródzkie, poleskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wileńskie, wołyńskie i białostockie (część).

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Okupacja sowiecka i niemiecka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946.

Europa we wrześniu 1939

Chałupa na ziemiach zaburzańskich zburzona przez Niemców po rozpoczęciu wojny sowiecko-niemieckiej w 1941

We wrześniu 1939 polskie kresy wschodnie znalazły się, w odróżnieniu do reszty Polski, pod okupacją sowiecką a nie niemiecką. Powodem tego stanu rzeczy był podpisany w Moskwie 23 sierpnia 1939 tajny protokół Paktu Ribbentrop-Mołotow, który regulował przebieg linii demarkacyjnej między Niemcami a Sowiecką Rosją. Sowieci przystąpili do inwazji na Polskę 17 września 1939, posuwając się szybko na zachód. Już 22 września obaj agresorzy uczcili sukcesy swych wojsk wspólną paradą zwycięstwa w Brześciu Litewskim (dziś Brest). Już podczas zajmowania kresów Armia Czerwona dopuszczała się licznych zbrodni zarówno na ludności cywilnej jak i na polskich jeńcach wojennych. Ostatecznie przebieg linii granicznej regulował podpisany 28 września między III Rzeszą a ZSRR układ o granicach i przyjaźni. Polskie dowództwo i rząd zostały całkowicie zaskoczone sowieckim atakiem, a ich wahanie przejawiło się brakiem konkretnych rozkazów walki ze wschodnim agresorem, a nawet formalnego ogłoszenia stanu wojny z ZSRR, które nastąpiło dopiero trzy miesiące po napaści, 18 grudnia 1939.

Po rozpoczęciu wojny sowiecko-niemieckiej 22 czerwca 1941, Niemcy posunęli się w pierwszych paru tygodniach ok. tysiąca km na wschód, rozbijając lub biorąc masowo do niewoli wojska sowieckie. Dla kresów wschodnich oznaczało to przejście, na niespełna trzy lata, spod okupacji sowieckiej pod niemiecką. W styczniu 1944 wojska sowieckie osiągnęły byłą granicę polsko-sowiecką (sprzed 17 września 1939), a do końca lipca 1944 opanowały na powrót cały obszar przyznany ZSRR traktatem o przyjaźni i granicach z III Rzeszą z 28 września 1939, czyli tereny na wschód od dzisiejszej wschodniej granicy Polski.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Okres powojenny

Linia Curzona i zmiany terytorium Polski, 1945

Już podczas konferencji teherańskiej 1943 ustalono nową granicę wschodnią Polski, sankcjonując sowieckie zdobycze terytorialne z września 1939, ignorując protesty Rządu RP na uchodźstwie. Konferencja poczdamska przyzwoliła na deportację polskiej ludności z byłych polskich kresów wschodnich, pozostawiała jednakże otwartą kwestię polskiej granicy zachodniej, poddając tereny III Rzeszy położone na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej (oprócz cz. Prus wschodnich), do momentu ostatecznego ustalenia jej w traktacie pokojowym, jedynie tymczasowej polskiej jurysdykcji. Po II wojnie światowej kresy wcielono do ZSRR jako część związkowych republik Ukrainy, Białorusi i Litwy. Aneksja zdobytych w 1939 terenów wschodniej Polski świętowana była w ZSRR i jest nadal w niepodległej Białorusi jako "Zjednoczenie zachodniej Białorusi z Białoruską SRR". Oficjalna nazwa napaści na Polskę brzmiała: "Kampania wyzwoleńcza Armii Czerwonej". Po rozpadzie ZSRR, Kresy Wschodnie znalazły się w granicach, powstałych z niego zachodnich republik, niepodległych państw - Ukrainy, Białorusi i Litwy. Rząd polski nie wysunął żadnych roszczeń w kierunku tych państw z obawy przed utratą dobrych stosunków w polityce wschodniej.

[edytuj] Demografia

[edytuj] Spis 1921

(*) woj. powstało 1925

[edytuj] Spis 1931

Mapa pochodzi z lat 1960. i przedstawia interpretację danych spisu 1931. Autor sumuje w pdn.-wsch. cz. narodowości (Ukraińcy, Łemkowie, Bojkowie, Huculi, Poleszucy, Dolinianie i Białorusini) w jedną „rusińską“, uzyskuje w ten sposób „rusińską“ większość. W pł.- wsch. cz. Białorusini przedstawieni są oddzielnie.

[edytuj] Miasta

Ludność miast stanowili w większości Polacy z dużym odsetkiem ludności żydowskiej (do ok. 20%). W 1931r. największymi miastami kresów były:

[edytuj] Mały rocznik statystyczny 1941

Ludność terenów zajętych przez ZSRR po napaści na Polskę 17 września i po podpisaniu paktu o granicach i przyjaźni pomiędzy III Rzeszą a ZSRR 28 września 1939^[4] .

(*) Ukraincy, Białorusini, Łemkowie, Bojkowie, Huculi, Poleszucy, Dolinianie, Litwini, Niemcy, Rosjanie i.in.

[edytuj] Bibliografia

• Pogranicze polsko - litewsko - białoruskie, Białystok 2003, redakcja: Marek Kietliński. Wersja PDF
• Historycy polscy, litewscy i białoruscy wobec problemów XX wieku, Białystok 2003, redakcja: Krzysztof Buchowski, Wojciech Śleszyński Wersja PDF
• Repatriacje i migracje ludności pogranicza w XX wiekuBiałystok 2004, redakcja: Marek Kietliński, Wojciech Śleszyński Wersja PDF
• Kościoły a państwo na pograniczu polsko–litewsko-białoruskim Białystok 2005, redakcja: Marek Kietliński, Krzysztof Sychowicz, Wojciech Śleszyński Wersja PDF

• Kolbuszewski J., Kresy, Wydawnictwo Dolnośląskie 1998
• Stefan Buszczyński "Podole, Wołyń i Ukraina" Lwów 1862 (on line)
• "Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej: przekształcenia struktury narodowościowej 1931-1948", red. Stanisław Ciesielski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006 ISBN 83-229-2689-8

[edytuj] Zobacz też

• dialekt północnokresowy
• dialekt południowokresowy
• ziemie zabrane
• Dzikie Pola
• agresja ZSRR na Polskę 1939
• rzeź wołyńska

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Wspólne dziedzictwo ziem północno-wschodnich dawnej Rzeczypospolitej
• Kresy Wschodnie - Zaniedbane, poniżone, zdradzone. Rozmowa z panią docent, dr Dora Kacnelson
• KRESY - śladami naszych przodków
• Przewodnik turystyczny po województwie tarnopolskim z 1929 roku
• Eksterminacja polskiej ludności w powiatach wg województw, w poszczególnych nr. czasopisma Na Rubieży
• Historyczne mapy kresów
• Zdjęcia z Kresów
• Zdjęcia południowej część Kresów i północnej części Kresów

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Według Słownika Języka Polskiego Samuela B. Lindego z 1807 r
2. ↑ "Zagłada polskich Kresów: ziemiaństwo polskie na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką 1939 – 1941", Krzysztof Jasiewicz, Warszawa 1998 ISBN 83-86857-81-1
3. ↑ "KRESY - PROBLEMY TERMINOLOGICZNE": Termin kresy obecnie kojarzony jest w potocznym obiegu na ogół ze wschodnimi obszarami państwa polskiego sprzed II wojny światowej. Autor: prof. Stanisław Ciesielski (historyk)
4. ↑ Mały Rocznik Statystyczny Polski, Ministerstwo informacji, Londyn 1941 str. 9-10