Gardna Wielka

Z Wikipedii

Współrzędne: 54°38'15" N 17°09'57" E54.6375 17.1658333 (Gardna Wielka)

Gardna Wielka
Województwo	pomorskie
Powiat	słupski
Gmina	Smołdzino
Położenie	54° 38' 15'' N 17° 09' 57'' E
Liczba mieszkańców (2006)  • liczba ludności	803
Strefa numeracyjna (do 2005)	59
Kod pocztowy	76-213
Tablice rejestracyjne	GSL
Położenie na mapie Polski Gardna Wielka
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Gardna Wielka (kaszb. Garnô lub Wiôlgô Garnô, niem. Groß Garde) – stara słowińska wieś rybacka, położona w Polsce w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Smołdzino na Wybrzeżu Słowińskim i nad jeziorem Gardno. Gardna Wielka posiadała prawa miejskie w okresie od XVII do XVIII wieku.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

Spis treści 1 Historia do reformacji 2 Historia języka po reformacji 3 Współdziałanie gardneńskiej społeczności 4 Historia regionu od 1934 do 1945 - w oczach artystów 5 Historia regionu od 1934 do 1947 6 Historia po 1948 roku 7 Zobacz też 7.1 Literatura: 8 Przypisy 9 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia do reformacji

Miejscowość powstała w XII w. jako nowe zasiedlenie w miejscu szczególnie niebezpiecznym. Niebezpieczeństwo istniało ze strony kupców żeglarzy. Powstanie zagrożenia, odsłonięcie się południowej skarpy jeziora Gardno (po otwarciu się przesmyku dla przepływu Łupawy bezpośrednio tworząc ujście do morza). Wikingowie (a konkretnie Duńczycy) mieli wówczas łatwą drogę do bezpośrednich ataków takich grodzisk jak: Smołdzino, Rumsko, Równo, Siodłonie, Wiatrowo, Żoruchowo (grodzisko)... Informacja ta o zwiększonym zagrożeniu musiała dotrzeć do króla, Bolesława Krzywoustego. Król skierował tam jeńców wojennych z Prus, stworzył gardę – zaporę przed Wikingami dla istniejących wcześniej osad dorzecza Łeby i Łupawy.

Wojna prowadzona przez Bolesława Krzywoustego ma miejsce na przełomie roku 1110/1111.

Dzisiejsze badania archeologów mówią również o powstaniu osady w XII w., mówią też o sztucznie usypanym wzgórzu kościelnym. Są niemal do dzisiaj rozczytywalne obrzędy rodem ze starożytnych Prus.

Florian Ceynowa, naukowiec z Kaszub, (ur. w 1817r. koło Pucka), a właściwie jego publicystyka budzi polemiki u współczesnych. Mówi on m.in. o pewnych naleciałościach, rusycyzmach na Kaszubach.

Aleksander Hilferding, naukowiec z Petersburga odbył po Kaszubach podróż naukową. Był on w 1856 roku również przez cały tydzień w Gardnie Wielkiej i Smołdzinie. Słyszał on np.: u Kaszubów wyraz cerkwiszcze zamiast polskiego cmentarz....

Pierwsza parafia w Gardnie Wielkiej – Ks. dr Stanisław Kujot także zastanawiał się nad powstaniem pierwszych parafii, daty przedstawione w poniższym fragmencie współgrają z daniem napływowej ludności opieki duszpasterskiej. Oto fragment autorstwa S. Kujota:

Ta sekcja została umieszczona na liście stron do przeniesienia do Wikiźródeł. Aby poznać powody umieszczenia go na tej liście i ewentualnie podjąć dyskusję nad pozostawieniem go na Wikipedii, przejdź do strony Artykuły do przeniesienia do innych projektów. Zobacz Gardna Wielka w Wikiźródłach

1. [...]... Zgadza się na to Małecki, choć w części tylko. Według niego nastąpiło nawrócenie okolicy Gdańska po r. 1112, w którym książę polski Nakło, Wyszogród i trzecią jakąś twierdzę, pewnie Świecie, na Pomorzanach zdobył . Po wyprawie tej można w rzeczy samej Pomorze gdańskie między Notecią i ujściem Brdy a morzem za podbite uważać. Twierdzi tedy Małecki, że "nadnoteckie powiaty, do ziem wielkopolskich od chwili ostatecznego podboju swego (1112) wcielone, od tego czasu już na łono Kościoła poprzechodziły, przyjmując wiarę z rąk misyonarzy z poznańskiej, gnieźnieńskiej i kruświckiej dyecezyi. Przypuszczać toż samo można i o gdańskich Kaszubach, o których milczy przynajmniej historya, żeby dopiero w tej porze (około r. 1124) nawróceni być mieli...[...]
2. [...]... Tak samo rozciągała stolica gnieźnieńska w XIII wieku dowodnie władzę swą aż do morza, na ziemię sławską, koło Sławna i Słupska. R. 1284 donosi Mściwój arcybiskupowi Jakóbowi, że Themo, pleban z Gardny, plebanii swej się zrzekł i że z daru księcia odtąd klasztory Premonstratensów w Belbuk i Słupsku patronat tegoż kościoła wykonywać miały . Na inne, mniej w oczy bijące ślady współdziałania stolicy gnieźnieńskiej i poznańskiej przy zaprowadzeniu wiary wskażemy przy wezwaniach kościołów...[...]^[1]

Wspomagana praktykami religii katolickiej i w czasie walk chroniona także flotą kaszubską przynależną do osad ujścia Łeby i Łupawy społeczność przyprowadzona z Prus dość szybko się zintegrowała ze społecznością miejscową. W latach 30. XX w. znaleziono pod Charbrowem kilka wraków słowiańskiej, starej (z IX/XIIIw.) floty – pisze o tym Otto Lienau. Istnienie floty potwierdza wysoką kulturę techniczną Słowian, mówi o dobrej organizacji zdolnej na takie ogromne przedsięwzięcie.

Pierwsi niemieccy koloniści przybywają do ziemi słupskiej w XIII wieku. Jednak okoliczne bagna nie zachęcają do założenia tu w Gardnie Wielkiej i okolicy nowego domu. Znacznie częściej zachodzi osiedlanie się Kaszubów po wymuszonej przeprowadzce z lepszych miejsc, np. ze Słupska. Małym społecznościom niemieckim przewodzi niemiecka szlachta. Przybycie Władysława Łokietka na Pomorze daje nadzieję ale wcześniejsza tzw. "Zdrada Święców" na rzecz Brandenburgii (1306–1307) przesądza sprawy w ziemi słupskiej. Po okrzepnięciu w ziemi chełmińskiej, po podbiciu Prus... w 1308r. Krzyżacy uderzają na Gdańsk, palą ówczesne drewniane zabudowania miasta, zabijają polską, tam zgromadzoną na obrady szlachtę, dokonują rzezi mieszkańców. Pomorze Gdańskie przechodzi pod niemiecką, krzyżacką administrację na ok. 150 lat.

Kościół pw. św. Stanisława w Gardnie Wielkiej

Kościół pw. św. Stanisława położony jest na wzgórzu. Neogotycka wieża zwodzi i nie pokazuje (bo wybudowana później) faktycznego wieku kościoła. Od kilku lat kościół jest pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny.

Wyniki badań archeologów mówią (patrz wyżej), że wzgórze kościelne stanowi nieznacznie wypukłą kulminację nieregularnie kulistego i niskiego wzniesienia o krótkich, dość stromych stokach. Pośrodku wzniesienia, zapewne w całości sztucznie uformowanego, znajduje się kościół, a w jego otoczeniu kilka nowożytnych grobów. Nie jest wykluczone, że pośrodku tego wzgórza wzniesiono zaraz po powstaniu parafii obronny, drewniany kościół. Wzgórze zaś usypano do postawienia tu maszyn miotających kamienie i strzały. Tak "ufortyfikowane" warownie i maszyny miotające kamienie (katapulty) są opisywane często głównie przez kronikarza duńskiego – Saxo Grammaticusa. Gdyby siła uderzenia załogi będącej na brzegu była mniejsza niż przybyszy np.: z Hedeby to pewnie wszyscy mieszkańcy z Gardny Wielkiej poszliby w niewolę. Tylko siła pozwalała na handel.

Następnym etapem walk Krzyżaków to stworzenie "swoich" dróg handlowych: stare ośrodki handlu w pojęciu zakonu nie mają racji bytu. W pierwszej kolejności następuje atak na Gotlandię. Powstaje związek miast do prowadzenia handlu, Hanza. Bez wyjątku wszystkie porty i warownie wzdłuż linii brzegu morskiego i porty rzeczne (Gdańsk, Darłowo, Gniew, Grudziądz, Toruń, Chełmno,..) podlegają szczególnej kontroli. Gardna Wielka i Łeba podlegają również spejalnym prawom. To chyba Krzyżacy "budują" tu pierwszy murowany kościół rękoma Kaszubów, wieża tego kościółka jest dziennym znakiem nawigacyjnym, światło w oknach tego kościoła jest nocnym znakiem nawigacyjnym, dopiero w XVw. powstaje kaplica na Rowokole, zastępuje w swej "funkcji" znaku nawigacyjnego kościółek w Gardnie Wielkiej.

Zdaje się, że głównym powodem niepowstania ze Smołdzina i z Gardny Wielkiej ośrodków miejskich ze średniowieczną zabudową była płytkość jezior: Gardno i Łebsko oraz kiepskie zaplecze tych miejscowości. Łodzie Wikingów miały nieporównanie mniejsze zanurzenie niż kogi Hanzy. Jest bardzo dużo literatury fachowej, głównie niemieckojęzycznej mówiącej o jednolitości języka kaszubskiego w tym miejscu. Oznacza to, że dość szybko nastąpiło ujednolicenie języka.

Krzyżacy opuszczają Skandynawię w 1408r. ze względu na coraz to bardziej napięte stosunki z Polską. Zbliżała się bitwa pod Grunwaldem.

[edytuj] Historia języka po reformacji

Gardna Wielka- S-W; 04 2007

Kościół w Gardnie Wielkiej i Rowokół

Wieś trapiły przez całe lata takie klęski jak: pożary, głód – na skutek wojen... Malarze uwiecznili życie codzienne wioski. Motywem były głównie połowy ryb i prace rolne a i zabawa. Wspaniałe obrazy. Wszystkie te elementy są opisane w książce Andrzeja Czarnika, oto fragment z tej książki: [...]Pod wpływem procesu germanizacyjnego zasięg terytorium zamieszkanego przez Kaszubów na ziemi słupskiej stale się pomniejszał. Po wiekach doszło do otoczenia miejscowej ludności znad jezior Gardno i Łebsko pierścieniem ludności niemieckiej i wytworzenia tu swego rodzaju "rezerwatu". W 1582 r. superintendent słupski D. Croll stwierdził, że słowińscy Wendowie zajmują jeszcze "hinter Pommerlandt" przez co rozumiał ówczesne ziemie darłowską, sławieńską i słupską. W połowie XVII w. język kaszubski był żywy jeszcze we wschodniej i południowej części ziemi sławieńskiej, ziemi miasteckiej i prawie całej (z wyjątkiem północno-zachodniej części) ziemi słupskiej. Z Szultka (Język...) pisze, że "w latach czterdziestych XVIII w. zachodnia granica zasięgu kaszubszczyzny biegła do Bałtyku na zachód od Objazdy przez Słupsk, Kobylnicę Słupską na Wrzącą, stąd lasami na południe do przecięcia rzeki Wieprzy".[...]^[2]

Pierwsi pastorzy po reformacji mówili dwoma językami tzn. językiem kaszubskim i językiem niemieckim. Językiem do wygłaszania kazań był język kaszubski lub język polski (a to ze względu na duże podobieństwo tych dwu języków). Po reformacji, po 1535r. w Słupsku ustanowiono superintendenturę, podzieloną zaraz potem na trzy cyrkuły. Gardna była w 3. cyrkule: circulus vandalicus z parafiami Gardna, Wrzeście, Smołdzino, Rowy, Główczyce (województwo pomorskie), Stowięcino, Cecenowo, Wałdowo, Skórowo, Damno, Dobieszewo, Kwakowo, gdzie wszędzie w XVI wieku prowadzono nabożeństwa po polsku. W drugiej połowie do parafii gardeńskiej należało 21 wsi. Istniały zdecydowane naciski i wymuszenia władz kościelnych aby nabożeństwa i kazania prowadzić w języku niemieckim. Dawid Gulichius, dotychczasowy proboszcz Borzytuchomia, po objęciu parafii w Gardnie Wielkiej w marcu w 1720 roku wszedł od razu w konflikt z miejscową szlachtą bo wprowadził obowiązkową katechezę codzienną dla dzieci i młodzieży. Co odciągało dzieci od pracy w polu.

W 1815 roku usunięto język kaszubski we wszystkich szkołach parafii. Germanizacji społeczności rodzimej dopełniono przez coraz to większe obostrzenia co do użytkowania języka kaszubskiego w kościele; w liturgii i w kazaniach. Rozpowszechniano też takie powiedzenia "głupi jak Kaszub". Czy młodzież chciała w tej sytuacji przynależeć do Kaszubów?

[edytuj] Współdziałanie gardneńskiej społeczności

Od czasu powstania osady do chwili wybuchu I wojny światowej a pewnie i do czasów jeszcze biższych współczesności rybołówstwo było ważniejsze od uprawy roli i hodowli bydła. Od czasu wybuchu I wojny światowej następuje rabunkowa gospodarka rybna. Tak było ze względu na położenie geograficzne osady - nad Jeziorem Gardno. Kroniki zapisały rekordowe połowy w roku 1884.

Od niepamiętnych czasów dokonywano zimowych połowów, przy których musiała współdziałać społeczność rybacka. Używano trzech rodzajów sieci: wielkiego niewodu (własność 45 rybaków); niewodu mniejszego (włok był własnością 30 rybaków); najmniejszego niewodu (własność 16 rybaków). Każdy, który mógł ze względów zdrowotnych wykonywać prace był zatrudniony przy tych głównych, zimowych zaciągach ryby. Dokonywano też przy pomocy związku rybaków niezwykle sprawiedliwego podziału dochodu.

[edytuj] Historia regionu od 1934 do 1945 - w oczach artystów

Wybór Adolfa Hitlera na kanclerza Niemiec powoduje osiedlenie się na krańcach nazistowskiego państwa "niechcianych" artystów, takich jak Max Pechstein (1881-1955), malarz ekspresjonista. Przed presją nazistowskiego otoczenia schronił się też w pobliskich Rowach Gottfried Brockmann,

Wielu malarzy tworzy tu swoje dzieła z powodu urzekającego krajobrazu. Trzeba wymienić tu: Otto Priebe (1886-1945), Margarete Stubbe (1895-1978), Willi Hardt (1879-), Gertruda Hardt, Paul Kuhfuss, Hans Winter (1891-), Wilhelm Granzow, Anna G. von Zitzewitz, Siegfried Reich, H. Meincke, K. Pieper, Rudolf Hardow, Joachim Wendt, K. Topel, Walter Zuchors, Hans Lietz, Heinrich Otto, Willi Koch, Bruno Müller, Hans Troschel.

Aby oddać klimat tej okolicy trzeba przytoczyć jeszcze fragment książki prof. A. Czarnika: [...] Do czasu przejęcia władzy przez nazistów bywał tu na plenerach George Grosz (1893-1959) znany z satyrycznych rysunków i cykli graficznych o treści antywojennej i antyhitlerowskiej, ale też z pejzaży, portretów, aktów, kompozycji surrealistycznych i groteskowych. Mimo iż w 1933 r. wyemigrował, jego dzieła były wyszydzane na wystawach "sztuki zwyrodniałej". W liście do Pechsteina wspominał swe pobyty w Łebie w latach 1926-1929: "Tak, kochałem też to pomorskie wybrzeże! Myślę także często o Łebie i o rybakach, którzy upijali się często w sobotnie wieczory u Papy Möllera, a potem byli wywożeni na taczkach-karach przez swoje żony".[...]^[3]

[edytuj] Historia regionu od 1934 do 1947

Jednak taki opis regionu jaki widzą artyści nie mówi nic o tym, że jezioro licząc od czasów po I wojnie światowej było przełowione, zmusza to mieszkańców na podjęcie prac polowych i zajęcie się chowem bydła. A przecież pola były już w posiadaniu innych. Ta część Pomorza była zapóźniona ze szkolnictwem, rozwojem kultury.

Ludność nie ma potrzeby nawiązania jakichkolwiek związków z rodzącym się państwem polskim. Trzeba to jednak oddać, że powstające w 1919 roku oddziały antypolskiego Grenzschutzu (Reserve des Grenzschutz Ost) nie znalazły specjalnego zrozumienia a to z powodu ewentualnej konieczności służby z daleka od domu.

W Gardnie, jeszcze w latach 20. XX w. oddawano głównie głosy wyborcze na Niemieckonarodową Partię Ludową. Przełom głosowania przyniosły wybory do Reichstagu z 14 września 1930 roku, partia hitlerowska uzyskała pierwszy zauważalny sukces - uzyskała w powiecie słupskim 15,4% głosów. Wybory z 31 lipca 1932 roku - 46,7% głosów. Po przejęciu władzy przez Hitlera kolejne wybory do Reichstagu przyniosły NSDAP w powiecie słupskim większość głosów - 55,9%. Wybory do sejmiku powiatowego, z 12 marca 1933 roku na 28 wszystkich mandatów 15 mandatów zdobyli naziści. Kolejne wybory przynoszą nazistom 100% zwycięstwo (tak też było w całych Niemczech. Takie jednogłośne zwycięstwo nazistów nie było wynikiem presji czy terroru - wynikało z ówczesnych osądów społecznych dotyczących oceny partii hitlerowskiej, oceniano głównie sytuację ekonomiczną.

Wybuch II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku, nie budził niepokoju wśród mieszkańców Gardny Wielkiej, ufali bezgranicznie swojemu wodzowi, Adolfowi Hitlerowi. Szybko jednak przyszło rozczarowanie, ograniczenia żywności, służba z daleka od domu, śmierć bliskich - odczytana w lokalnej prasie informacja o tej śmierci jeszcze potęgowała strach. Taki oto coraz straszniejszy i potęgujący nieszczęścia był otaczający świat aż do zakończenia działań wojennych na tym terenie. Nie był to jednak koniec nieszczęść, okres wojny to ledwie preludium exodusu.

Wojska II Frontu Białoruskiego po przebiciu się do Bałtyku zajmowały tereny nadbrzeżne idąc od zachodu na wschód, w kierunku Gdyni. Gardna Wielka została zajęta w dniu 9 marca 1945 roku. Tylko w pobliskim Smołdzinie i Smołdzińskim Lesie doszło do niewielkiej strzelaniny. Najwięcej ludności na ten czas schroniła się do swoich chat rybackich na mierzei, ci wrócili szybko do swoich domów. Byli i tacy co wyruszyli z taborami na wschód - wystawili się oni na dodatkowe straty.

"Komendantura" wydała rozkaz o powrocie każdego do swoich domów. Prof. A. Czarnik pisze: [...]Nie był to jednak zwykły powrót do domu. Mieszkaniec Gardny Wielkiej wspominał: "Kiedy nas zawrócono z ucieczki, powrót do domu był straszny. Co chwila nadchodził nowy oddział Rosjan, nakazując zatrzymanie się. Musieliśmy tak długo czekać, aż Rosjanie wyszukali sobie kobiety i dziewczęta i gwałcili je na poboczu drogi. Kobiety terroryzowano uderzeniami kolb i kopniakami. Widzę jeszcze przerażoną młodą kobietę z jednym dzieckiem na ramieniu i drugim w wózeczku, szepczącą Ojcze Nasz, która w końcu padła również ofiarą Rosjan". [...]^[4] Już w samej wsi też nie było spokoju; ciągle trwały gwałty i grabież.

W końcu maja 1945 roku wyludniły się wsie w pasie 20 kilometrów od brzegu morza, ludność niemiecką bowiem usunięto na pewien czas z tego pasa. Zaczęły się aresztowania mężczyzn o postawach przywódczych. W kwietniu i maju 1945 roku zlikwidowano tory kolejowe. [...] Libussa Krockow wspominała: "Niejako w ślad za transportem maszyn podążają środki transportu - nasza miejscowa kolejka. Demontuje się jej tory. A dokładniej rzecz biorąc, demontaż zaczął się już jakiś czas temu od końcowej stacji w Dargolezie i planowo, kilometr po kilometrze, posuwa się w stronę powiatowego miasta Słupsk. A teraz właśnie dotarł do odcinka pomiędzy Równem a Rumskiem. Młode kobiety z obu wsi zostają wezwane do pracy. Jest to ciężka praca, do jakiej nigdy przedtem nie wyznaczono kobiet, w każdym razie nie w tej okolicy. Szyny trzeba wielkimi kluczami uwalniać od śrub przyrdzewiałych porządnie do kolejowych podkładów, podnosić, przenosić i rzucać na czekające już wagony towarowe. Potem trzeba przetoczyć wagony, by móc rozmontować ten kawałek szyn, na którym właśnie stoją. I tak powoli zniszczenie postępuje naprzód, od naszego dworca do Będziechowa i Choćmirowa. Praca trwa dzień w dzień, od rana do wieczora. Tylko w południe wolno nam zrobić przerwę. Dostajemy zupę z kaszki albo ziemniaków, czasami z wkładką przypominającą mięso. Dopiero gdy dotrzemy do Choćmirowa, zastąpi nas nowa grupa z przyległych wsi i będziemy mogły, odetchnąwszy, pójść sobie". Jeszcze nie zakończono prac przy torach a już rekwirowano bydło, które w dużych stadach pędzono na wschód. Także i tu przydały się kobiety z okolicznych wsi, które pod nadzorem radzieckich kawalerzystów wykonywały roboty przy krowach. [...]^[5]

W kwietniu 1946 roku Rosjanie zebrali wszystkie maszyny rolnicze.

Pierwsi Polacy, którzy przyjechali do Gardny Wielkiej, w lipcu 1945 roku, zajęli wszystkie większe gospodarstwa, plądrowali domy po wcześniejszym wyważeniu drzwi, bito domowników w przypadku choćby wygłoszenia najcichszej uwagi. Owi rabusie po zagarnięciu co było pod ręką wracali po kilku dniach, postępowali podobnie - takie były właśnie pierwsze kontakty z Polakami, mogły rodzić jedynie nienawiść, tym bardziej, że ta ludność miejscowa zdawała sobie sprawę ze swych słowiańskich, kaszubskich korzeni, tym większe spotkało tych ludzi rozgoryczenie. Polska administracja zaczęła urzędowanie we wrześniu 1945 roku. Oznacza to wzmożenie się przemocy i gwałtów ze strony "szumowin". Rewizje i napady, morderstwa (w tym też z udziałem milicji) na ludność wiejską były na porządku dziennym. Dopiero w drugiej połowie 1947 roku, kiedy "posterunek MO objął Żydek «Moniek» - starszy sierżant, człowiek energiczny i śmiały, wprowadził porządek, skutecznie walczył z szabrownikami, którzy samochodami wywozili meble i co się dało, Gardna Wielka odetchnęła, życie wracało do normy"....

"Trwał proceder szabru, postępował proces dewastacji. Z relacji Franciszka Gieresza wyłania się obraz wszechogarniającego złodziejstwa: Rosjanie kradli wszystko, co dało się wywieźć, Polacy "kradli wszyscy w koło, okradali Niemców", Niemcy kradli żywność, aby przeżyć." ^[6]

Ostateczne decyzje co do wysiedlenia ludności niemieckiej zapadły podczas konferencji Wielkiej Trójki w Poczdamie. Sposób przeprowadzenia tej operacji patrz: wysiedlenia ludności niemieckiej z powiatu słupskiego, lata 40. XX w..

Według danych niemieckich (K. H. Pagel) spośród prawie tysiąca byłych mieszkańców Gardny Wielkiej - 617 osiedliło się w zachodnich strefach okupacyjnych (później RFN), a 372 w strefie radzieckiej (dawne NRD). Wśród tych wysiedlonych nie znalazło się 145 ofiar wojny z Gardny Wielkiej: 52 poległych żołnierzy Wehrmachtu, 18 zabitych cywilów i 75 zaginionych.

[edytuj] Historia po 1948 roku

Gardna Wielka jest dużą wioską, miała przecież w okresie nazistowskim od 1935 roku burmistrza, pomagająca Rada Gminy miała jedynie doradczy charakter. Po wojnie Rosjanie zarządzali miejscowością o charakterze wsi. Tu powstało jedynie sołectwo w czasie wprowadzanej administracji przez władze polskie.

W pierwszej kolejności uruchomiono milicję, szkołę, szpital (izbę porodową).

Rybacy zostali zorganizowani w spółdzielni, która przechodziła przeobrażenia, nawet była to placówka Państwowych Gospodarstw Rybackich.

Przeobrażenia dokonane po 1982 roku spowodowały zainteresowanie mieszkańców turystyką, powstała stadnina, na Jeziorze Gardno zaczęto uprawiać windsurfing i późniejsze jego odmiany. Turystyka nigdy jednak nie miała masowego charakteru.

Historia Gardny Wielkiej okresu powojennego opisana jest w odrębnym artykule, patrz: Historia Gardny Wielkiej po II wojnie światowej

[edytuj] Zobacz też

• Gardna Mała
• grodzisko słowiańskie w Słupsku
• historia Ustki
• jezioro Gardno
• Łeba
• osadnictwo grodowe powiatu słupskiego
• Rowokół
• Smołdzino (powiat słupski)

[edytuj] Literatura:

1. Marian Biskup, Gerard Labuda; DZIEJE ZAKONU KRZYŻACKIEGO W PRUSACH, Gospodarka – Społeczeństwo – Państwo – Ideologia, WYDAWNICTWO MORSKIE GDAŃSK, 1988
2. Brückner A.: Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, WYDAWNICTWO POJEZIERZE, OLSZTYN 1984
3. Brückner A.; Początki i rozwój języka polskiego, PWN, Warszawa 1974
4. Buske N.; Die Marienkapellen auf dem Gollen, dem Revekol und dem Heiligen Berg bei Pollnow. Ein Beitrage zur Geschichte der Wallfahrtsorte in Pommern, "Baltische Studien"N. F. Hamburg 1970
5. Czarnik Andrzej; Gardna Wielka; Słupsk 2001
6. Gall Anonim; KRONIKA POLSKA; OSSOLINEUM, 2003
7. Ibrahim ibn Jakub (Kowalski Tadeusz); RELACJA IBRĀHĪMA IBN JA’KŪBA Z PODRÓŻY DO KRAJÓW SŁOWIAŃSKICH W PRZEKAZIE AL. BEKRĪEGO
8. Kujot Stanisław(KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ, CZĘŚĆ PIERWSZA, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ - 1903
9. Lachowicz F.,Olczak J.,Siuchniński K.; Osadnictwo wczesnośredniowieczne na Pobrzeżu i Pojezierzu Wschodniopomorskim. Wybrane obszary próbne. Katalog, Poznań, s. 141-146. Poznań 1977
10. Lienau Otto; Die Bootsfunde von Danzig-Ohra aus der Wikingerzeit; Danzig 1934
11. Olczak Jerzy i Siuchniński Kazimierz SPRAWOZDANIE Z BADAŃ WERYFIKACYJNYCH GRODZISK PRZEPROWADZONYCH NA TERENIE POWIATU SŁUPSKIEGO, Kosz. Zesz. Muz., t. 2, 1972
12. Szultka Zygmunt; Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, Gdańsk 1992
13. Witt Walter; Der Revecol und seine Umgebung in vor= und frühgeschichtlicher Zeit; Delmanzosche Buchdruckerei, Stolp in Pommern
14. Witt Walter; Urgeschichte des Stadt= und Landkreises Stolp; Stolp 1934
15. Witt Walter; Die Burgwälle des Stolper Landes; Stolp 1934

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

• Gardna Wielka