Rejestr kozacki

Z Wikipedii

Rejestr kozacki - spis Kozaków, których Rzeczpospolita wykorzystywała jako żołnierzy zaciężnych w służbie wojskowej do obrony południowo-wschodnich kresów ( ziem ruskich na krańcach Wielkiego Księstwa Litewskiego, które stały się następnie częścią Korony w przededniu^[1]Unii Lubelskiej ) przed najazdami Tatarów krymskich.

Rejestr został wprowadzony przez Zygmunta II Augusta po unii lubelskiej. Kozacy wpisani do rejestru mieli zagwarantowaną wolność osobistą i otrzymywali żołd ze skarbu państwa, innym natomiast groziło wprzęgnięcie w system feudalno - pańszczyźnianych zależności.

Kozacy nie objęci rejestrem domagali się przez wiele lat jego poszerzenia, występowali przeciwko magnaterii kresowej (pochodzenia polskiego lub ruskiego).

Rejestr objął pierwotnie 500 Kozaków. Z czasem liczba Kozaków rejestrowych się zwiększała, lecz i tak nie wszyscy chętni mogli być do niej wpisani.

Gdy Władysław IV w latach 40. XVII wieku, mając w planach wojnę z Turcją, ogłosił zwiększenie liczby Kozaków rejestrowych z 6000 do 12000, stawiło się aż 24000 Kozaków. Nie w smak było to magnatom, którzy oskarżyli króla o tworzenie stałej armii, po to by zaprowadzić w Rzplitej monarchię absolutną.

W rezultacie większość Kozaków pozostała poza rejestrem, co zemściło się na Rzeczypospolitej podczas powstania Chmielnickiego. Na przykład przed bitwą pod Żółtymi Wodami w kwietniu 1648 r. Kozacy rejestrowi z wojsk pod komendą Stefana Potockiego, (syna hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego), podporządkowani bezpośrednio pułkownikowi Stanisławowi Krzeczowskiemu przeszli na stronę powstańców - Kozaków Zaporoskich i przesądzili o klęsce wojsk Rzeczypospolitej.