Biblia Gdańska

Z Wikipedii

Biblia Gdańska
Strona tytułowa Biblii Gdańskiej
Pełna nazwa	Biblia Święta to jest Księgi Starego y Nowego Przymierza z Żydowskiego y Greckiego Języka na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone.
Skrót(y)	BG
Kanon	Protestancki
Język	Polski
Opublikowanie kompletnego przekładu	1632 (rewizje w latach 1738 i 1881)
Źródła przekładu	Tekst Masorecki (ST), Textus Receptus (NT)
Rodzaj tłumaczenia	Dosłowne
Wersje zrewidowane	Nowa Biblia Gdańska
Przynależność religijna	Protestantyzm
Wersja online	http://www.bibliagdanska.pl/
Księga Rodzaju (1 Mojżeszowa) 1:1-3
Na początku stworzył Bóg niebo i ziemię. A ziemia była niekształtowna i próżna, i ciemność była nad przepaścią, a Duch Boży unaszał się nad wodami. I rzekł Bóg: Niech będzie światłość; i stała się światłość.
Ewangelia Jana 3:16
Albowiem tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny.

Biblia Gdańska – przekład Biblii na język polski z roku 1632 dokonany wspólnie przez polskich luteran i kalwinów. Jedno z popularniejszych polskich tłumaczeń protestanckich.

[edytuj] Historia

Starania zborów protestanckich o nowe po Biblii Brzeskiej wydanie trwały ponad ćwierć wieku. W 1600 r., na soborze w Ożarowie powierzono to dzieło Marcinowi Janickiemu, pastorowi zboru reformowanego w Secyminie (sandomierskie). Na synodzie w Baranowie w 1604 r. polecono Danielowi Mikołajewskiemu, seniorowi zborów kujawskich i Janowi Turnowskiemu, seniorowi Jednoty czeskiej w Wielkopolsce, aby tłumaczenie Janickiego porównali z Biblią Brzeską, czeską Kralicką (1579-1593), francuską, łacińską Pagninusa i Wulgatą. Mimo starań Biblia Janickiego nigdy nie została wydana. Nie wiadomo także, co się stało z jego rękopisem. Mikołajewski zajął się rewizją Biblii Brzeskiej z polecenia różnych synodów. Owoc tego współdziałania polskich luteran, kalwinów i braci czeskich, stanowi drugie (po Biblii Brzeskiej) tłumaczenie Biblii Kościołów ewangelickich. Ukazała się ona drukiem 18 listopada 1632 r. w Gdańsku (stąd przyjęta później nazwa).

Biblia Gdańska przeszła dwie ważne rewizje (nazwy od miejsc wydań): Królewiecką w 1738 r. i Warszawską w 1881 r. (rewizja Nowego Testamentu).

Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzysta lat Biblią polskich protestantów.

[edytuj] Znaczenie

Biblia Gdańska, w całej swej karierze, miała dla protestantów takie znaczenie jak dla katolików Biblia Jakuba Wujka. Z tego też powodu do XX wieku włącznie wydano ją ponad 20 razy. W 1660 roku w Amsterdamie, w 1726 w Halle, w 1738 w Królewcu, w 1768 w Brzegu, w 1779 w Królewcu, w 1810 w Berlinie, w 1823 w Królewcu, w 1836 we Wrocławiu, w 1838 w Poznaniu, w 1840 i 1846 w Lipsku, 1854 i 1860 w Halli, w 1855 bez apokryfów w Poznaniu, w 1857, 1861, 1863, 1864, 1865, 1873 w Berlinie, w 1867 w Wiedniu, w 1869, 1875, 1876, 1879, 1889, 1890, 1921, 1924, 1928, 1934 i 1937 w Warszawie, w 1920 w Londynie, w 1899 i 1919 r. w Ameryce, a także w 1944 w Genewie.

Nowy Testament Biblii Gdańskiej wydany został później w roku 1686 w Amsterdamie pod zmienionym tytułem: Nowy Testament to jest wszystkie pisma Nowego Przymierza z greckiego języka na polski znowu wiernie przełożone przez niektóre sługi Słowa Bożego. Kolejne jego wydania: 1708 w Brzegu (z dodatkiem modlitw, pieśni i nauk katechizmowych), 1727, 1728 (to wydanie zawierało summariusze Sebestiana Schmida i glossy Marcina Lutra) i 1832 w Lipsku, 1834, 1852, 1920 (Cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1929 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) i 1937 w Warszawie, 1867 w Berlinie (wydanie wraz z Księgą Psalmów), 1873 w Londynie (Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1881, 1882, 1883 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) i 1918 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) w Wiedniu.

Biblia Gdańska pozostawała głównym przekładem używanym przez polskich ewangelików i ewangelicznych chrześcijan do roku 1975, to jest do wydania Biblii Warszawskiej.

Pierwsze wydania Biblii Gdańskiej zawierały także księgi uznawane przez protestantów za apokryfy (część z nich w terminologii katolickiej jest określana jako księgi deuterokanoniczne, część – 3 Księga Machabejska, 3 i 4 Księga Ezdrasza oraz Modlitwa Manassesa – jest również uznawana za apokryfy), które umieszczano pomiędzy Starym i Nowym Testamentem. Współczesne wydania nie kontynuują tej tradycji.

[edytuj] Treść wydania oryginalnego

Jakkolwiek obecne wydania Biblii Gdańskiej ograniczają się do protestanckich kanonicznych ksiąg biblijnych, wydanie oryginalne zawierało również przekład apokryfów (część z nich uznawanych w katolicyzmie za tzw. księgi deuterokanoniczne), a także pieśni, objaśnienia, wykładnię wiary chrześcijańskiej etc. Poniższa lista zgodna jest z kolejnością stron w wydaniu oryginalnym:

Przedmowy
- Najjaśniejszemu Panu a Panu Władysławowi Zygmuntowi, z łaski Bożej obranemu Królowi Polskiemu...
- Oświeconemu Książęciu a Panu Jego Książęcey Mości, Panu Chrysztofowi Radziwiłłowi...

Spis Treści

Objaśnienia – objaśnienie liter y znaków niektorych, na brzegach w tey Księdze używanych

Stary Testament
- Pierwsza Część Bibliey
  - Pierwsze Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Genesis, a po Polsku Księgi Rodzaju
  - Wtóre Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Exodus, a po Polsku Wyjście
  - Trzecie Księgi Mojżeszowe, które zowią Leviticus
  - Czwarte Księgi Mojżeszowe, które zowią Numeri
  - Piąte Księgi Mojżeszowe, które zowią Deuteronomium, to jest, Powtórzenie Zakonu
- Wtóra Część Bibliey
  - Księgi Jozuego
  - Księgi Sędziów, które zowią Judicum
  - Księgi Ruthy
  - Pierwsze Księgi Samuelowe, które też zowią Pierwsze Królewskie
  - Wtóre Księgi Samuelowe, które też zowią Wtóre Królewskie
  - Pierwsze Księgi Królewskie, które też zowią Trzecie Królewskie
  - Wtóre Księgi Królewskie, które też zowią Czwarte Królewskie
  - Pierwsze Księgi Kroniki, które Grekowie Paralipomena zowią
  - Wtóre Księgi Kroniki, albo Paralipomenon
  - Księgi Ezdraszowe, które pospolicie zowią Pierwsze Ezdraszowe
  - Księgi Nehemiaszowe, które też zowią Wtóre Ezdraszowe
  - Księgi Estery
- Trzecia Część Bibliey
  - Księgi Jobowe
  - Księgi Psalmów, które po Żydowsku zowią Sepher Tehillim: to jest, Księga chwał
  - Księgi Przypowieści Salomonowych
  - Ekklesiastes, to jest Kaznodzieja Salomonow
  - Pieśń nad Pieśniami Salomonowa
- Czwarta Część Bibliey
  - Proroctwo Izajaszowe
  - Proroctwo Jeremiaszowe
  - Treny, to jest, Narzekania Jeremiaszowe
  - Proroctwo Ezechielowe
  - Proroctwo Danielowe
  - Proroctwo Ozeaszowe
  - Proroctwo Joelowe
  - Proroctwo Amosowe
  - Proroctwo Abdyaszowe
  - Proroctwo Jonaszowe
  - Proroctwo Micheaszowe
  - Proroctwo Nahumowe
  - Proroctwo Abakukowe
  - Proroctwo Sofoniaszowe
  - Proroctwo Aggeuszowe
  - Proroctwo Zacharyaszowe
  - Proroctwo Malachiaszowe

Apokryfy – Przydatek do Starego Testamentu, w którym się zamykają Księgi, które pospolicie zowią Apokryfa
- Księgi Tobiaszowe
- Modlitwa Manassesa Króla Judskiego
- Księgi Judyty
- Księgi Barucha
- Lis Jeremiaszow
- Przydatki do Proroctwa Danielowego
- Trzecie Księgi Ezdraszowe
- Czwarte Księgi Ezdraszowe
- Przydatki do Ksiąg Estery
- Pierwsze Księgi Machabejskie
- Wtóre Księgi Machabejskie
- Trzecie Księgi Machabejskie, które zowią Księgi Symeona Kapłana Najwyższego
- Mądrość Salomonowa
- Księgi Jezusa Syna Syrachowego, które też nazywają Ekklesiastikus

Nowy Testament – Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa
- Summa czterech Ewangelistów
  - Ewangelia według Ś. Mateusza
  - Ewangelia według Świętego Marka
  - Ewangelia według Świętego Łukasza
  - Ewangelia według Świętego Jana
- Dalsza część
  - Dzieje Świętych Apostołów
  - List Świętego Pawła Apostoła, do Rzymianów
  - List pierwszy Świętego Pawła Apostoła do Koryntów
  - List Świętego Pawła Apostoła do Koryntów, wtóry
  - List Świętego Pawła Apostoła do Galatów
  - List Świętego Pawła Apostoła do Efezów
  - List Świętego Pawła Apostoła do Filippensów
  - List Ś. Pawła Apostoła do Kolossensów
  - List Ś. Pawła Apostoła do Tessalonicensów pierwszy
  - List Świętego Pawła Apostoła do Tessalonicensów wtóry
  - List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza pierwszy
  - List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza wtóry
  - List Świętego Pawła Apostoła do Tytusa
  - List Świętego Pawła Apostoła do Filemona
  - List Świętego Pawła Apostoła do Żydów
  - List powszechny Świętego Jakuba Apostoła
  - List pierwszy powszechny Świętego Piotra Apostoła
  - List wtóry powszechny Świętego Piotra Apostoła
  - List pierwszy powszechny Ś. Jana Apostoła
  - List wtóry Świętego Jana Apostoła
  - List trzeci Świętego Jana Apostoła
  - List powszechny Ś. Judasa Apostoła
  - Objawienie Ś. Jana Theologa

Rejestr Ewangeley y Lekcey, które się czytają w Niedzielę y Uroczyste Święta

Pasya albo Historya o Męce, Śmierci y Pogrzebie Pana naszego Jezusa Chrystusa ze wszystkich czterech Ewangelistów porządnie zebrana

Psalmy Dawidowe Przekładania X. Macieja Rybińskiego

Hymny albo Pieśni Duchowne zwyczajne, a niektóre z Niemieckich przetłumaczone
- Pieśni na Adwent
- Na Boże Narodzenie
- Na Nowe Lato
- Na Trzy Króle
- O Męce Pańskey
- Na Wielka Noc
- Na Boże Wstąpienie
- O Trójcy Świętey
- O Słowie Bożym
- O Kościele Bożym
- O Pokucie
- O Chrzcie Świętym
- O Wieczerzy Pańskiey
- O Zwirzchności
- O Modlitwie Pańskiey
- O Wierze Chrześcijańskey
- O Bożym Przykazaniu
- W Czasy niebezpieczne
- W Niepogodę
- W Susza
- Podczas wojny
- Podczas głodu
- W Mór
- O Śmiertelności
- Przy Pogrzebie
- O Sadnym Dniu
- Poranne
- Przed Obiadem
- Po Obiedzie
- Wieczorne
- Pospolite
  - Psalmy niektóre zwyczajniejsze
- Litania
- Rejestr Pieśni

Summa Nauki Chrześcijańskey
- Boże Przykazanie
- Wiara Powszechna Chrześćjańska
- Modlitwa Pańska
- Chrzest Święty
- Ustawa Wieczerzy Pańskey
- Klucze Królestwa Niebieskiego
- Symbola, albo Wyznanie Wiary Powszechney Chrześcijańskey
  - Symbolum Niceńskie
  - Symbolum Konstantinopolitańskie
  - Symbolum Efeskie

Upomnienia ludziom wszelkiego stanu służące
- Kaznodziejom
- Panom
- Poddanym
- Gospodarzom
- Sługom
- Mężom
- Żonam
- Rodzicom
- Dziatkom
- Młodzieńcom
- Pannam
- Wdowam
- Starym
- Kupcom i Rzemieśnikom

[edytuj] Współczesność

Jedna ze stron współczesnego wydania Biblii Gdańskiej

Obecnie Biblię Gdańską wydaje Towarzystwo Biblijne w Polsce. Przekład ten, mimo częściowego wyparcia go współczesnymi tłumaczeniami (głównie Biblią Warszawską), cieszy się nadal w różnych kręgach protestanckich (szczególnie konserwatywnych) opinią „najwierniejszego” i najbardziej dosłownego wśród polskich Biblii. O jego popularności świadczą też pokaźne nakłady.

Śląskie Towarzystwo Biblijne przygotowuje nowy przekład Biblii oparty na rozwiązaniach Biblii Gdańskiej (tzw. Nową Biblię Gdańską).

Wydawnictwo „Na Straży” wydało Biblię Gdańską w systemie Stronga (Nowy Testament – 1996; Stary Testament – 2004), gdzie każdemu słowu (zgodnie z wydaniem Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego z 1959 r.) został przypisany numer (odsyłacz) do konkordancji wyrazów hebrajskich i aramejskich Stronga oraz do konkordancji wyrazów greckich Stronga (wydanych również przez wydawnictwo „Na Straży”).

Kościół Boży w Warszawie jest w trakcie pracy nad nowym wydaniem Biblii Gdańskiej z uwspółcześnioną gramatyką i słownictwem (dostępny Nowy Testament).