Praptak

Z Wikipedii

Praptak

Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	praptaki
Rząd	Archaeopterygiformes
Rodzina	Archaeopterygidae
Rodzaj	Archaeopteryx
Nazwa systematyczna
Archaeopteryx lithographica
(Gmelin, 1789)
Systematyka w Wikispecies
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Archeopteryks, praptak (Archaeopteryx) – górnojurajski rodzaj bardzo prymitywnych ptaków z rzędu Archaeopterygiformes. Archeopteryks był małym praptakiem, wielkości kruka. Zwierzę miało czteropalczastą stopę, z których pierwszy palec był przeciwstawny pozostałym. Przednia kończyna była trójpalczasta, ogon kostny zbudowany z wielu kręgów, długi i prosty. Archeopteryks posiadał zęby, a na palcach kończyn górnych oraz dolnych pazury.

Żyły przed 150 milionami lat i obecnie znane są z nielicznych i fragmentarycznych skamieniałości, zwłaszcza z okolic miejscowości Solnhofen w Bawarii. Miały ok. 45 cm długości. Ich odkrycie było wielką sensacją, bowiem w swej budowie łączą zarówno cechy gadów (np. uzębienie), jak i ptaków (np. pióra), a przez to są ewidentnym dowodem ewolucji jako tak zwana forma przejściowa. Nie był jedynym dinozaurem z piórami, ale tylko u niego były one ułożone jak u ptaka współczesnego. Przypuszcza się, że praptaki w pełni nie miały zdolności aktywnego lotu - poruszały się lotem ślizgowym od drzewa do drzewa. Dokładne przebadanie szkieletów wykazało, że pomagały im w tym lotki obecne na tylnych nogach, podobnie jak u Microraptor gui. Uważa się, że praptak żywił się owadami chwytanymi na drzewie lub w locie.

**Zestawienie najważniejszych cech gadzich i ptasich praptaka:**
Cechy gadzie	Cechy ptasie
dobrze ukształtowane, mocne, spiczaste zęby w obu szczękach	ciało pokryte piórami (obecne też u niektórych dinozaurów)
amficeliczne (tzn. dwuwklęsłe) kręgi	lotki zróżnicowane na pierwszo i drugorzędowe
bardzo długi ogon złożony z 20 ruchomych kręgów	obojczyki połączone w widełki
niezrośnięte kości śródręcza i trzech palców, zakończone pazurami (współcześnie pisklęta hoacyna mają dwa wolne, chwytne pazury)	kości łonowe wysmukłe i skierowane w tył
żebra bez wyrostków haczykowatych	obecność długiej kości skokowej
żebra brzuszne	kości pneumatyczne
nie zrośnięte piszczel i strzałkę
mózg o wydłużonych, prostych w budowie półkulach i niewielkim móżdżkiem

Okres istnienia

Praptak

◄ mln lat temu

◄ 4,6 mld

542

488

444

416

359

299

251

200

145

[edytuj] Wykaz znanych skamieniałości praptaka

Znanych jest obecnie 11 skamieniałości:

1. pióro (odkryte w 1860 r.)
2. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Londynu, 1861)
3. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Berlina, 1876 lub 1877)
4. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Maxberga, 1956 lub 1958)
5. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Haarlemu, 1855, opisany początkowo jako pterozaur, zidentyfikowany w 1970)
6. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Eichstätt, 1951 lub 1955)
7. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Solnhofen, 1960, opisany początkowy jako kompsognat)
8. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Monachium, 1991)
9. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Bürgermeister-Müller, 1997)
10. okaz szkieletowy (egzemplarz w prywatnej kolekcji, niedostępny, 2004)
11. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Thermopolis, opisany w 2005).

Z powodu długiej i intensywnej historii badań, dla tych skamieniałości utworzono wiele nazw (synonimów) i wyodrębniono szereg odrębnych gatunków a nawet rodzajów. Używano miedzy innymi następujących nazw:

Pterodactylus crassipes Meyer, 1857 [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opinią ICZN 1070]
Rhamphorhynchus crassipes (Meyer, 1857, jako Pterodactylus (Rhamphorhynchus) crassipes) [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opinią ICZN 1070]
Archaeopteryx lithographica' Meyer, 1861 [nomen conservandum]
Scaphognathus crassipes (Meyer, 1857) Wagner, 1861 [zarzucona w 1977 na rzecz f A. lithographica za opinią ICZN 1070]
Archaeopterix lithographica Anon., 1861 [lapsus]
Griphosaurus problematicus Wagner, 1861 [nomen oblitum 1961 za opinią ICZN 607]
Griphornis longicaudatus Woodward, 1862 [nomen oblitum 1961 za opinią ICZN 607]
Griphosaurus longicaudatum (Woodward, 1862) [lapsus]
Griphosaurus longicaudatus (Owen, 1862) [nomen oblitum 1961 za opinią ICZN 607]
Archaeopteryx macrura Owen, 1862 [nomen oblitum 1961 za opinią ICZN 607]
Archaeopterix macrura Owen, 1862 [lapsus]
Archaeopterix macrurus Egerton, 1862 [lapsus]
Archeopteryx macrurus Owen, 1863 [nieuzasadniona; data podawana zwykle jako 1864, ale Phil.T.Roy.Soc. 153 opublikowano już w 1863]
Archaeopteryx macroura Vogt, 1879 [lapsus]
Archaeopteryx siemensii Dames, 1897
Archaeopteryx siemensi Dames, 1897 [lapsus]
Archaeornis siemensii (Dames, 1897) Petronievics, 1917 [rodzaj Archaeornis został utworzony przez Damesa w 1885, być może wcześniej]
Archaeopteryx oweni Petronievics, 1917 [nomen oblitum 1961 za opinią ICZN 607]
Gryphornis longicaudatus Lambrecht, 1933 [lapsus]
Gryphosaurus problematicus Lambrecht, 1933 [lapsus]
Archaeopteryx macrourus Owen, 1862 fide Lambrecht, 1933 [lapsus]
Archaeornis siemensi (Dames, 1897) fide Lambrecht, 1933? [lapsus]
Archeopteryx macrura Ostrom, 1970 [lapsus]
Archaeopteryx crassipes (Meyer, 1857) Ostrom, 1972 [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opinią ICZN 1070]
Archaeopterix lithographica di Gregorio, 1984 [lapsus]
Archaeopteryx recurva Howgate, 1984
Jurapteryx recurva (Howgate, 1984) Howgate, 1985
Archaeopteryx bavarica Wellnhofer, 1993
Wellnhoferia grandis Elżanowski, 2001

Szkielet archeopteryksa tak bardzo przypomina szkielet teropoda, że jeden z nich znaleziony bez śladów piór był uważany za należący do kompsognata.

Sprawa taksonomii rodzaju wciąż jest kwestią sporną. Mayr et al. 2007 za ważne i faktycznie odrębne uznał przynajmniej dwa gatunki: A. lithographica (okazy: 2,4,5,6) opisywane jako (A. crassipes, A. macrura, A. oweni, A. recurva) oraz A. siemensii (okazy: 3,8,11). Zob. Mayr, G., Pohl, B., Hartman, S. and Peters, D.S. 2007. The tenth skeletal specimen of Archaeopteryx. Zoological Journal of the Linnean Society 149 (1): 97-116. Do tej listy jako przedstawiciela osobnego rodzaju można dołączyć Wellnhoferia grandis (1987) przez innych uznawanego jedynie za odrębny gatunek Archaeopteryx bavarica. Nic nie wskazuje aby spór szybko się zakończył.