Besko

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°35' N 21°57' E49.5833333 21.95 (Besko)

Besko

Herb Beska

Kazimierz Krupianik

Mariusz Bałaban

49° 35' N
21° 57' E

Liczba
mieszkańców (2006)
• liczba ludności

3700

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

38-524

Tablice rejestracyjne

RSA

Położenie na mapie Polski

Besko

Strona internetowa wsi

Besko – wieś nad Wisłokiem położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Besko; siedziba gminy Besko.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

[edytuj] Położenie

Wieś położona jest na pograniczu Beskidu Niskiego oraz Dołów Jasielsko-Sanockich przy linii kolejowej Jasło-Krosno-Sanok-Zagórz. Rzeka Wisłok płynąca przez Besko przeciskając się między pasmami Wzgórz Rymanowskich tworzy głęboki, uroczy przełom.

[edytuj] Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na tych ziemiach przypadają na okres kultury łużyckiej a zgromadzone zabytki archeologiczne datowane są w czasie na rok 400 p.n.e. Od wczesnego średniowiecza teren Beska zamieszkany był przez ludność polską i ruską.

Od roku 1340 ziemie, gdzie znajduje się Besko, jak i okolice należały do ziemi sanockiej, województwa ruskiego. Wymieniane jest ono w dokumentach w 1419r. Przez Besko w 1419 r. jechał roku król Władysław Jagiełło, który wystawił tu jeden z dokumentów. Świadczyć to może, że monarcha zatrzymał się w osadzie, które było własnością królewską (starostwo niegrodowe). Wspomniany dokument jest zachowanym źródłem pisanym, potwierdzającym istnienie miejscowości o nazwie Besko.W Besku w latach 1425, 1426, 1433 odbywa swe posiedzenia sąd sanocki pod przewodnictwem starosty z udziałem ziemian a w roku 1459 odbył się tu sąd rozjemczy z udziałem kasztelana sanockiego.

W 1446 roku funkcjonował we wsi jeden z czterech folwarków starostwa sanockiego, które znajdowały się także w innych wsiach prawa ruskiego: Kostarowce, Ulucz, Olchowce. O tej trasie , którą podróżował Jagiełło zapisano w przywileju dotyczącym wsi Sanoczka z 1426 r. gdzie wymienia się łąkę Tuchorza, położoną między drogą publiczną, wiodącą z Sanoka do Beska, a rzeczką Sanoczkiem. o królewskości nie tylko drogi ale tych terenów świadczy dokument z 1504 roku, kiedy to król Aleksander Jagiellończyk zapisał m.in. Sanok i wsie królewskie; Besko, Wróblik, Haczów pod zastaw, za pożyczone pieniądze (2300 zł) od Jana z Tarnowa - wojewody ruskiego. Wielkość obszaru Beska podkreśla dokument o dziale granicznym z 1518 roku głoszący o kopcu granicznycm nad potokiem Milcza, w miejscu gdzie schodziły się wówczas granice wsi Wróblika, Ladzina i Beska. Besko w tych czasach obejmowało nawet tereny Milczy. Inwentarz z 1558 roku wspominający o barciach - mieszkańcach Beska w lasach Smereczyna i Milczy, ( którzy opłacali roczny czynsz za utracone posiadłości przed wskazanym rokiem wycięcia boru), dokumentuje bardziej te odległe od dzisiejszych granice miejscowości. Lustracja z 1565 r. wymienia „stawek we wsi Besko przy gościńcu, którem od Beska wsi ku Zarszynu jeżdżą i wspomina również o wybieraniu myta w tej wsi.

W Besku w 1523 r. , prócz służków, było sześćdziesięciu dziewięciu laborantes - czyli zobowiązanych do pracy w określonym wymiarze na folwarku.

W roku 1523 wieś lokowano na prawie magdeburskim "Besko utitur iure Ruthenico". W 1526/27 w wykazie dochodów starostwa sanockiego „ville ad Besko pertinentes sunt duodecim" (wsi do Beska przynależnych jest dwanaście) i wymienione Besko, Wróblik (Królewski), Odrzechowa, Haczów, Surowica, Iskrzynie, Białobrzegi, Głowienka. Suchodół. Powyższe fakty przemawiają za tym, iż Besko, siedziba tenuty, było także w XV i XVI wieku ważnym ośrodkiem administracyjno-gospodarczym w tej części starostwa sanockiego a ta jego funkcja być może sięga czasów przynależności ziemi sanockiej do Rusi.

W 1602 roku staraniem Jerzego Mniszcha wojewody sandomierskiego wyodrębniono tzw. tenutę (dzierżawę) krośnieńską. Odtąd dobra starostwa sanockiego obejmowały razem z tenutą beską tylko kilkanaście osad w bliskiej okolicy miasta i zamku sanockiego. W roku 1665 w Besku przy drodze królewskiej była „karczma w tej wsi z mytem i mostowym". Król Zygmunta III Wazę w roku 1594 założył w Besku jako w swoich włościach, parafię rzymskokatolicką, dek. sanockiego.Wzniesiono tu kościół, pierwotnie drewniany, pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. który spłonął w 1605 roku. Obecny wzniesiony na innym miejscu w 1755 roku z fundacji Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha- (1715 – 1778), marszałka nadwornego koronnego (w l. 1742 -1778}, kasztelana krakowskiego, starosty sanockiego, do którego należało Besko.

Po zajęciu Beska w 1772 r. przez władze austriackie, Mniszech w 1786 r. zamienił posiadłości, z wyjątkiem Sanoka i zamku, za dobra dziedziczne Szumina.

Od roku 1772 należało ono do powiatu sanockiego w zaborze austriackim. Wyruszający do boju powstańcy styczniowi ufundowali dla tego kościoła w Besku obraz Matki Boskiej Różańcowej w 1863 r.

W 1880 roku Besko było własnością Banku Galicyjskiego a od roku 1918 należało ono do powiatu sanockiego, w województwie lwowskim.

Do roku 1946 wieś posiadała dwie parafie w obrządku wschodnim i łacińskim. Na początku XX wieku parafia liczyła 1200 wiernych. Po 1944 r. ludność rusińska została przesiedlona na Ukrainę.

17 września 1944 Besko zostało zajęte przez oddziały Czechosłowackiej Brygady Spadochronowej.

We wrześniu 2007 Besko i Koškovce na Słowacji podpisały umowę o współpracy kulturalno-oświatowej.

[edytuj] Warto zwiedzić

Na skraju wsi mały, drewniany kościółek z przełomu XVII—XVIII wieku, plebanią z 1755 r., klasycystyczną dzwonnicą z 1841 r. i murowanym, dwukondygnacyjny spichlerzem plebańskim z l połowy XIX w .
Nad brzegiem Wisłoka malowniczo położony młyn -- tartak wodny.
Park podworski z XIX w.
Drewniana zabudowa wsi z XIX w.

[edytuj] Zbrodnia w Besku

Tragicznym dniem w historii Beska był 9 września 1939 roku, gdy do wsi wkroczyły wojska niemieckie (oddział wchodzący w skład I dywizji piechoty górskiej, dowodzony przez mjr. Pickera), które nazajutrz rozpoczęły pacyfikację wsi (z powodu oskarżeń o sabotaż i wrogi stosunek do Niemców^[1]), zabijając i mordując miejscową ludność. Żołnierze niemieccy jeździli po wiosce na motocyklach i wrzucali do domu granaty: 40 zabudowań wsi spłonęło.

20 lub 21 mężczyzn w wieku od 20 do 40 lat zebrali żołnierze Wehrmachtu i rozstrzelali na szosie z Krosna do Sanoka, zwłoki ich zostały rozjechane czołgiem i zakopane w pobliskim rowie. Ofiarą tej masakry padł także ksiądz grekokatolicki Michał Wieliczko^[2] - była to pierwsza ofiara tego tragicznego dnia^[3].

Była to jedna z pierwszych zbrodni dokonanych przez Niemców w Polsce w czasie II wojny światowej względem ludności cywilnej.

[edytuj] Infrastruktura i transport

Przez Besko przebiegają trasy:

droga krajowa 28 Zator - Wadowice - Nowy Sącz - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Sanok - Przemyśl - Medyka
linia kolejowa Stróże - Jasło - Krosno - Sanok - Zagórz

[edytuj] Turystyka

Szlaki piesze:

Moszczaniec – Surowica – Darów – Puławy Górne – Rudawka Rymanowska – Besko

[edytuj] Przypisy

↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, ss. 176-177.
↑ Właściwie Michał Wełyczko.
↑ Wkroczenie Niemców wywołało radość u nacjonalistycznie nastawionej części ludności ukraińskiej. Najeźdźcom Polski zgotowano serdeczne powitanie: przygotowano bramy powitalne, rozlegały się strzały na wiwat. Niemcy różnie na to reagowali - np. w Besku odpowiedzią była pacyfikacja, w czasie której zastrzelono 22 osoby, w tym greckokatolickiego proboszcza ks. Michała Wieliczko. Na podstawie T. Chmielewski: Znamiona terroru hitlerowskiego w dniu 9 września 1939 na linii Besko-Sanok. Archiwum Ziemi Sanockiej, Sanok 2007, s.13.