Michał Grażyński

Z Wikipedii

Michał Grażyński, właśc. Michał Kurzydło (ur. 12 marca lub 12 maja 1890 Gdów, zm. 10 grudnia 1965 Londyn) – działacz wojskowy, społeczny, polityczny i harcerski, doktor filozofii i prawa.

Spis treści 1 Dzieciństwo i młodość 2 I wojna światowa 3 Służba w Wojsku Polskim i udział w powstaniach śląskich 4 Lata 1921-1926 5 Lata 1926-1939 – wojewoda śląski 6 II wojna światowa 7 Życie i działalność emigracyjna 8 Kontrowersje i oceny 9 Spuścizna 10 Literatura

[edytuj] Dzieciństwo i młodość

Urodzony w Gdowie, w powiecie myślenickim w wielodzietnej niezamożnej rodzinie nauczycielskiej pochodzenia chłopskiego. W momencie urodzin nosił rodzinne nazwisko Kurzydło, które kilka lat później pod naciskiem matki rodzina zmieniła na literackie Grażyński od tytułu poematu Mickiewicza. Data urodzin jest sporna, najprawdopodobniej prawdziwa jest data 12 marca, zaś funkcjonująca w wielu publikacjach data 12 maja jest pomyłką, ale aprobowaną przez samego Grażyńskiego z racji zbieżności z datą przewrotu majowego 1926 r. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymując w 1913 doktorat z filozofii za rozprawę na temat historii systemu monetarnego w Polsce Jagiellonów.

[edytuj] I wojna światowa

W 1913 rozpoczął pracę jako nauczyciel w gimnazjum w Stanisławowie został jednak wkrótce po wybuchu I wojny światowej zmobilizowany do wojska austro-węgierskiego jako podporucznik rezerwy. W 1915 został ciężko ranny w walkach na froncie rosyjskim i resztę wojny spędził w służbie garnizonowej w Krakowie.

[edytuj] Służba w Wojsku Polskim i udział w powstaniach śląskich

W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego i służył w stopniu porucznika w pionie wywiadowczo-propagandowym. Był zaangażowany w przygotowania do plebiscytu na Spiszu i Orawie, a następnie w przygotowania do plebiscytu na Górnym Śląsku jako członek Komendy Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Uczestniczył jako zastępca szefa sztabu Dowództwa Ochrony Plebiscytu w II powstaniu śląskim i jako szef sztabu grupy "Wschód" w III powstaniu śląskim. W trakcie akcji plebiscytowej i III powstania używał pseudonimu "Borelowski". Był jednym z przywódców najbardziej nieprzejednanego kręgu przywódców powstania, dążącej od początku do rozstrzygnięć militarnych i do walki do ostatecznego zwycięstwa, inspirującej się działalnością Józefa Piłsudskiego. Krąg ten, skupiony w sztabie grupy "Wschód" był posądzany o próbę puczu w ostatnich dniach III powstania, który miał na celu mianowanie na wodza powstania kpt. Grzesika. Wydarzenia te zapoczątkowały głęboki personalny i polityczny konflikt Grażyńskiego z Wojciechem Korfantym.

[edytuj] Lata 1921-1926

Po powstaniu Grażyński wrócił do pracy naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymał drugi doktorat w dziedzinie prawa za rozprawę z dziedziny prawa rolnego. Prawdopodobnie współpracował też z polskim wywiadem wojskowym badając sytuację Polaków na Śląsku Opolskim. W okresie tym związał się z organizacją "Zet", która później uformowała tzw. lewicowe skrzydło sanacji.

[edytuj] Lata 1926-1939 – wojewoda śląski

Po przewrocie majowym został z poparcia Piłsudskiego wojewodą śląskim. Jako wojewoda szczególną wagę przykładał do rozwoju szkolnictwa będąc jednocześnie kuratorem szkolnym nadzorującym Wydział Oświecenia Publicznego. W związku z tym, popierał budowę nowych gmachów szkolnych, których powstało w tym czasie ok. 100. Starał się ,bez powodzenia doprowadzić do utworzenia na Górnym Śląsku uczelni wyższej o profilu technicznym. Jednakże udało mu się wpłynąć na utworzenie w województwie: Instytutu Pedagogicznego (w zamyśle zalążka przyszłego uniwersytetu) z wykładowcami w większości pracownikami UJ a także Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych (ponad średniej uczelni technicznej) oraz Wyższego Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych. Prowadził politykę etatystyczną, dążył do ograniczenia wpływów mniejszości niemieckiej w województwie.

Grażyński poparł inicjatywę utworzenia Muzeum Śląskiego, które dzięki jego poparciu rozpoczęło działalność naukową i propagandową w pół roku od wydania decyzji o powołaniu (zajęło V piętro Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach). Przy jego wsparciu doprowadzono prawie do końca budowę najnowocześniejszego gmachu muzealnego w Europie, w którym Muzeum Śląskie miało mieć swoją siedzibę (gmach zburzyli Niemcy w roku 1940). Jako wojewoda wspierał też m.in. Teatr Polski, teatry ludowe, Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku, Polskie Radio (w nowej siedzibie od 1937 roku). Przyczynił się także do powstania Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. Był mecenasem artystów, m.in. wspierał twórczość Stanisława Szukalskiego, który ozdobił płaskorzeźbami m.in. Ślązaków gmach Muzeum Śląskiego oraz niektóre budynki w stolicy województwa. Podczas gdy wojewodą był Grażyński, zbudowano nową dzielnicę w Katowicach zabudowaną nowoczesnymi budynkami w stylu modernistycznym jak np. wieżowiec przy ul. Żwirki i Wigury, zabudowa ulic PCK, Skłodowskiej, kościół garnizonowy oraz osiedle w Ligocie i wiele innych.

Grażyński był także przewodniczącym Oddziału Śląskiego ZHP. Był działaczem, ale nie instruktorem harcerskim. Inicjował i wspierał zakładanie harcerskich ośrodków na Buczu i w Górkach Wielkich. W latach 1931-1939 przewodniczący ZHP. W latach 1934-1936 przewodniczący Biura Skautów Słowiańskich. Michał Grażyński związał się na dłużej ze Śląskiem, przepracował na nim ponad 14 lat, dlatego pisał o sobie, że jest szczerze oddanym synem ziemi śląskiej, bo wspólnie przelana tu krew jest ważniejsza niż urodzenie.

[edytuj] II wojna światowa

W dniu 2 września 1939 został mianowany ministrem ds. propagandy, jednak praktycznie nie wykonywał tej funkcji gdyż 17 września 1939 wyjechał wraz z rządem poza granice Rzeczypospolitej. Po ewakuacji do Francji utworzył w październiku 1939 wraz z innymi instruktorami Naczelny Komitet Wykonawczy, uznany przez Międzynarodowe Biuro Skautów za reprezentację ZHP.

W 1940 roku z powodu swojej działalności sanacyjnej został przez nowy rząd RP pozbawiony funkcji przewodniczącego ZHP i zesłany do Rothesay na tzw. Wyspę Węży u brzegów Szkocji, gdzie przetrzymywano przeciwników rządu bez prawa opuszczania wyspy. Grażyński w latach 1943-1945 ponownie pełnił służbę w Wojsku Polskim i po zakończeniu wojny został awansowany na podpułkownika.

[edytuj] Życie i działalność emigracyjna

Po wojnie mieszkał w Anglii. W latach 1946-1960 był przewodniczącym ZHP poza granicami Kraju. Zmarł tragicznie w Londynie 10 grudnia 1965 r. w wyniku potrącenia przez samochód. Pochowany w Londynie na Putney Vale Cemetery wraz z żoną Heleną z Gepnerów Grażyńską – zasłużoną instruktorką harcerską, byłą wiceprzewodniczącą ZHP.

[edytuj] Kontrowersje i oceny

Grażyński pozostaje jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w dziejach Górnego Śląska. Przyczynił się do tego przede wszystkim jego ostry konflikt z Wojciechem Korfantym i fakt, że był przez wielu na Śląsku postrzegany jako przybysz spoza regionu. Obecnie Grażyński jest często przeciwstawiany Korfantemu w sposób negujący jego osiągnięcia, których dokonał będąc wojewodą śląskim.

Innymi powodami, dla których osoba Grażyńskiego budziła kontrowersje, było marginalizowanie Statutu Organicznego, brak w jego otoczeniu Ślązaków oraz propagandowe uwydatnianie związków Śląska z Polską.

Przeciwnicy Grażyńskiego wywodzili się z różnych kręgów. Były to m.in. związane z niektórymi infiltrowanymi przez faszystów kręgi mniejszości niemieckiej w II RP, którym przeszkadzały zdecydowane działania wojewody oraz krąg tzw. wileńskich żubrów (prawica konserwatywna) opowiadających się za tradycją ziemiańską, dla której niewygodne były dążenia Grażyńskiego do uprzemysławiania kraju i rozwoju oświaty. Ten obóz atakował Grażyńskiego poprzez teksty takich publicystów jak Władysław Studnicki i Stanisław Cat-Mackiewicz.

W 1938 r. ambasador Wielkiej Brytanii w Polsce, Howard Kennard, napisał: Grażyński należy do niewielu wybitnych osobistości w obecnej polityce polskiej.

[edytuj] Spuścizna

Od jego nazwiska przyjął nazwę ufundowany przez niego jacht pełnomorski dla polskich harcerek – "Grażyna". Obecnie nazwisko Grażyńskiego upamiętnia utworzony przez Główną Kwaterę ZHP Fundusz Małych Grantów im. Michała Grażyńskiego Związku Harcerstwa Polskiego.

[edytuj] Literatura

• Katelbach T., ZET, "Zeszyty Historyczne" 1968, zesz. 13
• Rakowski J., Zetowcy i Piłsudczycy, "Zeszyty Historyczne" 1980, zesz. 54
• Długajczyk E., Sanacja śląska 1926-1939. Zarys dziejów politycznych. Katowice 1983
• Chojnowski A., Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wrocław 1986
• Zieliński W., Michał Grażyński 1890-1965, Katowice 1986
• Rechowicz H., Wojewoda śląski dr Michał Grażyński, Warszawa-Kraków 1988
• Musialik W., Michał Tadeusz Grażyński, 1890-1965. Biografia polityczna, Opole 1989
• Marszałek L., O Michale Grażyńskim wspomnienia i refleksje, Katowice 1990
• Kamiński A., Michał Grażyński 1890-1965 (nie dokończona biografia), Kraków 1994
• Weingartner P., "Naprawa" 1926-1939. Z dziejów obozu pomajowego, Warszawa 1999
• Łączewski J., Michał Grażyński (1890-1965). Sylwetka polityka, Częstochowa 2000