Paweł Jasienica
Z Wikipedii
Leon Lech Beynar, ps. Paweł Jasienica (ur. 10 listopada 1909 w Symbirsku, zm. 19 sierpnia 1970 w Warszawie) - polski pisarz historyczny, eseista i publicysta Tygodnika Powszechnego.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Rodzina
Dziadek, Ludwik Beynar, był uczestnikiem powstania styczniowego, po upadku którego wyemigrował do Francji. W Tuluzie zawarł związek małżeński z pochodzącą z Hiszpanii Joanną Adelą Feugas. Ich synem był Mikołaj Beynar, z zawodu agronom i muzyk[1], ojciec Lecha Beynara - Pawła Jasienicy.
Ojciec matki pisarza, Heleny Maliszewskiej, Wiktor Maliszewski, urodzony w Nantes, był synem powstańca z powstania listopadowego.
Obie rodziny w latach 70. XIX wieku przeniosły się na teren Rosji.
[edytuj] Lata młodości i II wojny światowej
Absolwent historii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Pracował jako nauczyciel i spiker radiowy w wileńskiej rozgłośni Polskiego Radia.
Urodził się w 1909 r. w mieście Lenina, Symbirsku nad Wołgą i pozostał z rodziną w Rosji do roku 1920, choć już w 1914 wyruszyli do Polski. Początkowo zamieszkali w okolicach Białej Cerkwi i Humania, następnie w Kijowie, Warszawie i ostatecznie na Wileńszczyźnie. W Wilnie skończył gimnazjum, a następnie historię na Uniwersytecie Stefana Batorego. Należał do młodzieży aktywnej społecznie w Klubie Intelektualistów oraz w Akademickim Klubie Włóczęgów. Używał wtedy przydomka Bachus. W latach 1928-32 był nauczycielem historii w Grodnie. Zadebiutował w 1935 roku książką „Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa”. Przed wojną pracował w Słowie Wileńskim, gdy redaktorem był sławny pisarz Stanisław Cat-Mackiewicz, uważany za masona, co dało pretekst w okresie PRL do oskarżania Jasienicy o sympatię i przynależność do masonerii.
W czasie II wojny światowej oficer Armii Krajowej (m.in. w sztabie Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej). W lipcu 1944 uczestniczył w walkach o Wilno jako szeregowiec w stopniu oficerskim. Od 19 sierpnia do 21 sierpnia 1944 roku jego oddział, dowodzony przez pułkownika Macieja Kalenkiewicza ps. Kotwicz, stoczył bitwę z Armią Czerwoną. Odział został rozbity, a on sam pod koniec sierpnia dostał się do niewoli w okolicach Grodna, skąd został przewieziony do Białegostoku, gdzie był przesłuchiwany przez NKWD. Wcielony do jednostki LWP w Dojlidach, z której zdezerterował. Od jesieni 1944 po dezercji z LWP, służył w 5 Wileńskiej Brygadzie AK, gdzie był od lipca (dokładny dzień nie ustalony) 1945 adiutantem dowódcy brygady Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki". Ranny w nocy z 8 na 9 lipca 1945, opuścił brygadę i uniknął losu większości jej oficerów skazanych na karę śmierci. Schronienie znalazł we wsi Jasienica. Miejscowy proboszcz (Stanisław Falkowski) ukrywał go do czasu wygojenia się rany na swojej plebanii.
[edytuj] Lata powojenne
[edytuj] Działalność powojenna
Po wojnie przedostał się do Krakowa i w 1946 r. zadebiutował na łamach Tygodnika Powszechnego i został również jego współredaktorem. Przyjął wtedy pseudonim Paweł Jasienica, by nie narażać żony, która ówcześnie znajdowała się w Wilnie, pod okupacją radziecką, gdzie formalnie miała status wdowy.
2 lipca 1948 roku, podczas akcji likwidacji grupy wileńskiej został aresztowany przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa. Wolność odzyskał dzięki interwencji Bolesława Piaseckiego. Zwalniający go funkcjonariusz UB powiedział: Wyjdzie pan na wolność, zobaczymy, czy się to Ojczyźnie opłaci. Wstąpił do Stowarzyszenia "Pax", z ramienia którego w 1950 roku zarządzał stowarzyszeniem Caritas. Od grudnia 1959 jeden z wiceprezesów Związku Literatów Polskich. Był działaczem i ostatnim prezesem Klubu Krzywego Koła (1962). Publikował m.in na łamach tygodnika "Świat".
[edytuj] Prześladowania i cenzura
W 1964 był jednym z 34 polskich intelektualistów, którzy podpisali protest w związku z zaostrzeniem cenzury prasowej. W drugiej połowie lat 60. był prześladowany za sprzeciwianie się cenzurze i aktywną działalność w opozycji liberalno-demokratycznej. Od 1966 był wiceprzewodniczącym polskiego PEN Clubu. Brał udział w protestach przeciw zdjęciu z afisza Dziadów. Poparł otwarcie protest młodzieży akademickiej w 1968 roku, co doprowadziło do zakazu publikacji jego prac w latach 1968-1970 i usunięcia go ze Związku Literatów Polskich.
Władysław Gomułka w roku 1968 publicznie pomówił Jasienicę o współpracę z aparatem władzy, mówiąc że "Śledztwo przeciwko Jasienicy zostało umorzone z powodów, które są mu znane. Został on zwolniony z więzienia." Pomówienie to Jasienica odebrał bardzo ciężko i stanowiło ono dla niego problem aż do śmierci.
[edytuj] Poglądy historyczne
Jasienica był zwolennikiem (w przeciwieństwie do np. Lwa Tołstoja) poglądu, że na kształt historii mogą wpływać pojedyncze jednostki, skupiał się przy tym głównie na działaniach władzy centralnej.
Gwałtownie zwalczał tezy o charakterze narodowym i teorię o anarchizmie polskiej szlachty, uznając ją za "łatwiutką i zwalniającą od myślenia". Uważał Piastów za okrutników, cenił jednak ich za dążenia do scalenia państwa i stworzenie polskiej myśli politycznej. Jagiellonowie zaś byli dynastią stosunkowo łagodną i wprowadzili Polskę w krąg wyższej kultury umysłowej, zmarnowali jednak (zwłaszcza ostatni dwaj) koniunkturę polityczną. Rządy Wazów zostały przedstawione jako katastrofalne w skutkach "przestępstwo polityczne". Poglądy Jasienicy wywoływały gorące spory wśród historyków. Jego książki cieszą się jednak wielką popularnością (także w okresie PRL).
[edytuj] Związek z Zofią O'Bretenny
Owdowiał w latach sześćdziesiątych; wkrótce potem tajnej współpracowniczce Służby Bezpieczeństwa Zofii O'Bretenny (Nena Darowska-Beynar) ps. "Ewa" udało się zaskarbić jego zaufanie do tego stopnia, że po pewnym czasie wyszła za niego za mąż, nie przestając donosić. Gdy poznała pisarza, miała 40 lat i pracowała w dziekanacie jednej z warszawskich uczelni. Gdy SB potrzebowało informacji o Jasienicy, to właśnie ona z przygotowanymi pytaniami szła na spotkanie z pisarzem. Siadała w pierwszym rzędzie tak, żeby ją zapamiętał. Wreszcie zaprosił na kawę, a ich znajomość trwała i stawała się coraz głębsza, aż skończyła się małżeństwem. Po ślubie zmieniła swój pseudonim w SB na "Max". Donosy pisała w toalecie, a następnie funkcjonariusz prowadzący odbierał je, jako jej dobry znajomy, który przyszedł pożyczyć książki. Osiem miesięcy później Paweł Jasienica zmarł, zaś agentka zmarła w 1997 roku, pozostawiając Marka O'Breteny, syna z wcześniejszego małżeństwa.
Ostatnie wydania dzieł Jasienicy ukazały się w 1999 roku. Po ujawnieniu w 2002 roku w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej faktu współpracy, jedyna córka pisarza, Ewa Beynar-Czeczott, odmówiła zgody na kolejne wznowienia i złożyła do sądu wniosek o odebranie praw spadkowych (w tym autorskich praw majątkowych) synowi agentki, jako powód podając, że była ona niegodna dziedziczenia, gdyż działała na szkodę męża. Do czasu zakończenia sporu dzieła Jasienicy miały być niewydawane. 28 grudnia 2006 sąd przyznał wyłączność praw autorskich córce pisarza; pasierb Jasienicy miał otrzymać księgozbiór ojczyma.
[edytuj] Odznaczenia
- Krzyż Walecznych nadany przez Dowództwo Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej w 1944 r. i zatwierdzony przez Ministerstwo Obrony Narodowej w 1967.
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski nadany 22 lipca 1956 r.
- Krzyż Armii Krajowej nadany 24 lipca 1967 w Londynie przez Karola Ziemskiego ps. Wachnowski.
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski nadany pośmiertnie 3 maja 2007
[edytuj] Varia
Pseudonim Pawła Jasienicy miał, według niektórych źródeł, pochodzić od nazwy wsi, w której się w 1945 roku ukrywał, według innych (Kazimierz Koźniewski) - miał to być początek zdania "JA SIĘ NIC A nic nie boję".[2]
[edytuj] Bibliografia
- Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa 1935.
- Wisła Pożegna Zaścianek (wydanie pierwsze Instytut Wydawniczy PAX lipiec 1951, nakład 10000+350 egz.)
- Świt Słowiańskiego Jutra (wydanie pierwsze PIW październik 1952, nakład 10000+153 egz.)
- Biały front (wydanie pierwsze PIW sierpień 1953, nakład 7000+161 egz.)
- Opowieści o żywej materii (wydanie pierwsze PIW 1954, nakład 10000+176 egz.)
- Zakotwiczeni (wydanie pierwsze PWN 1955, nakład 5136 egz.)
- Archeologia na wyrywki. Reportaże (wyd. pierwsze, wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa listopad 1956, nakład 3260 egz.)
- Ślady potyczek (wydanie pierwsze Czytelnik styczeń 1957, nakład 3205 egz.)
- Kraj Nad JangTse (wydanie pierwsze Czytelnik 1957, nakład 2185 egz.)
- Dwie drogi (wyd. pierwsze PIW 1960, wyd. ostatnie Czytelnik 1992, ISBN 83-07-02299-1)
- Myśli o dawnej Polsce (wyd. pierwsze Czytelnik 1960, wyd. ostatnie Czytelnik 1990 ISBN 83-07-01957-5)
- Słowiański rodowód (wydanie pierwsze PIW grudzień 1961, nakład 20000+253 egz.
- Tylko o historii (wyd. pierwsze Iskry 1962, wyd. ostatnie Czytelnik 1992, ISBN 83-07-02208-8)
- Trzej kronikarze (wyd. pierwsze PIW 1964, wyd. ostatnie Czytelnik 1993, ISBN 83-07-02211-8)
- Ostatnia z rodu (wyd. pierwsze 1965, wyd. ostatnie Czytelnik 1988, ISBN 83-07-01956-7)
- Polska Piastów (wyd. pierwsze PIW 1960, wyd. ostatnie Prószyński i S-ka 2007, ISBN: 978-83-7469-479-7)
- Polska Jagiellonów ( wyd. pierwsze PIW 1963, wyd. ostatnie Prószyński i S-ka 2007, ISBN: 978-83-7469-522-0 )
- Cykl Rzeczpospolita Obojga Narodów (wyd. ostatnie (całość) Czytelnik 1999, ISBN 83-07-02708-X)
- Rzeczpospolita Obojga Narodów: Srebrny wiek t. 1 (wyd. pierwsze PIW 1967)
- Rzeczpospolita Obojga Narodów: Calamitatis Regnum t.2 (wyd. pierwsze PIW 1967)
- Rzeczpospolita Obojga Narodów: Dzieje agonii t. 3 (wyd. pierwsze PIW 1972)
- Rozważania o wojnie domowej (wyd. pierwsze w drugim obiegu ok. 1980, wyd. ostatnie Prószyński i S-ka 2008, ISBN: 978-83-7469-660-9)
- Pamiętnik (wyd. pierwsze w drugim obiegu ok. 1985, wyd. ostatnie Prószyński i S-ka 2007, ISBN 978-83-7469-612-8)
- Polska anarchia (wyd. pierwsze Wydawnictwo Literackie 1988, wyd. ostatnie Czytelnik 1993, ISBN 83-07-02356-4)
- Ewa Beynar-Czeczott, Mój ojciec Paweł Jasienica (wyd. pierwsze Prószyński i S-ka 2006, ISBN 83-7469-437-8)
Po wyroku sądowym dotyczącym praw autorskich, korzystnym dla córki pisarza Ewy Beynar-Czeczott, wydawnictwo Prószyński i S-ka wznowiło trylogię Pawła Jasienicy (Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Rzeczpospolita Obojga Narodów).
Przypisy
- ↑ muzyk według wspomnień prof. W. Bartoszewskiego. Faktycznie M. Beynar studiował rolnictwo na Sorbonie i muzykę - Konserwatorium w Wersalu, był m.in Kapelmistrzem w Armii gen. Andersa
- ↑ Kazimierz Koźniewski "Słownik swoich i obcych czyli alfabet Koźniewskiego" "Iskry", Warszawa 1995, ISBN 83-207-1468-0
