Zabór austriacki

Z Wikipedii

Ziemie Rzeczypospolitej po rozbiorach

Galicja

Zabór austriacki – ziemie dawnej I Rzeczypospolitej zajęte w wyniku rozbiorów przez Cesarstwo Austriackie.

Obszar ziem dawnej Rzeczypospolitej pod władztwem cesarza austriackiego zmieniał się w na przestrzeni lat tj. od pierwszego rozbioru w 1772 r. do chwili odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r.

Jako ciekawostkę warto podać fakt, iż w zaborze austriackim, inaczej niż w pozostałych dwóch zaborach, obowiązywał ruch lewostronny.

[edytuj] Zajęcie Spiszu

W 1769 r. Austria zajęła ziemie Spiszu i Podhala

[edytuj] I rozbiór Polski – 1772 r.

W jego wyniku Austria zajęła, jako Galicję Wschodnią: województwo ruskie, okolice Zamościa i południową Małopolskę (ok. 83 tys. km² i 2,65 miliona ludzi).

[edytuj] II rozbiór Polski – 1793 r.

Austria nie brała udziału w drugim rozbiorze, ponieważ była zajęta wojną z rewolucyjną Francją

[edytuj] III rozbiór Polski – 1795 r.

Trzeci rozbiór objął, jako Galicja Zachodnia: północną Małopolskę z Kielcami, Radomiem i Lublinem oraz wschodnie Mazowsze. (ok. 47 tys. km² i 1,5 miliona ludzi).

[edytuj] Późniejsze zmiany

W 1809 r. zabór austriacki utracił dla Księstwa Warszawskiego ziemie III zaboru, po klęsce Napoleona tereny te objęło Królestwo Polskie. W 1815 r. utworzono wokół Krakowa Rzeczpospolitą Krakowską, w 1846 r. Austria zajęła ten obszar. Od 1867 r. na obszarze zaboru austriackiego istniała Autonomia Galicyjska, w której Polacy mieli największą swobodę językową i kulturalną spośród zaborów, aż do momentu uzyskania niepodległości.

Po I wojnie światowej Polska odzyskała cały zabór austriacki, z wyjątkiem Spisza.

[edytuj] Historia zaboru austriackiego

Austria była państwem, które wzięło udział w dwóch rozbiorach Polski: pierwszym (1772) i trzecim (1795). Obszar zabrany przez Austriaków stanowił 11% terytorium Polski w granicach z 1772. Zamieszkiwało go 3,8 miliona ludności. Nosił nazwę Królestwa Galicji i Lodomerii, zwykle jednak określa się go krótko Galicją.

Po przegranej wojnie z Księstwem Warszawskim (1809) Austria musiała zrezygnować z zajętych wcześniej terenów polskich. Odzyskała je ponownie po kongresie wiedeńskim. Z Krakowa i najbliższych okolic utworzono wówczas Rzeczpospolitą Krakowską, którą poddano wspólnemu nadzorowi trzech państw zaborczych: Rosji, Prus i Austrii. Obejmowała ona obszar liczący 1164 km z 88 tysiącami mieszkańców.

Po upadku powstania listopadowego mocarstwa rozbiorowe postanowiły znaleźć pretekst, który usprawiedliwiłby zlikwidowanie Wolnego Miasta Krakowa. Dogodnym momentem stał się wybuch powstania krakowskiego w 1846 r. (miał to być ogólnonarodowy zryw przygotowany na emigracji przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie). Po jego klęsce przyłączono Wolne Miasto do Galicji.

Kilka dni przed rozpoczęciem powstania 19 lutego 1846 r. doszło do masowych pogromów ludności ziemiańskiej, urzędników dworskich i rządowych oraz księży (tzw. rzezi galicyjskiej). W okolicach Jasła na ich czele stał chłop – Jakub Szela. Poprawę warunków życia pracujących na roli przyniosła dopiero w 1848 r. Wiosna Ludów. Wtedy to gubernator Galicji – Franciszek Stadion – podjął decyzje o zniesieniu pańszczyzny, uprzedzając tym samym rozporządzenie wydane przez cesarza austriackiego. Chłopi otrzymali ziemię na własność. Z biegiem czasu rozpoczęli dalsze działania, mające na celu polepszenie swojej sytuacji. Przejawem tego było m.in. powstanie nowych organizacji, które miały reprezentować sprawy chłopów.

Pod koniec lat 60. i na początku lat 70. XIX wieku Galicja otrzymała autonomię. Powołano do życia m.in. Sejm Krajowy i Radę Krajową. Do szkół, urzędów i sądów wprowadzono język polski. Zasiadający w rządzie minister – Polak – miał prawo opiniowania projektów postanowień mających związek z Galicją. Nie brakowało w rządzie ministrów polskich zajmujących się różnorakimi resortami, dwukrotnie zaś Polacy byli premierami. Również Polak stał na czele prowincjonalnej administracji Galicji. Większość ziem pozostających pod zaborem austriackim była zacofana gospodarczo. Rozwijała się natomiast w Galicji polska oświata, nauka i kultura ze swobodą, dużo większą niż w innych zaborach. Autonomia w Galicji dała Polakom warunki najkorzystniejsze od czasów Królestwa Polskiego.

Powstawały tu liczne polskie organizacje polityczne. Od 1869 r. działała w Krakowie konserwatywna grupa, której członków zwano Stańczykami. Jej działaczami byli m.in.: Stanisław Tarnowski, Józef Szujski i Michał Bobrzyński. Zachowując lojalność wobec Austrii, pragnęli oni jednocześnie rozwoju kulturalnego Galicji. Krytykowali działalność konspiracyjną oraz byli przeciwni przeprowadzaniu jakichkolwiek demonstracji. W 1895 roku na kongresie w Rzeszowie utworzono chłopskie Stronnictwo Ludowe (SL). W swoim programie domagało się ono poszanowania przez zaborcę praw obywatelskich, reformy prawa wyborczego oraz rozwoju oświaty. W 1903 r. zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). W 1897 r. we Lwowie powstało Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (zwane później endecją) z Romanem Dmowskim na czele. Głównym jego hasłem była walka o odzyskanie niepodległości, pojawiły się też głosy antyniemieckie i antyżydowskie. Z czasem Dmowski zaczął głosić hasła skierowane przeciwko mniejszościom narodowym i szykować porozumienia z caratem.