Textus receptus
Z Wikipedii
Textus receptus to tekst grecki Nowego Testamentu obecny w drukowanych wydaniach XVI-XVII wieku. Ustalony został w oparciu o późne rękopisy reprezentujące tekst bizantyjski, ale ze względu na drobne naleciałości tekstu cezarejskiego, Wulgaty oraz tekstu zachodniego, nie jest to klasyczny tekst bizantyjski. Błędnie bywa nazywany "tekstem większości". Textus receptus był podstawą przekładów Biblii z języków oryginalnych do wieku XIX.
Spis treści |
[edytuj] Wydania poprzedzające textus receptus
[edytuj] Drukowany tekst Biblii
Pierwszą wydaną drukiem książką była Wulgata, tzw. Biblia Gutenberga (1452-1456). W ciągu następnych pięćdziesięciu lat ukazało co najmniej sto drukowanych wydań łacińskiej Biblii. Wydano też hebrajski Stary Testament, a do roku 1500 wydano całą Biblię w kilku językach europejskich: czeskim, francuskim,niemieckim, holenderskim i włoskim.
[edytuj] Biblia Complutensis
W 1502 roku, z inicjatywy kardynała Francisco Jiméneza de Cisneros (1437-1517), biskupa Toledo, przystąpiono w Alcalá (łac. Complutum) w Hiszpanii, do przygotowania wydania Biblii wielojęzycznej (tekst hebrajski, aramejski, grecki i łaciński). Grecki tekst Nowego Testamentu ukończony został w 1514 roku, ale ponieważ przewidziany był jako piąty tom większego dzieła, musiał zaczekać aż ukończone zostaną cztery pierwsze tomy. Całość ukończona została w 1517 roku, ale dopiero w 1520 roku Biblia Complutensis uzyskała aprobatę papieża Leona X, do obiegu zaś weszła dopiero w 1522 roku[1]. Nie odegrała jednak większej roli, pozostała w cieniu tekstu przygotowanego przez Erazma, ale została wykorzystana przez Stefanusa.
[edytuj] Tekst Erazma z Rotterdamu
Na wieść o pracach nad wydaniem greckiego Nowego Testamentu, Jan Frobeniusz (1460-1527), drukarz z Bazylei, uprosił Erazma z Rotterdamu (1469-1535), by ten przygotował do druku grecki tekst Nowego Testamentu. Propozycja złożona została w kwietniu 1515 roku, Erazm ją przyjął i już w lutym 1516 roku ukazało się pierwsze jego wydanie greckiego Nowego Testamentu. Erazm posłużył się sześcioma rękopisami z XII i XIII wieku, pięć z nich reprezentowało tekst bizantyjski (za wyjątkiem minuskułu 1eap, reprezentującego tekst cezarejski i pochodzący z XI wieku)[2]. Rękopisy te pożyczył od kaznodziejów zakonnych w Bazylei (zakonu dominikanów). W Bazylei znajdował się w tym czasie Kodeks Bazylejski E (07), pochodzący z VIII wieku, Erazm jednak nie dotarł doń. Tekst Apokalipsy Erazm opracował wyłącznie na podstawie jednego tylko, pożyczonego od Reuchlina rękopisu (1r – zawiera tylko komentarz do Apokalipsy), kończącego się na 22, 15 i mającego kilkanaście krótkich luk w środku księgi. Również i w innych księgach Nowego Testamentu, np. w Dziejach, znajdowały się krótkie luki. Ostatnie sześć wierszy oraz pozostałe brakujące luki przełożył z Wulgaty[3] i tym samym stworzył nowe warianty tekstowe nie występujące w żadnych greckich rękopisach[4]. Tekst Ewangelii przygotowany został w oparciu i dwa rękopisy (przede wszystkim minuskuł 2). Korzystał z cytatów ojców Kościoła. Erazm nie zadał więc sobie trudu, by dotrzeć do najlepszych rękopisów, nie zadał sobie nawet trudu, by zgromadzone przezeń rękopisy przekazywały pełny tekst Nowego Testamentu.
Tekst Erazmiański, pomimo iż został przygotowany pośpiesznie i niedbale, spotkał się z nader życzliwym przyjęciem, szybko uzyskał aprobatę papieża Leona X (1475-1521). Do sukcesu erazmiańskiego tekstu greckiego przyczynił się prawdopodobnie przekład łaciński, dobrze przygotowany, lepszy od Wulgaty zarówno pod względem literackim, jak i wierności grece. Sądzono więc, że tekst grecki jest nie mniej dobry. Humanistom i osobom świeckim podobało się odejście od Wulgaty, podczas przedstawiciele kościoła początkowo nie przywiązywali do tego większej wagi. Wkrótce został wydany po raz drugi w 1519 roku. Tym wydaniem posłużył się Luter do swego przekładu.
Zarzuty padały niemal wyłącznie w odniesieniu do not filologicznych, były nieprawowierne z punktu widzenia dogmatu katolickiego, kościół jednak zaprzątnięty był w tym czasie innymi problemami. Noty filologiczne skrytykowane zostały jedynie przez teologów z Cambridge i przed nimi Erazm się tłumaczył. Jedyny, postawiony w odniesieniu do tekstu greckiego zarzut, dotyczył braku Comma Johanneum w 1 J 5, 7. Erazm odpowiedział, że nie znalazł tego w żadnym greckim rękopisie, ale gdyby rękopis taki został odnaleziony, to natychmiast go wykorzysta. Wkrótce po tym oświadczeniu znalazł się taki rękopis. Erazm dotrzymał obietnicy i wykorzystał go w wydaniu z roku 1522. Wkrótce po tym wydaniu, ukazała się Biblia Complutensis. Była staranniej przygotowana, ale nie spotkała się z równie dobrym uznaniem jak tekst Erazma. Erazm wykorzystał ją do poprawienia swego tekstu, przede wszystkim tekstu Apokalipsy. Kolejne udoskonalone wydania erazmiańskiego tekstu ukazały się w 1527 i 1535 roku. Nie odegrały one już jednak żadnej roli w historii tekstu Nowego Testamentu, ponieważ wszystkie następne wydania greckiego tekstu Nowego Testamentu oraz jego przekłady bazowały na trzecim wydaniu z roku 1522[5]. W latach 1521-1534 Erazm wdał się w korespondencję z prefektami Biblioteki Watykańskiej, najpierw Bombastiusem, następnie Sepulvedę, dotyczyła ona niezgodności jego tekstu z Wulgatą. Dyskusja ta nie miała już żadnego wpływu na dalszą historię drukowanego tekstu NT.
[edytuj] Trzecie wydanie Stefanusa
Na podstawie tekstu Erazma porównanego z tekstem wydanym w Alcalá oraz 15 rękopisami, Robert Stefanus (Estienne, 1503-1559), opublikował cztery wydania greckiego Nowego Testamentu (1546, 1549, 1550, 1551). Wprowadził drobne ulepszenia tekstu Erazma. Wykorzystał m.in. Kodeks Bezy, którego wykaz niektórych wariantów tekstowych otrzymał od "przyjaciół z Włoch"[6]. Wydanie trzecie, zwane editio regia, opatrzone zostało w aparat krytyczny, w którym uwzględnionych zostało piętnaście rękopisów. Był to pierwszy krok w stronę naukowej krytyki tekstu. W czwartym wydaniu dokonany został podział ksiąg biblijnych na rozdziały i wiersze. System ten jest stosowany po dziś dzień we wszystkich wydaniach Biblii[7].
Trzecie wydanie Stefanusa (z 1550 roku), wznowił dziewięciokrotnie Teodor Beza (1519-1605), w latach 1565-1604. Tekst Bezy tylko nieznacznie różni się od tekstu Erazma i jest to dziwne, bo Beza był w posiadaniu rękopisów z V wieku. Wykorzystał je natomiast w aparacie krytycznym, stanowionym przez 17 świadków tekstu Nowego Testamentu (wydanie drugie z 1576 roku), wśród których znajdowała się Complutensian Polyglott, Kodeks z Clermont, Kodeks Bezy, który reprezentowany był dwukrotnie (po raz drugi jako β Stefanusa) oraz syryjski Nowy Testament, wydany przez Emmanuela Tremelliusa w 1569 roku. Wydania Bezy przyczyniły się do popularyzacji tekstu ustalonego przez Stafanusa. Trzecie wydanie Bezy zostało wykorzystane przez King James Version[8].
[edytuj] Utrwalenie textus receptus
W XVII wieku Bonawentura i Abraham Elzevir z Lejdy siedmiokrotnie wznowili pierwsze wydanie Teodora Bezy (1624, 1633, 1641, 1656, 1662, 1670, 1678). Bracia Elzevierowie uwzględnili także wydanie Erazma i Roberta Stefanusa. W przedmowie do wydania z 1633 roku napisano: Textum ergo habes, nunc ab omnibus receptum: in quo nihil immutatum aut corruptum damus (Tekst, który masz, jest teraz przez wszystkich przyjęty, w którym niczego nie zmieniliśmy ani nie uszkodziliśmy). Stąd przyjął się termin textus receptus (tekst przyjęty)[9]. Textus receptus stał się standardem tekstu greckiego Nowego Testamentu i dominował w Europie do roku 1881, kiedy ukazało się krytyczne wydanie Westcott-Hort.
[edytuj] W Polsce
Textus receptus wykorzystany został w polskich przekładach Nowego Testamentu z XVI i XVII wieku. Biblia Brzeska i Biblia Gdańska, oraz przekłady Nowego Testamentu dokonane przez Czechowicza i Budnego, zostały dokonane w oparciu o textus receptus, natomiast Jakub Wujek przy swoim przekładzie z Wulgaty posługiwał się też tekstem greckim textus receptus.
[edytuj] Krytyka textus receptus
Krytyczne badania rozpoczęli Brian Walton (1600-1661) w Anglii, który posiłkował się Kodeksem Aleksandryjskim oraz Richard Simon (1638-1712) we Francji. John Mill (1645-1707), zgromadził warianty tekstowe z 82 greckich rękopisów, wczesnych przekładów, cytaty ojców kościoła oraz 32 wydane drukiem Nowe Testamenty. W swoim wydaniu NT – Novum Testamentum Graecum, cum lectionibus variantibus MSS (Oxford 1707) – przedrukował niezmieniony tekst Stefanusa z 1550 roku, natomiast w indeksie sporządził wykaz 3 041 wierszy, przy których wyliczył 30 tysięcy wariantów tekstowych. Nie miało to szerszego oddźwięku społecznego poza wąskim kręgiem biblistów.
Zaraz po ukazaniu się dzieła Milla, Daniel Whitby (1638-1725), zaatakował je z wielką zajadłością. Uznał, że autorytet Pisma Świętego został zagrożony, przez 30 tysięcy wariantów tekstowych Milla. Whitby utrzymywał, że każde słowo drukowanych NT jest dokładnie to samo, co w oryginalnych pismach. Utrzymywał, że w każdym miejscu NT należy bronić textus receptus[10]. I taki był początek obrony textus receptus, który trwa po dziś dzień, a którego najbardziej dobitnym wyrazicielem jest Ruch "Tylko Król Jakub".
Johann Albrecht Bengel (1687-1752), jeszcze jako student w Tybindze przejął się 30 tysiącami wariantów Mill’a. W 1734 roku wydał grecki tekst NT, który był krokiem w stronę nowoczesnej krytyki tekstu. Zaproponował podział rękopisów na rodziny, plemiona i nacje.
Johann Jakob Wettstein (1693-1754) z Bazylei, wydał w 1730 roku Prolegomena ad Novi Testamenti Graeci, którego tekst różnił się od textus receptus.
Johann Jakob Griesbach (1745-1812) podzielił rękopisy na trzy grupy i był zdania, że żaden rękopis nie reprezentuje swej rodziny w czystej formie. Wettstein i Griesbach zarzucali, że na kształt textus receptus wpłynęły dogmaty, czego najbardziej wymownym przykładem jest Comma Johanneum z 1 J 5, 7.
Karl Lachmann (1793-1851), w wydaniu z roku 1831 (Karl Lachmann, Novum Testamentum Græce, ex recensione Caroli Lachmanni, Berolini, 1831), bez szczegółowych wyjaśnień, całkowicie porzucił textus receptus i zastąpił go tekstem aleksandryjskim. Podjął się ustalenia tekstu, jaki funkcjonował około 380 roku.
Dalsze badania prowadzili: Christofer Wordsworth (1807-1885), Frederick Henry Scrivener (1813-1891), Konstanty Tischendorf (1815-1874), Samuel Prideaux Tregelles (1813-1875).
[edytuj] Porzucenie textus receptus
Brooke Foss Westcott (1825-1901) i Fenton John Anthony Hort (1828-1892) podzielili zgromadzone przez Tischendorfa świadectwa tekstu Nowego Testamentu na cztery rodziny i w oparciu o Kodeks Watykański oraz Kodeks Synajski wydali: The New Testament in the Original Greek, New York: Harper & Brothers, 1881[11]. I ta data, rok 1881, była końcem dominacji textus receptus. Scrivener wyliczył w Ewangeliach około 20 odejść od tekstu bizantyjskiego. Pochodzą one z minuskułu 1 reprezentującego tekst cezarejski. Daniel B. Wallace wyliczył w całym Nowym Testamencie 1,838 odejść od tekstu bizantyjskiego, z których 1005 ma wpływ na treść przekładu[12]. Pochodzą one albo z minuskułu 1, albo z Wulgaty, albo z Kodeksu Bezy, wprowadzonych do textus receptus przez Stefanusa[13]. Tak więc utożsamiane textus receptus z tekstem bizantyjskim, czynią to zwolennicy ruchu Tylko Król Jakub, jest błędem.
Opinia uczonych na temat textus receptus jest jednoznaczna — oparty został na późnych mało wartościowych rękopisach, sposób w jaki rękopisy te zostały wykorzystane nie było żadnej metody i tym samym textus receptus nie ma żadnej wartości naukowej. Zwolennicy argumentują, że textus receptus to tekst większości, bo reprezentuje tekst bizantyjski. Jednak textus receptus rozmija się z tekstem bizantyjskim w ponad 1800 miejscach, a tekst bizantyjski podlegał ewolucji[14]. Najbardziej dobitnymi przykładami różnic tekstu bizantyjskiego względem textus receptus są: Łk 17, 36; Dz 8, 37 i Comma Johanneum.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Encyclopedia of Textual Criticism (en)
- Textus Receptus Stephanus 1550
- W.W. Combs, Erasmus and the textus receptus, DBSJ 1 (Spring 1996): 35-53. (en)
- M. Arhelger, Die Textgrundlage des Neues Testaments, 2006 (de)
- La Bible au XVI' Siècle (fr)
- Różnice pomiędzy textus receptus a tekstem większości Bible Research (en)
- Ruch "Tylko Król Jakub" (krytyka) (en)
- Textus receptus and the KJV (en)
[edytuj] Literatura
- T. Robertson, An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament, Nashville: Broadman, 1925.
- K. Aland B. Aland, Der Text des Neuen Testaments, Duetsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1989.
- B.M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, Oxford University Press, New York, Oxford 1980.
Przypisy
- ↑ B.M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, Oxford University Press, New York, Oxford 1980, ss. 96-98; K. Aland B. Aland, Der Text des Neuen Testaments, Duetsche Bibelgellschaft, Stuttgart 1989, s. 13.
- ↑ W.W. Combs, Erasmus and the textus receptus, DBSJ 1 (Spring 1996), 45.
- ↑ Erazm nigdy się do tego nie przyznał.
- ↑ Stworzył nawet słowo nie istniejące w języku greckim — ακαθαρτητος w Ap 17, 4 (przykład zauważony przez Scrivenera).
- ↑ Szerzej na ten temat tekstu Erazma w: B.M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, Oxford University Press, New York, Oxford 1980, ss. 98-103.
- ↑ I w taki sposób do textus receptus przeniknęły niektóre warianty testu zachodniego.
- ↑ B.M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, Oxford University Press, New York, Oxford 1980, ss. 103-105
- ↑ B.M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, Oxford University Press, New York, Oxford 1980, ss. 105.
- ↑ B.M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, Oxford University Press, New York, Oxford 1980, ss. 105-106
- ↑ D. Whitby, Examen variantium Lectionum Johannis Milli, London 1709.
- ↑ Zob. http://www.katapi.org.uk/NTIntro/Text2.htm#IV.
- ↑ D. Wallace, "The Majority Text Theory: History, Methods, and Critique," in: Ehrman & Holmes, The Text of the New Testament in Contemporary Research, Studies & Documents, Eerdmans, 1995.
- ↑ http://www.skypoint.com/~waltzmn/TR.html#Text.
- ↑ Zwolennicy textus receptus całkowicie lekceważą fakt, że wczesny bizantyjski różni się od późnego bizantyjskiego. Niektórzy z nich twierdzą, że Kodeks Aleksandryjski nie reprezentuje tekstu bizantyjskiego, lecz bizantyjsko-aleksandryjski. Odrzucane są również inne reprezentujące tekst bizantyjski rękopisy pochodzące sprzed IX wieku.
