Gabriel Czechowicz

Z Wikipedii

Gabriel Czechowicz
Urodzony	2 października 1876 okolice Mińska, Białoruś
Zmarł	22 stycznia 1938 Warszawa, Polska

Gabriel Czechowicz (ur. 2 października 1876 k. Mińska, zm. 22 stycznia 1938 w Warszawie) był prawnikiem i ekonomistą, znawcą skarbowości. W latach 1926-1929 pełnił funkcję ministra skarbu Rzeczypospolitej Polskiej. Był jedynym polskim politykiem okresu międzywojennego postawionym przed Trybunałem Stanu. Wydarzenie to znane jest jako "sprawa Czechowicza".

Spis treści 1 Działalność do 1926 2 Czechowicz jako minister skarbu 3 "Sprawa Czechowicza" przed Trybunałem Stanu 4 Po roku 1930 5 Bibliografia 6 Przypisy

[edytuj] Działalność do 1926

Gabriel Czechowicz urodził się 2 października 1876 roku w okolicach Mińska na Białorusi. Był synem Józefa i Stefanii ze Sławowskich. Czechowicz ukończył wydział prawa na uniwersytecie w Sankt Petersburgu, już w czasie studiów praktykował w tamtejszym oddziale banku państwowego, a po ich ukończeniu przeniósł się do banku w Rydze. W 1905 zaczął pracę w izbie skarbowej w Rydze, zaś w 1917. po ewakuacji Izby do Dorpatu, został p.o. jej prezesa. Rok później wrócił do Polski. W roku 1919 zatrudniony został w Wydziale Skarbowym Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich, następnie objął funkcję prezesa izby skarbowej w Brześciu nad Bugiem. Po kilku latach przeniesiony służbowo do Warszawy, w 1925 został dyrektorem Departamentu Podatków i Opłat w Ministerstwie Skarbu, następnie podsekretarzem stanu.

Pierwszą deklarację programową przyszłego ministra znaleźć można w datowanej na grudzień 1922 publikacji Projekt naprawy skarbowości polskiej. Czechowicz wydał ją pod pseudonimem Leliwa. Użycie pseudonimu było konieczne, gdyż książka była w dużej części krytyczna wobec polityki rządu. Projekt… rozpoczynał się analizą istniejącego stanu rzeczy w gospodarce Polski. Czechowicz zwracał uwagę na spadek dochodów państwa, w porównaniu z dochodami przedwojennymi państw zaborczych. Prowadzi to do ostrej krytyki systemu podatkowego. Według autora brakowało jednolitego ustawodawstwa podatkowego, a także jednolitego planu, jak to ustawodawstwo zmienić. Podatki ściągane były nieskutecznie (słabo rozwinięta kontrola skarbowa) i powolnie, co na skutek inflacji stanowiło poważną stratę dla państwa. Podatków było zbyt wiele, ich stawki - niedostosowane do spadku wartości pieniądza, a niektóre podatki nie pokrywały nawet kosztów pobierania. Wiele uwagi Czechowicz poświęcił strukturze aparatu podatkowego, który był wg niego zbyt zdecentralizowany. Wskutek zaś niskich płac wśród urzędników panowała korupcja. Autor, pracując w Brześciu (czyli z punktu widzenia stolicy - na prowincji), miał możliwość bezpośredniego spojrzenia na proces pobierania podatków.

Drugą częścią publikacji był plan reorganizacji polskiego systemu podatkowego. Najważniejsze propozycje Czechowicza:

• pozostawienie tylko jednego podatku bezpośredniego - dochodowego. Podniesiona miała zostać kwota wolna od podatku, a bardziej obciążone warstwy zamożniejsze. Miało to odciążyć urzędy podatkowe, które nie zajmowałyby się mało opłacalnym ściąganiem niewielkich sum.
• likwidacja podatku gruntowego (katastralnego), jako niesprawiedliwego. Ostatni kataster na ziemiach polskich sporządzony w drugiej połowie XIX wieku był już w latach 20. nieaktualny, a sporządzenie nowego – kosztowne i czasochłonne, w praktyce więc nierealne.
• "projekt idealnej waluty złotej". Budżet państwa miał być ustalany w walucie złotej, podobnie jak podatki, które byłyby jednak wpłacane w postaci papierowej, według comiesięcznie uaktualnianego kursu.

W roku 1926, gdy Czechowicz pełnił już wysoką funkcję w Ministerstwie Skarbu wydał (ponownie jako Leliwa) Problem skarbowy w świetle prawdy. Dokonał tu oceny pracy dwóch ministrów skarbu – Władysława Grabskiego i Jerzego Zdziechowskiego (ten ostatni był wtedy jego przełożonym).

Pierwszą część reformy Grabskiego – waloryzację danin państwowych i komunalnych oraz kredytów udzielanych przez banki państwowe , a w konsekwencji stabilizację kursu, Czechowicz ocenił pozytywnie. Zaatakował ostro wprowadzenie przez Grabskiego nowej waluty – złotego.

Rząd Wł. Grabskiego zaryzykował najniebezpieczniejszy eksperyment, na który nie poważyło się żadne z państw zachodnioeuropejskich^[1]

Fakt, że Grabski dokonał reformy w oparciu o krajowe zasoby, Czechowicz określił jako nieodpowiedzialny. Porównał też dwie ideologie gospodarcze dominujące w polskiej polityce lat 20. Propozycjom ministra Zdziechowskiego i "Lewiatana" przeciwstawił podejście lewicowe, które zdecydowanie poparł. Sfery przemysłowe oskarżył o szkodliwy dla Polski lobbing.

[edytuj] Czechowicz jako minister skarbu

W maju 1926 na skutek zamachu stanu władzę w kraju przejął Józef Piłsudski. Zastępujący prezydenta marszałek Sejmu, Maciej Rataj powołał 15 maja 1926 z polecenia Piłsudskiego rząd pod przewodnictwem Kazimierza Bartla. Dosyć niespodziewanie tekę ministra skarbu objął Gabriel Czechowicz. Gabinet ten jednak miał charakter tymczasowy. Już na początku czerwca Czechowicz został zastąpiony przez Czesława Klarnera, sam zostając wiceministrem. Po kilku miesiącach, wskutek kolejnego przesilenia rządowego premierem został sam Piłsudski, desygnując na ministra skarbu ponownie Czechowicza.

Obejmując rządy w kraju, sanacja nie miała skonkretyzowanego programu gospodarczego. Także Józef Piłsudski nie wypowiadał się na ten temat przed majem 1926. Szybko jednak okazało się, że rządy sanacyjne kontynuowały pod tym względem politykę poprzedników. Czechowicz został drugi raz ministrem 2 października 1926, gdy konserwatywna linia polityki gospodarczej sanacji była już wyraźnie widoczna.

Dla polityki Czechowicza na stanowisku ministra charakterystyczna jest następująca wypowiedź Macieja Rataja:

P. Czechowicz, typ karierowicza, dostosowującego się do warunków, stawiał przed majem na lewicę. […] Opracował też był program skarbowo-finansowy, bardzo ryzykowny, uwzględniający postulaty lewicy. […] Na fotelu ministerialnym zapomniał na szczęście szybko o swoich projektach i poszedł drogą wytyczoną przez swoich poprzedników^[2]

Za priorytety dla swojej działalności Czechowicz uznał:

• reformę systemu podatkowego, prowadzącą do zrównoważenia budżetu,
• obniżenie stopy procentowej (a tym samym ceny kredytów),
• zdobycie kredytów zagranicznych.

Reforma podatkowa nie została rozpoczęta. Indagowany o nią przez posłów Czechowicz odpowiadał: Takich rzeczy na kolanie się nie robi. Jedynie w 1927 scalone zostały przepisy o opłatach stemplowych (wcześniej pobierane w różnym wymiarze na terenie każdego z byłych zaborów). W roku 1928 zaproponował Czechowicz ustawy o państwowym podatku budynkowym i o wyrównaniu stawek podatku gruntowego. Przepisy te określił jako "mała ustawa podatkowa". Sejm odrzucił oba projekty, uznając, że nie są znaczące dla całości systemu gospodarczego.

Stopa procentowa obniżana była począwszy od 12% w lipcu 1926 aż do 8% w maju 1927. Nadal jednak złotówka była dosyć droga – w innych krajach stopa procentowa była niższa, np. we Francji wynosiła w tym czasie 3,5%, w Niemczech 7,1%.

Kredyty zagraniczne były Polsce potrzebne dla ożywienia gospodarczego, do czego nie wystarczały kapitały krajowe. W przeciwieństwie do Grabskiego, który unikał zaciągania pożyczek, Czechowicz uznał je za jeden z priorytetów.

Potrzebne jest nam wprowadzenie Polski na rynek finansowy świata jako klienta, do którego się ma zaufanie. Potrzebne jest nam nawiązanie kontaktu z najpoważniejszymi możliwie grupami finansowymi.^[3]

Najbardziej spektakularna tzw. "pożyczka stabilizacyjna" w wysokości 62 milionów dolarów i 2 milionów funtów, została zaciągnięta w październiku 1927 od międzynarodowego konsorcjum banków. Jednak oprocentowanie, jak i kurs wykupu były mniej korzystne od pożyczek wynegocjowanych w tym czasie przez Niemcy, Austrię i inne kraje europejskie^[4]. Ponadto Polska musiała na trzy lata przyjąć amerykańskiego doradcę (był nim Charles Dewey), mianując go członkiem rady Banku Polskiego. Uzyskane fundusze, zgodnie z nazwą pożyczki spożytkowane zostały na stabilizację złotówki, a także na pokrywanie deficytu budżetowego. Nie zostały więc przeznaczone na inwestycje. Już na początku grudnia 1927 giełdowy kurs pożyczki zaczął gwałtownie spadać. Rząd nie zdecydował się na żadną interwencję w kierunku podtrzymania go. Przeciwdziałanie nastąpiło w połowie 1928, gdy notowania spadły już o jedną piątą, ale spadku nie powstrzymało. W 1932 kurs stanowił już 51% wartości początkowej.

[edytuj] "Sprawa Czechowicza" przed Trybunałem Stanu

W grudniu 1927 Czechowicz przekazał na fundusz reprezentacyjny premiera Józefa Piłsudskiego kwotę 8 milionów złotych. Pieniądze te zostały wykorzystane w kampanii wyborczej BBWR. Również inne wydatki rządu w związku z nadwyżką w budżecie państwa nie zostały skierowane przez rząd do akceptacji Sejmu.

Czechowicz działał na polecenie Piłsudskiego, zatem odpowiedzialność leżała po stronie premiera, jednak to ministra na wniosek Sejmu postawiono przed Trybunałem Stanu. Mimo obrony przez Piłsudskiego Czechowicz zmuszony został do opuszczenia stanowiska, co nastąpiło 8 marca 1929. Trybunał nie rozstrzygnął winy Czechowicza i skierował wkrótce sprawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm. Ten nie zdążył się wypowiedzieć do momentu nowych wyborów. Sanacja po wygranych wyborach w 1930 zalegalizowała przekroczenia budżetowe.

Nowy minister skarbu, Ignacy Matuszewski, kontynuował politykę Czechowicza.

[edytuj] Po roku 1930

Zatuszowanie całej sprawy przez sanację rozgoryczyło Czechowicza, czemu dawał wyraz w wywiadach^[5]. Był przekonany, że przed Trybunałem Stanu potrafi udowodnić zarówno swoją uczciwość, jak i fakt, że działał na polecenie szefa rządu.

Czechowicz kontynuował działalność jako ekonomista. W 1933 wydał Nowe drogi gospodarcze. Przedstawił tu swój plan walki z kryzysem gospodarczym, w jakim wtedy znajdowała się Polska. Do najważniejszych jego punktów należała propozycja "moratorium w odniesieniu do długów zagranicznych", czyli - wzorem innych państw - chwilowego ograniczenia spłaty długów. Czechowicz nawoływał do zaniechania deficytowego eksportu i kontroli nad działalnością karteli. Swój sposób na bezrobocie opierał na wprowadzeniu (wzorem Włoch) 40-godzinnego tygodnia pracy, a nawet skróconego, "elastycznego dnia pracy", dzięki czemu na jednym etacie mogłyby pracować dwie osoby. Nowe drogi… przeszły bez echa, co zresztą przewidział sam autor: Występując z powyższym planem […] nie żywię żadnych złudzeń, żeby mógł on w atmosferze powszechnej apatii zaważyć na szali i wpłynąć chociażby w minimalnym stopniu na rozwój wypadków. Jednak przez kilka lat usiłował zainteresować sfery gospodarcze swoim planem, m.in. przez serię odczytów.

W latach 30. Czechowicz podjął próby samodzielnej działalności politycznej. W 1934 wraz z Tytusem Filipowiczem założył Polską Partię Radykalną. Pod koniec 1937 został skarbnikiem w Zarządzie Głównym Stronnictwa Pracy. Zmarł nagle na atak serca 22 stycznia 1938 w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

[edytuj] Bibliografia

1. Czechowicz G. (Leliwa G.), Projekt naprawy skarbowości polskiej. Warszawa 1923.
2. Czechowicz G. (Leliwa G.), Problem skarbowy w świetle prawdy, Warszawa 1926.
3. Czechowicz G., Exposé wygłoszone na plenarnym posiedzeniu Sejmu w dn. 12 II 1927.
4. Czechowicz G., Nowe drogi gospodarcze, Katowice 1933.
5. Garlicki A., Od Brześcia do maja. Warszawa 1986.
6. Landau Z., Plan stabilizacyjny 1927–1930. Założenia, geneza, wyniki. Warszawa 1963, s. 22.
7. Lieberman H., Dlaczego minister skarbu Czechowicz stanie przed Trybunałem Stanu. Warszawa 1929.
8. Łozy S. (red.) - Czy wiesz kto to jest?, t.1. Warszawa, 1938.
9. Majchrowski J. (red.) - Kto był kim w II RP, t.1. Warszawa 1994.
10. Polski słownik biograficzny, tom IV. Kraków 1938.
11. Rakowski J., Ideologia gospodarcza epoki Józefa Piłsudskiego. Londyn 1948.

Przypisy