Zagórz

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: wieś Zagórz w woj. zachodniopomorskim.

Współrzędne: 49°31' N 22°16' E49.5166667 22.2666667 (Zagórz)

Zagórz

Herb Zagórza

Gmina
- rodzaj

Zagórz
miejsko-wiejska

Założono

1412

Prawa miejskie

1977

Burmistrz

Bogusław Jaworski

Powierzchnia

22,39 km²

Położenie

49° 31' N
22° 16' E

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

4980
222,4 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

38-540

Tablice rejestracyjne

RSA

Położenie na mapie Polski

Zagórz

TERC10
(TERYT)

1817073

Urząd miejski³

ul. 3 Maja 2
38-540 Zagórz
tel. 13 462-20-62; faks 13 462-20-62
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

ruiny klasztoru-warowni nad Oslawą, zdjęcie z roku 2005

zakole Osławy w Zagórzu 2005

dworzec kolejowy w Nowym Zagórzu

Zagórz – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie sanockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zagórz. Położony w pobliżu ujścia Osławy do Sanu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego. W latach 1972-1977 Zagórz był w granicach administracyjnych miasta Sanoka jako dzielnica.

Według danych z 31 grudnia 2006, miasto miało 4980 mieszkańców.

Spis treści

1 Historia
- 1.1 II wojna światowa
2 Przypisy
3 Związki i organizacje wyznaniowe
4 Turystyka
5 Edukacja
- 5.1 Szkoły podstawowe
- 5.2 Gimnazja
6 Urodzeni w Zagórzu
7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Wieś założona w XIV wieku, w roku 1343 była tu już kaplica filialna parafii w Porażu. Pierwsze wzmianki odnotowują osadę o nazwie Sagorsze, Sogorsch do roku 1505 in districto sanociensis.

W 1412 właścicielem Zagórza był Jan z Tarnawy (Tarnawa). Własność szlachecka dobra Mikołaja z Tarnawy (Tarnawski). Spory sądowe Tarnawskich z Kmitami z Sobnia. W roku 1449 Jan Steczkowicz z Tarnawy Tarnawski zapisał część ze swych dóbr w wysokości 300 grzywien swojej żonie Zofii we wsiach Czaszyn, Tarnawa, Poraż, Osława, Zagórz, Wielopole (obecnie część Zagórza), Łukowe i Serednie (obecnie Średnie Wielkie). Tarnawcy jako właściciele Zagórza byli również posiadaczami dóbr w Karlikowie, Płonnej, Wielopola, części Wysoczan, Smolnicy, Sukowatego.

Od roku 1490 Zagórz był własnością Piotra Kmity z Wiśnicza starosty spiskiego. W tym roku król Kazimierz odebrał Zagórz Tarnawskim z powodu opieszałości w wyprawie wojennej. W następnych latach w Zagórzu mieścił się już tylko dwór Tarnawskich. W roku 1505 dzierżawcą królewskim wsi Zagórz był Rafał Komarnicki. Kolejni więksi właściciele ziemscy to Stadniccy Andrzej Samuel Stadnicki ((zm. 1678) kasztelan lubaczowski, potem przemyski), Ossolińscy i Łobaszewscy Łada (herb szlachecki), Krasiccy, Franciszek Truskolaski, Wincenty Rylski, dr Erazm Łobaczewski, Zygmunt Łobaczewski, baron Adam Gubrynowicz.

W roku 1710 w Zagórzu nad Osławą hr. Jan Adam Stadnicki wojewoda wołyński, zbudował obronny klasztor-twierdzę oo. Karmelitów, od 1713 również jako klasztor szpital dla inwalidów wojennych. W 29 listopada 1772 roku w klasztorze miał miejsce pierwszy pożar. Ukryli się tu i bronili konfederaci barscy przed ostrzeliwaniem, a wojska rosyjskie oblegały klasztor. "Teresa z hrabiów na Żmigrodzie Stadnickich, herbu Śreniawa, Ossolinska, Wojewodzina, Wołynska w Rymanowie, zmarła dn. 6 maja 1776 r. w Zagórzu u OO. Karmelitów pochowana" (wg tablicy w kościele w Lesku). Klasztor został zamknięty dekretem zaborczym, cesarza Józefa II, w roku 1789. Pod koniec roku 1830, w czasie powstania listopadowego pożar zniszczył klasztor. W polskiej literaturze XIX wieku Zagórz oraz klasztor zasłynęły dzięki Zygmuntowi Kaczkowskiemu, który w książce Ostatni z Nieczujów opisał znajdujący się w nim legendarny grób Nieczui. W roku 1880 wieś liczyła 1639 mieszkańców (w tym Polaków, Rusinów, Niemców i Anglików), oraz 205 domów. Przed rokiem 1876 była tu już stacja kolejowa i dworzec na tzw. Nowym Zagórzu. Linia kolejowa obsługiwała kierunki do Łupkowa po Medzilaborce, oraz Sanok i Chyrów. Zagórz ma dwa dworce kolejowe obsługujące dwie niezależne linie. W roku 1872 Zagórz podłączono do Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Drogi Żelaznej (Budapeszt-Łupków-Stary Zagórz-Przemyśl), a w roku 1884 do Galicyjskiej Kolei Transwersalnej (Stróże-Jasło-Krosno-Sanok-Nowy Zagórz).

W roku 1914 wieś liczyła 2400 mieszkańców (w tym 1200 Polaków, 600 Żydów oraz pozostałe społeczności). Jeszcze przed rokiem 1914 miejscowa ludność pracowała w licznych kopalniach ropy naftowej znajdujących się na terenie wsi. W okresie walk polsko-ukraińskich w roku 1918 w Zagórzu zorganizował się Komitet Obrońców Węzła Zagórskiego, składający się z kolejarzy oraz członków Sokoła. W tym też okresie zagórscy kolejarze we własnym zakresie zbudowali pociąg pancerny, który utrzymywał "porządek" na odcinku linii kolejowej Zagórz – Szczawne – Komańcza – Łupków.

[edytuj] II wojna światowa

1 września 1939 - powstał w Zagórzu Ochotniczy Pluton Samoobrony w celu ochrony linii kolejowej, którego członkowie wspierali m.in. ewakuację ludności.Walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk. Jana Kotowicza wchodząca w skład grupy operacyjnej gen. bryg. Kazimierza Orlika-Łukoskiego. W dniu 9 września 1939 r. przez Zagórz do Ustrzyk wycofywali się żołnierze batalionu Obrony Narodowej Sanok (dowódca batalionu kpt. Tadeusz Kuniewski) i toczyli walki w celu opóźnienia marszu Niemców na wschód. Do 12 września 1939 Zagórza bronił Ochotniczy Pluton Samoobrony. 12 września 1939 po agresji Niemiec na Polskę, wkroczyły do Zagórza jednostki Wehrmachtu, radośnie witane przez ukraińskich nacjonalistów.^[1]. W Zagórzu działała w czasie wojny Placówka Zagórz nr X. OP-23, AK, którą dowodził Alojzy Bełza ps. „Alik” od V 1943 do I 1944 prowadząc działalność dywersyjną i sabotażową. W konspirację zaangażowani była – Olga Sulimirska, właścicielka dworu w Zasławiu, (gdzie był obóz pracy przymusowj) i rodziny Krasickich i Gubrynowiczów a ich zameczek, przy drodze do Poraża, był ważnym ogniwem akowskiej konspiracji w Obwodzie Sanok. Proboszcz – Ks. Władysław Wójcik – za pomoc udzielaną dla AK i uciekinierom został aresztowany i wywieziony do Oświęcimia. Od stycznia 1944 r. Placówką tut. AK dowodził ppor. Stanisław Żebrowski „Zebra”. We wrześniu 1944 r. wkroczyła tu po walkach AR.

Kwatera poległych żołnierzy AR znajduje się przy trasie z Sanoka do Leska.

Przypisy

↑ "Wkraczających do miasta we wrześniu 1939 Niemców ukraińska część ludności witała szczególnie serdecznie. Najbardziej przygnębiająco działały na Polaków urządzane przez Ukraińców tzw. "pogrzeby Polski". Urządzono je m.in. w Sanoczku, Komańczy i Zagórzu. Tłum który szedł z trumną, symbolizującą Polskę, śpiewał w trakcie pochodu "Propała Polsza, propała na wiki, uż ne pomożut Francuzy, Angliki". Trumnę tą zakopano następnie na miejscowym cmentarzu z padliną.[w:] Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej. Nr 7 str. 15. Sanok-Zagórz-Lesko 1939-1944. 2007

[edytuj] Związki i organizacje wyznaniowe

Parafia rzymskokatolicka pw. Wniebowzięcia NMP
Cerkwiew filialna obrządku prawosławnego pw. Św. Archanioła Michała

[edytuj] Turystyka

Jest to jedno z dogodniejszych (oprócz Sanoka i Ustrzyk Górnych) miejsc dla rozpoczęcia wyprawy w Bieszczady. Przy dworcu PKS zatrzymują się prywatne busy, które mogą w sezonie dowieźć w głąb Bieszczadów, przeważnie dużą obwodnicą bieszczadzką w kierunku Wetliny. Na wzgórzu (15 min drogi od dworca) Mariemont nad Osławą warto zobaczyć ruiny XVIII w. klasztoru-warowni oo. Karmelitów. Ponadto w mieście warto zobaczyć kompleks skoczni narciarskich Zakucie.

Na starym cmentarzu w Zagórzu kaplica grobowa z roku 1840 wzniesiona przez Truskolaskich, remontowana w roku 1933 przez barona Gubrynowicza. W kaplicy znajduje się krypta Bronisława Ludwika Gubrynowicza (zm. 1933), profesora Uniwersytetu Warszawskiego, członka Akademii Umiejętności w Krakowie.