Stanisław Kostka Potocki

Z Wikipedii

Stanisław Kostka Potocki
Anton Graff, Portret Stanisława Kostki Potockiego (1785) Muzeum Pałac w Wilanowie
Pilawa
Data urodzenia	listopad 1755
Miejsce urodzenia	Lublin
Data śmierci	14 września 1821
Miejsce śmierci	Wilanów

Rodzina	Potoccy
Rodzice	Eustachy Potocki Anna Kątska
Małżeństwo	Aleksandra Lubomirska
Dzieci	Aleksander Stanisław Potocki
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Stanisław Kostka Potocki herbu Pilawa (ur. w listopadzie 1755 r. w Lublinie - zm. 14 września 1821 w Wilanowie) – polski polityk, generał, poseł, członek Stronnictwa Patriotycznego na Sejmie Czteroletnim, działacz oświatowy, wolnomularz, prezes Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego, prezes Senatu Królestwa Polskiego w latach 1818-1821, głośny mówca i krytyk.

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Pilawa. Był synem Eustachego i Marianny Kątskiej, bratem Ignacego Potockiego.

Ukończył Collegium Nobilium. Podstoli wielki koronny w latach 1781-1784. W 1781 odznaczony Orderem Orła Białego. Od 1782 był posłem na sejmy z województwa lubelskiego, odznaczającym się jako krasomówca. Należał do Rady Nieustającej, był jednym z pierwszych i najgorliwszych wolnomularzy polskich. W roku 1784 wygłosił w loży pierwsze swoje pozasejmowe przemówienie, będące zarazem pierwszym jego występem literackim. 3 czerwca 1784 otrzymał w Galicji austriacki tytuł hrabiowski. W 1791 był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W 1792 brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej - był generałem artylerii koronnej i komendantem korpusu kadetów. Na polu jednak wojskowym mniej szczęśliwy (klęska pod Mirem). Wobec nieudolnego dowodzenia (na artylerii w ogóle się nie znał), faktyczne dowództwo z jego rąk przejął major Jan Kanty Gembarzewski. W 1794 więziony przez władze austriackie; od r. 1796 osiadł w Wilanowie, który kupił w 1799 r. od swej teściowej Izabeli Lubomirskiej; od r. 1800 jeden z najczynniejszych członków warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w którym przewodniczył Wydziałowi Nauk; stał się wtedy powagą rozstrzygającą w sprawach literackich, ale sam pisał stylem zawiłym i nie bez błędów.

Stanisław Kostka Potocki był jedną z kluczowych osobowości w rządzie Księstwa Warszawskiego - członkiem Komisji Rządzącej, prezesem Rady Stanu, Rady Ministrów, dyrektorem Izby Edukacyjnej.

Od 1812 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polskiego. W Królestwie Polskim był w latach 1815-1820 ministrem wyznań i oświecenia. Na tym stanowisku dążył do rozwoju szkolnictwa elementarnego. Przyczynił się także do utworzenia Uniwersytetu Warszawskiego.

Jego żoną była Aleksandra, córka Izabeli Lubomirskiej z Czartoryskich. Jego jedynym synem był Aleksander Stanisław Potocki.

Miłośnik, znawca i mecenas sztuk pięknych, kolekcjoner. Propagator klasycyzmu. Architekt amator – wraz z Christianem Piotrem Aignerem zaprojektował fasadę kościoła św. Anny w Warszawie, wnętrza pałacu Potockich w Natolinie i pałac w Olesinie; ponadto park angielski w Wilanowie. Pionier historii sztuki i archeologii w Polsce. Autor dzieła w trzech tomach O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski (1815) wzorowanego na dziele J.J.Winckelmanna. Prowadził wykopaliska archeologiczne we Włoszech, m.in w Noli i zlecił rekonstrukcję rysunkową Villi Laurentiny według opisu Pliniusza Młodszego. Swoją kolekcję dzieł sztuki zgromadzoną w pałacu w Wilanowie udostępnił w 1805 r. publiczności, tworząc jedno z pierwszych muzeów w Polsce.

Pisał felietony zatytułowane Świstek krytyczny do miesięcznika Towarzystwa Przyjaciół Nauk Pamiętnik Warszawski. Oprócz oddzielnie lub w czasopismach drukowanych mów politycznych, szkolnych, wolnomularskich i innych, pochwał i rozpraw w Towarzystwa Przyjaciół Nauk, artykułów krytycznych, wydał: „O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski” (1815, 3 t.), „O wymowie i stylu” 1815, 4 t., główne jego dzieło, mało samodzielne i jednostronne, ale zawierające wiele trafnych zdań i poglądów), „Pochwały, mowy i rozprawy” (1816, 2 t.), „Podróż do Ciemnogrodu” (1820, 4 cz.) przeciw obskurantyzmowi (za dzieło to na żądanie duchowieństwa usunięty ze stanowiska ministra wyznań rel. i ośw. publ.).

Kawaler Orderu Orła Białego, Legii Honorowej, Orderu św. Stanisława, Orderu św. Ludwika