Wojsko I Rzeczypospolitej
Z Wikipedii
| Wojna polsko-szwedzka 1600-1611 |
|---|
|
Kieś - Kokenhuza - Wolmar - Fellin - Rewel - Biały Kamień (oblężenie) - Rakvere - Biały Kamień - Kircholm - Gawia/ Dyjament (1608) - Parnawa - Salis - Gawia/ Dyjament (1609) |
| Wojna polsko-szwedzka 1626-1629 |
|---|
|
Gniew — Zelbork — Kieś — Czarne — Tczew — Oliwa — Gdańsk — ujście Wisły — Ostróda — Górzno — Trzciana |
| Powstanie Chmielnickiego |
|---|
|
Żółte Wody (1648) - Korsuń (1648) - Konstantynów (1648) - Piławce (1648) - Murażnowice (1649) - Łojów (1649) - Zahal (1649) - Zbaraż (1649) - Zborów (1649) - Krasne (1651) - Kopyczyńce (1651) - Beresteczko (1651) - Łojów (1651) - Biała Cerkiew (1651) - Batoh (1652) - Żwaniec (1653) |
Wojsko I Rzeczypospolitej było dowodzone przez dwóch hetmanów wielkich, koronnego i litewskiego, oraz dwóch hetmanów polnych.
W rzeczywistości istniały 2 odrębne byty tj.: armia koronna i armia litewska, które w chwili zagrożenia występowały wspólnie.
Spis treści |
[edytuj] Rodzaje zaciągu
- Wojsko kwarciane – regularne oddziały opłacane z tzw. kwarty, czyli podatku naliczanego dzierżawcom królewszczyzn. Powstały w latach 60. XVI wieku, w 1652 zostały połączone z wojskiem komputowych. Oddziały kwarciane liczyły od 4 do 6 tys. żołnierzy. Składały się z jazdy, piechoty i artylerii.
- Wojsko komputowe – oddziały suplementowe powoływane doraźnie w okresie wojny. W 1652 połączono je z wojskiem kwarcianym.
- Pospolite ruszenie – podstawa armii Rzeczypospolitej. Oddziały powoływane podczas wojny spośród ogółu przedstawicieli szlachty.
- Piechota łanowa i piechota wybraniecka – nieefektywne oddziały chłopskie, złożone głównie z ludności dóbr królewskich. Istniały w XVI i XVII wieku.
- Piechota dymowa – oddziały utworzone 1673 na miejscu piechoty łanowej. W ich skład wchodzili przedstawiciele ludności miejskiej.
- Kozacy rejestrowi – oddziały złożone z kozaków zaporoskich wpisanych do tzw. rejestru. Ich istnienie, a szczególnie zmniejszanie ich liczebności doprowadziło do licznych buntów, w tym powstania Chmielnickiego. Oddziały rejestrowe funkcjonowały od 1572 do 1699.
- Straż królewska – niewielki oddział, którego głównym celem było zapewnianie bezpieczeństwa władcy i jego rodziny.
- Wojsko najemne – oddziały zaciężne złożone głównie z obcokrajowców. W Rzeczypospolitej wykorzystywano je stosunkowo rzadko i na niewielką skalę.
- Prywatne armie – oddziały utrzymywane przede wszystkim przez magnatów, często liczące od kilkuset do kilku tysięcy żołnierzy. Ich liczebność i rola wzrosła zwłaszcza w okresie kryzysu państwa w czasach saskich.
[edytuj] Formacje wojskowe
| Wojna polsko-rosyjska 1654-1667 |
|---|
|
Szkłów (1654) - Szepielewicze (1654) - Ochmatów (1655) - Wilno (1655) - Gródek Jagielloński (1655) Lwów (1655) - Jezierna (1655) - Werki (1658) - Miadzioł (1659) - Konotop (1659) - Lachowicze (1660) - Borysów (1660) - Połonka (1660) - Mohylew (1660) - Lubar (1660) - Słobodyszcze (1660) - Basia (1660) - Cudnów (1660) - Kuszliki (1661) - Witebsk (1664) - Szkłów (1664) - Stawiszcze (1664) |
| II wojna północna |
|---|
|
Ujście - Sobota - Piątek - Żarnów - Nowy Dwór - Kraków (1655) - Wojnicz - Kościan (1655) - Krosno - Jasna Góra - Gołąb - Jarosław - Nisko - Kozienice - Warka - Kłecko - Kcynia - Warszawa (oblężenie) - Tykocin - Warszawa (bitwa) - Łowicz - Lubrz - Prostki - Filipów - Chojnice - Magierów - Czarny Ostrów - Skałat - Ängelholm - Kraków (1657) - Genevadsbro - Mön - Hjärtum - Kattarp - Frederiksodde - Tybrindvig - Toruń - Sund - Koldynga (oblężenie) - Koldynga (bitwa) - Szkudy - Głowa - Nyborg |
| Potop szwedzki |
|---|
|
Ujście - Sobota - Piątek - Żarnów - Nowy Dwór - Gródek Jagielloński - Kraków (1) - Wojnicz - Kościan (1655) - Jasna Góra - Gołąb - Jarosław - Nisko - Kozienice - Warka - Kłecko - Kcynia - Warszawa (1) - Tykocin - Warszawa (2) - Łowicz - Lubrze - Prostki - Filipów - Chojnice - Skałat - Magierów - Czarny Ostrów - Kraków (2) - Toruń - Szkudy |
| II wojna polsko-turecka 1672-1676 |
|---|
|
Ładyżyn (1672) - Humań (1672) - Kamieniec Podolski (1672) - Korzec (1672) - Lwów - wyprawa na czambuły (1672) - Krasnobród (1672) - Narol (1672) - Niemirów (1672) - Komarno (1672) - Petranka (1672) - Kałusz (1672) - Chocim (1673) - Lesienice (1675) - Trembowla (1675) - Wojniłów (1675) - Żurawno (1676) |
| III wojna polsko-turecka 1683-1699 |
|---|
|
Wiedeń - Parkany - Jazłowiec - Jassy - Kamieniec Podolski - Suczawa - Uścieczko - Lwów - Podhajce |
| Konfederacja barska |
|---|
|
Bar - Kraków - Okopy Świętej Trójcy - Rogi - Miejsce Piastowe - Iwla - Orzechowo - Białystok - Rzeszów - Dobra - Kcynia - Jedlicz - Siepietnica - Kościan - Jasna Góra - Rachów - Szreńsk - Groby - Lanckorona - Charchwo - Charchówek - Widawa - Stołowicze - Doroszewicze - Wawel |
| Wojna polsko-rosyjska 1792 |
|---|
|
Opsa – Stołpce – Mir – Boruszkowice – Zelwa – Zieleńce – Wojszki – Dubienka – Krzemień – Brześć – Markuszów |
| Insurekcja kościuszkowska |
|---|
 Racławice • insurekcja warszawska • insurekcja wileńska • Niemenczyn • Polany • Lipniszki • Szczekociny • Chełm• Soły• powstanie kurlandzkie• Gołków • Raszyn • Kolno • Błonie • Oblężenie Warszawy (1794)• Sałaty • Słonim • Lubań • Krupczyce • Terespol • insurekcja wielkopolska • Łabiszyn • Bydgoszcz • Maciejowice • Kobyłka • Praga |
W skład wojsk Rzeczypospolitej wchodziły m.in. następujące formacje:
- Husaria – ciężka kawaleria uzbrojona w kopie. Charakteryzowała się bardzo dużą siła uderzenia i skutecznością w walce.
- Pancerni – średniozbrojna jazda mająca na celu przede wszystkim wspieranie husarii.
- Jazda kozacka – ogólna nazwa określająca lekką kawalerię, niezależnie od tego czy składały się na nią oddziały kozackie.
- Tabor – złączone ze sobą wozy wykorzystywane do działań obronnych przede wszystkim przez oddziały kozaków.
Flota Rzeczypospolitej była niewielka i odgrywała stosunkowo niewielka rolę. Najsłynniejsza stoczona przez nią potyczka to bitwa pod Oliwą z 1627.
[edytuj] Struktura organizacyjna wojska na przestrzeni dziejów
[edytuj] Bibliografia
- Urszula Augustyniak, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła, ISBN 83-89100-54-1.
- Bronisław Gembarzewski, "Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831", Warszawa 1925.
- Konstanty Górski, Wojna Rzeczypospolitej ze Szwecją od 1626 do 1629, „Biblioteka Warszawska”, 1888.
- Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985, ISBN 83-06-01093-0.
- Leszek Podhorodecki, Chanat Krymski, ISBN 83-05-11618-2.
[edytuj] Zobacz też
Regimenty piesze koronne: 1 * 2 * 3 * 4 * 5 * 6 * 7 * 8 * 9 * 10 * 11 * 12 * 13 * 14 * 15 * 16 * 17 * 18 * 19 * 20 * 21 * Pod im. Konfederacji Wolnych (1792-1794) * Regimenty 'grenadierów' insurekcji 1794: 1 Grenadierów Krakowskich * 2 Grenadierów Krakowskich * Grenadierów Lubelskich * Grenadierów Sandomierskich Gwardia Piesza: Regiment Gwardii Pieszej Koronnej
Pułk ułanów królewskich: 1 Pułk Ułanów Nadwornych * Pod im. Humańskiej Pułki koronne Przedniej Straży: 1 Pułk PS im. Królowej * 2 Pułk PS Buławy W. Koronnej * 3 Pułk PS Buławy P. Koronnej * 4 Pułk PS * 5 Pułk PS * Pułk PS Wolnej Konfederacji Pułki Kozaków: 1 Pułk Wiernych Kozaków * 2 Pułk Wiernych Kozaków Regimenty dragonów koronnych: Regiment Gwardii Konnej Koronnej * Regiment Konny im. Królowej * Regiment Konny im. Królewicza * Regiment Konny Buławy W. Koronnej * Regiment Konny Buławy P. Koronnej Pułki konne powstania 1794: Pułk Lekkokonny Starozakonny * Pułk Wolontariuszy Konnych W. Kwaśniewskiego
Regimenty piesze litewskie: 1 * 2 * 3 * 4 * 5 * 6 * 7 * 8 * 9 Gwardia Piesza: Regiment Gwardii Pieszej Wlk. Ks. Lit.
Pułk ułanów królewskich: 2 Pułk Ułanów Nadwornych Pułki litewskie Przedniej Straży: 1 Pułk Przedniej Straży JKM * 2 Pułk Przedniej Straży Buławy W. Litewskiej * 3 Pułk Przedniej Straży Buławy P. Litewskiej * 4 Pułk PS * 5 Pułk PS * 6 Pułk PS (Pułk Tatarski J. Azulewicza) * 7 Pułk Tatarski Wlk. Ks. Lit. (Pułk Tatarski A. Ułana) * 8 Pułk Jazdy Wlk. Ks. Lit. Regimenty dragonów litewskich: Regiment Gwardii Konnej Wlk. Ks. Lit. (Regiment Karabinierów Gwardii Wlk. Ks. Lit.) * Regiment Dragonów Królewicza Wlk. Ks. Lit. * Regiment Konny Buławy W. Litewskiej * Regiment Konny Buławy P. Litewskiej Pułki konne powstania 1794: 1 Pułk Konny Ochotników Żmudzkich * 2 Pułk Konny Ochotników Żmudzkich * Pułk Konny Grodzieński * Pułk Konny Ks. K. Sapiehy * Pułk Konny Powiatu Lidzkiego
autorament * chorągwie kopijnicze, strzelcze, tatarskie, wołoskie * hajducy * husaria * Kawaleria Narodowa * konfederacja barska 1768-72, targowicka 1792-93 * konfederacja żołnierska * korpus posiłkowy H.A. Lubomirskiego * Kozacy rejestrowi * Kozacy zaporoscy * Lisowczycy * oberszter * piechota dymowa, łanowa, wybraniecka * pospolite ruszenie * rejestr kozacki * Semeni * OdB w 1626 * OdB w 1633 * OdB w 1683 * OdB w 1792 * wojsko komputowe, kwarciane, ordynackie, zaciężne * Wojsko Kurlandii i Semigalii
Armia koronna * hetman wielki koronny * hetman polny koronny * Komisja Wojskowa Koronna * Korpus Inżynierów Koronnych Dywizje w XVII w.: J.S. Lubomirskiego * S.R. Potockiego Dywizje w XVIII w.: 1 * 2 * 3 * 4 * Kijowsko-Bracławska * Małopolska * Nadnarwiańska * Wielkopolska * Wołyńsko-Podolska Brygady Kawalerii Nar.: 1 * 2 * 3 * 4 * 5 * 6 * 7 * 8
Armia litewska * hetman wielki litewski * hetman polny litewski * Komisja Wojskowa Wlk. Ks. Lit. * Korpus Inżynierów Wlk. Ks. Lit. * Petyhorcy Dywizje w XVIII w.: 1 * 2 Brygady Kawalerii Nar.: 1 (Husarska, Kowieńska) * 2 (Petyhorska, Pińska) * 3
Insurekcja kościuszkowska: Najwyższy Naczelnik * insurekcja warszawska, wileńska, wielkopolska Dywizje: Najwyższego Naczelnika * J. Zajączka * S. Mokronowskiego * K. Sierakowskiego * Nadnarwiańska * A. Ponińskiego * J. H. Dąbrowskiego * Główna Litewska * F. Sapiehy * R. Giedroycia
